APÉNDICE DO SEGUNDO VOLUME DA HISTORIA DE NARÓN (1992, 507-601) DOCUMENTOS GALEGOS INÉDITOS INSERIDOS NO CHAMADO CÓDICE 63B TRANSCRITOS E PUBRICADOS ENTRE 1991 E 1992 POR A. PENA

ADDECET: Sendo obxectivo estratéxico do Goberno galego a promoción das relacións cos países de lingua portuguesa, este historiador e arqueólogo do Concello de Narón, se suma ao Goberno e o Parlamento galego que aprobou, por unanimidade, o 11 de marzo de 2014,  a Lei Valentín Paz-Andrade para o aproveitamento da lingua portuguesa e vínculos coa lusofonía  O historiador e arqueólogo da Câmara municipal de Narón, sendo objectivo estratégico do Governo galego a promoção das relações com os países de língua portuguesa, se suma ao Governo e o Parlamento galego que aprovou, por unanimidade, o 11 de Março de 2014, a  Lei Valentín Paz-Andrade para o aproveitamento da lingua portuguesa e vínculos coa lusofonía

Addecet: [Disculpen, indulgentia temporum, este galego-fonético chamado “normativo”, argallado  ex nihilo, virando as costas a grafía histórica do galego a presente documentación permite comprobar ]  A finais dos 80 e principios dos noventa, co microfilm BN remitido polo AHN ao Concello de Narón, e un aparato lector  – escasos recursos que había- realicei en solitario, con gran esforzo, dedicación e dificultad, a transcrición do códice de Xuvia, ata ese momento inédito, 63b do AHN [e dos documentos galegos insertos no códice latino, entón 1041B, hoxe 1047B, publicados no apéndice  do II Volume da Historia de Narón (1992)]. O entón ilegible ou difícil de ler non o é hoxe ,polo avance na digitalización, circunstancia que me permite re-editar revisado dito apéndice.  Os documentos dixitalizados levan patente marca de agua dos arquivos estatais,  e citando procedencia, os limpei algo para facilitar a visualización. Estes dous códices do mosteiro bieito e cluniacense de San Martiño de Xuvia, Narón, parte irrenunciábel da nosa historia-, acabaron no chamado Arquivo Histórico Nacional, AHN, tras a ‘desamortización’, coa maior parte dos fondos monásticos galegos. O concello de Narón, mercou en 1989 un microfilm B/N, dos ‘códices de Xuvia do AHN’ o 1041B [hoxe 1047 B] e, este: o 63B, co que o que subscribe realizou en solitaria monástica paz, entre 1989 e 1992 cun lector de microfilm adquirido polo Concello, a primeiro estudo e transcrición dos documentos do mencionado códice 63B, pubricad0s no apéndice do volume II da Historia de Narón “Narón un Concello con Historia de Seu. A Terra de Trasancos ollada dende os Mosteiros de Pedroso e Xuvia na Idade Medía. Tomo II”. Foi traballo difícil, e de sol a sol, por non ter o microfilm B/N a calidade dos modernos documentos digitalizados e non existir  historia factográfica precedente. E, xa acabado o estudo en 1991, e pasado ao rudimentario computador, o único que había na Casa de Cultura do Concello, apareceron polo meu despacho, deus ex machina, enviados polo caro profesor e excelente filólogo, Xosé Martinho Montero Santalla, uns mozos ‘reintegracionistas’ a interesarse ‘pelo sistema de transcrição’ que seguía, me pedíndo, pola importancia que esto tiña para os estudiosos do galego, respeto á forma documental orixinal. E eu, autodidacta episando os pasos do sistema usado por Don Enrique Cal Pardo na colección documentária do Mosteiro de Pedroso, vendos con máis razón que un santo, re-comecei a nova transcrición agora literal, de forma pioneira e augural o traballo,  até o o día 5 de decembro de 1992, cando, a piques de terminar a nova transcrición, recolleron o manuscrito para maquetación e prelo, e ficando como antes se estaba algún dos derradeiros documentos do apéndice leva o epígrafe “Transcrición Convencional”. Arduus labor operae pretium est, dico aperte, que nin puiden co debido realce, etc., comentar circunstancias da transcrición do apéndice, nin revisar algún gazapo do manuscrito. Mais nunca é tarde Non é?  Revisamos agora, neste blog, cos marabillosos recursos, ilustracións,  enlaces, e con calma, os documentos do II volume da historia de Narón. Usamos documentos da rede pese á má definición,  pois estes son agora [tras protestarmos en Santiago nunha reunión sobre novas tecnoloxías ao personal do AHN] algo mais discretos coas marcas de auga-, para non pagar por segunda vez o que sendo público, e noso, xa pagamos. Si mercamos unha  copia dos documentos latinos do antigo códice 1941B, hoxe 1047 [omito lembar que no ‘bipartito’ dixitalizaran co diñeiro dos galegos nosos ‘desamortizados’ documentos medievais ,para ser de público dominio], pois pese a pagar esa digitalización a Xunta de Galicia, e  pese ao espírito das leis, os documentos do Portal dos Arquivos Españois PARES, dificultando lectura e reprodución, están, sen dubida por descoido, atravesados en diagonal de lado a lado cunha aparatosa marca de auga. Publicaremos, en boa definición o códice 1947B, antes 1041B, o documento latino e o texto por min traducido do latín, en orde cronológica tras este apéndice, e publicaremos tamén todos os documentos latinos das outras fontes documentais da Terra de Trasancos. [Galego-portugês] A finais dos 80 e princípios dos noventa, com o microfilm BN remetido pelo AHN à Câmara municipal de Narón, e um aparato leitor – escassos recursos que então havia- realizei em solitário, com grande esforço, dedicação e dificultad, a transcrición do códice de Juvia, até então inédito, 63b do AHN [e dos documentos galegos insertos o códice latino, então 1041B, hoje 1047B, publicados no apéndice que reproduzo do II Volume da História de Narón (1992)]. O então ilegível ou difícil de ler não o é hoje pelo avanço na digitalização, circunstância que me permite re-editar dito apéndice, já revisto e corrigido. Como podem ver estes documentos levam marca de agua dos arquivos estatais, ainda que -citando a procedência- os limpei algo.  Nossos dois códices do monasterio benedictino e cluniacense de São Martinho de Xuvia, Narón – parte irrenunciável da nossa história- acabaram no chamado AHN, Arquivo Histórico Nacional trás a ‘desamortización’, com a maior parte dos fundos monásticos galegos. A câmara municipal de Narón,  mercou em 1989 o microfilm B/N, dos então códices de Xuvia do AHN 1041B [hoje 1047 B] e o códice 63B , com o que o que subscreve realizou em solitário, entre 1989 e 1992 com um leitor de microfilm adquirido pela Câmara municipal, a primeira transcrição do mencionado códice 63B, pubricada no apéndice do volume II da História de Narón “Narón un Concello con Historia de Seu. A Terra de Trasancos ollada dende os Mosteiros de Pedroso e Xuvia na Idade Media. Tomo II”. Foi trabalho difícil, e de sol a sol, por não ter o microfilm B/N a qualidade dos modernos documentos digitalizados.  E, acabado e passado ao rudimentario computador, o único então na Casa de Cultura da Câmara municipal, apareceram pelo meu gabinete, deus ex machina, enviados pelo caro professor e óptimo filólogo, Xosé Martinho Montero Santalla, uns jovens ‘reintegracionistas’ para pesquisar pelo sistema de transcrição que seguia me pedíndo pela importância para os estudiosos do galego, respeto à forma documentário original. E eu, autodidacta  pisando os passos de Dom Enrique Cal Pardo em a colecção documentária do Mosteiro de Pedroso, vendos com mais razão que um santo, re-comecei de forma pioneira e augural -ocupando-me até o o dia 5 de Dezembro de 1992, que prestes a terminar a nova transcripción recolheram o manuscrito para maquetación e prelo (ficando como antes se estavam, alguns documentos do apéndice levam epígrafe “Transcrición Convencional”) -,  a nova transcrición, agora, literal. Arduus labor operae pretium est, dico aperte, pois nem pude comentar circunstâncias da transcrición do apéndice com o devido realce, etc., nem rever erros do manuscrito. Mas nunca é tarde Não é? e revemos agoraneste blog com os maravilhosos recursos tecnológicos, com novas ilustrações, com novos enlaces e com calma, os documentos do II volume da história de Narón  Usamos aquí -pese à má definição -trás protestarmos em Santiago numa reunião de novas tecnologias são agora mas discretos com as marcas de água-, documentos da rede, não querendo voltar a pagar pelo que sendo público e sendo nosso já pagamos. Temos cópia, xa en aceptable definición, dos documentos latinos dixitalizados do antigo códice 1941B, hoje 1047, paga com dinheiro público galego pela segunda vez! -[omito lembrar que o bipartito já pagara a dixitalización com dinheiro público da Xunta de Galicia], pois, pese ao espírito das leis, os documentos disponíveis en PARES, dificultando leitura e reprodução, estão, sem duvida por descuido,  atravessados de lado a lado  pela  marca de água. Temos, em  aceptável definição o códice 1941B, [ traduzido do latín ao galego por mim]. Em ordem cronológica D. m., também os publicaremos, com os latinos de varias fontes documentais relativos à Terra de Trasancos]. Desculpem as gralhas. André Pena Graña.

ANO 1228

Concambia entre o prior de Xuvia e Don Pedro García de Ambrona. Ano 1228. Pergamiño 33 x 13 cm. AHN Xuvia. Cod. 63b, n 3

AHN. Juvia, cod. 63b, núm 3v

AHN.Juvia, cod. 63b, núm 3r

Narón, Un Concello Con Historia De Seu Tomo II (1992),508

13 DE OUTONO DE 1238

Copia inserida nun foro de 1271/ Cópia inserta num foro de 1271

Foro que o Prior D. Bartolomeu fixo a Pedro Formoso, crego de Caranza, da Servicialia de Carança que chaman Espasante (Moi borroso e esvaido) AHN Juvia, Cód. 63b n 10. / Foro que o Prior D. Bartolomeu fixo a Pedro Formoso, crego de Caranza, da Serviçialia de Carança que chamam Espasante (Muito borroso e esvaido) AHN Juvia, Cód. 63b n 10

Copia do século XVIII in L III de Varios de Juvia ARG. Arquivos privados eclesiásticos C 255/256

AHN. Juvia. Cód. 63B, n 10v

AHN, Juvia, Cod. 63B n10r

Narón, Un Concello Con Historia De Seu Tomo II (1992),508 [Ilexibel no microfilm B/N remitido polo AHN en 1989]

1285 PERGAMIÑO ILEXÍBEL/ 1285 PERGAMINO ILEXÍBEL

[…] “carta de encomenda otorgada entre o abade don Fernán Perez e un comendeiro e patrón deste mosteiro, sua data, a era 1323” –inserida na confirmación dun privilexio do rei D. Pedro-, “e a data do  privilexio non se pode ler” . […] “carta de encomenda otorgada entre o abade dom Fernám Perez e um comendeiro e patrão deste mosteiro, sua data, a era 1323” -inserida na confirmação de um privilégio do rei D. Pedro-, “e a data do privilégio não se pode ler” .

AHN. Juvia. Cod 63b núm. 11

AHN. Juvia. Cod 63b núm. 11r

AHN. Juvia. Cod 63b núm. 11v

Narón, Un Concello Con Historia De Seu Tomo II (1992),509 [Ilexíbel no microfilm B/N remitido polo AHN en 1989]

 ANO DE 1305

Foro que o prior de Xuvia D. D(iego) fixo a D. Laurenço, ó seu fillo Paio, e a Elvira Rodriguez das Viñas, da Cortinha da Villa, en Brión. / Foro que o prior de Xuvia D. D(iogo) fixo a D. Laurenço, ao seu filho Paio, e a Elvira Rodrígues das Vinhas, da Cortinha da Villa, em Brião .

Moi borroso. AHN. Xuvia. Cod. 63b núm. 4  [orig. copia do século XV]

AHN. Juvia. Cod. 63b núm. 4r

AHN. Juvia. Cod. 63b núm. 4v

Narón, Un Concello Con Historia De Seu  Tomo II (1992),509 [Ilexíbel no microfilm B/N remitido polo AHN en 1989]

1 DE FEBREIRO DO ANO  1316

Ioam Díaz, prior do Mosteiro de Xuvia  afora a Elvira Péres de Domirón, varias herdades co Couto de ‘Juvya’/ Iohão Dias, prior do Mosteiro de Juvia afora a Elvira Péres de Domirão, várias herdades com o Couto de ‘Juvya’

AHN. Juvia. Cod. 63b núm. 12  [copia do século XV]

AHN. Juvia. Cod. 63b núm. 12v [copia do S XV].

AHN. Xuvia. Cod. 63b núm. 12r [orig. cópia do S XV]. [g. n.] Este documento -non o paso en silencio-, cos seus compañeiros, foi xerado no monasterio de San Martíño de Juvia, Narón. Levado a Madrid con  outros moitos fondos de mosteiros, galegos, cataláns, etc., tras a desamortización, custódiase no AHN. Co diñeiro aportado pola Xunta de Galicia, foi microfilmado en Madrid – e, pois o acceso aos documentos públicos é público, sobreposta  sen dúbida por descuido, a ‘xenerosa’ marca de auga innecesaria por reiterada, impide a lectura da regra 32. A ‘Lectio Paganini: que o concello de Narón, e os galegos, volvamos pagar, o que xa pagamos, polo que é noso”, obtendo nova copia, pagana, sem marca, e de mediana calidade, é, non parece, abuso. É por non abusar, deixámolo  “vergonza do galego”, que é “vergonza allea” da falta de vergonza doutros pagos foráneos. [g-p] Este documento -não o passo em silêncio-, com os seus companheiros, foi gerado no monasterio de São Martínho de Juvia, Narón. Levado a Madrid com outros muitos fundos de mosteiros, galegos, catalães, etc., trás a ‘desamortización’, hoje custodia-se no AHN. Com o dinheiro aportado pela Xunta de Galiza, foi microfilmado em Madrid – e, pois o acesso aos documentos públicos é público, sobreposta, sem dúvida por descuido, a ‘generosa’ marca de água innecesaria por reiterada, impede a leitura da regra 32. A ‘Lectio Paganini: id est, que a câmara municipal de Narón, e os galegos, voltemos pagar, o que já pagamos, pelo que é nosso”, obtendo nova cópia, pagana, sem marca, e de mediana qualidade, é, Não é? abuso. É por não abusar, deixámo-lo em “vergonha do galego”, que é vergonha alheia” da falta de vergonha de outros pagos forâneos.

Narón, Un Concello Con Historia De Seu Tomo II (1992) [Transcrito e publicado por A. Pena do microfilm B/N remitido polo AHN en 1989] , 509-510

15 DE ABRIL DO ANO  1330

 Renuncia que o cavaleyro Xoan Freyre de Andrade, a súa muller María Súarez e o fillo de ambos Roi Freyre fan o prior D. Gil das rendas e servicios que tiñan gañadas do mosteiro de Xuvia, no convento e igrexa de San Mateu.  [Moi borrosa no microfilm B/N]. / Renuncia que o cavaleyro Xoan Freyre de Andrade, a sua mulher María Súarez e o filho de ambos Roi Freyre fã o prior D. Gil das rendas e serviços que tinham ganhadas do mosteiro de Juvia, no convento e igreja de São Mateu. [Muito borrosa no microfilm B/N].

AHN. Juvia. Cod. 63b núm. 8  [copia do século XV]

AHN. Juvia. Cod. 63b núm. 8v  [copia do século XV]

AHN. Juvia. Cod. 63b núm. 8r [copia do século XV]

Narón, Un Concello Con Historia De Seu Tomo II  (1992) [publicado e transcrito por A. Pena do microfilm B/N remitido polo AHN en 1989] ,511

 ANO DE   1346

Sentencia que don Pedro Fernández de Andrade [I] xuiz e Alcade Maior da Vila de Ferrol polo conde Fernán Pérez de Andrade o Boo, deu a favor de Gonzalo Esquío morador no casal do Vilar eximindo a dita vila do pago ao concello de “tallas e peytas”./ Sentencia que dom Pedro Fernándes de Andrade [I] xuiz e Alcade Maior da Vila de Ferrol pelo conde Fernán Péres de Andrade o Boo, deu a favor de Gonçalo Esquío morador no casal do Vilar isentando a dita vila do pago ao concelho de talhas e peytas”.

AHN. Juvia. Cod. 63b núm. 14  [copia do século XV 20x28cm, moi borrosa no microfilm B/N]

AHN. Xuvia. Cod. 63b núm. 14v

AHN. Xuvia. Cod. 63b núm. 14r

Narón, Un Concello Con Historia De Seu Tomo II (1992) [ilexíbel no microfilm B/N remitido polo AHN en 1989] ,511 e 512

6 DE ABRIL DE   1354 

Foro que el prior dom Joham Fernandes fai a Fernan Ihoans dito Lesta e a sua muller e o fillo [e muller] de ambos do casal de Felgara en San Martiño de Cerçido/ Foro que o prior dom Joham Fernandes faz a Fernan Ihoans dito Lesta e a sua mulher e o filho [e mulher] de ambos do casal de Felgara em São Martinho de Cerçido 

AHN. Juvia. Cod. 63b  n. 13  [copia do século XV] 12x20cm

AHN. Juvia. Cod. 63b  n. 13v  [copia do século XV] 12x20cm

AHN. Juvia. Cod. 63b  n. 13r  [copia do século XV] 12x20cm

[…4] feserdes. E . A. Pena Narón, Un Concello Con Historia De Seu Tomo II (1992)  ,521

25 DE NOVEMBRO DE 1356

Alfonso Eanns, fillo de Ioham Martines de *Villar doa a Afonso Fernándes un oitavo da cortiña de Ioãne e dunha pereira e un castiñeiro e outros bens, coa condición de pagar a correspondente renda a Xuvia. Adxúntase un recibo do prior Xoan Esquío. Copia do S. XV. AHN, Xuvia, Cód. 63b n 16 [Borroso] /  Alfonso Eanns, filho de Ioham Martines de *Villar doa a Afonso Fernándes um oitavo da cortinha de Ioãne e de uma pereira e um castinheiro e outros bens, com a condição de pagar a correspondente renda a Juvia. Adjúnta-se um recebo do prior Johão Esqío. Cópia do S. XV. AHN, Juvia, Cód. 63b n 16 [Borroso] 

Nota: o duplo ele “ll” galego-português ten valor fonético de ‘l’, debéndose, en *Villar, ler “Vilar”.

AHN, Xuvia, Cód. 63b n 16v

AHN, Xuvia, Cód. 63b n 16 [Borroso]

Narón, Un Concello Con Historia De Seu Tomo II (1992) [trans. de A. Pena, do microfilm B/N do códice 63b remitido polo AHN en 1989] ,513

ANO DE 1357

Foro do prior Dom Xoan Esqío ós irmaos Lopo e Fernando Fernández, alcumados Sardiña e Lesta dos bens dun foro de 1322, feito polo prior Xoan Díaz a Fernando Pérez Sardiña e os seus fillos Afonso, Fernando e Pedro Moongo / Foro do prior Dom Johão Esqío aos irmaos Lopo e Fernando Fernándes, alcumados Sardinha e Lesta dos bens de um foro de 1322, facto pelo prior Johão  Días a Fernando Péres Sardinha e os seus filhos Afonso, Fernando e Pedro Moongo .

Copia do S. XV. AHN, Xuvia, Cód. 63b n 15 [26x28cm] 

AHN, Xuvia, Cód. 63b n 15v [26x28cm] Copia do S. XV.

AHN, Xuvia, Cód. 63b n 15v [26x28cm] Copia do S. XV.

Narón, Un Concello Con Historia De Seu Tomo II (1992) [trans. de A. Pena, do microfilm B/N do códice de Juvia 63b remitido polo AHN en 1989] ,514-515

ANO DE 1358

O prior Dom Xoan Esqío aforou a Domingo Fernández, e a súa muller Maria Nicolaez o Casal de Mosteirón no alfoz de Neda, figresía de Santa Maria/ O prior Dom Johão Esqío aforou a Domingos Fernándes, e a sua mulher Maria Nicolaes o Casal de Mosteirão  no alfoz de Neda, figresía de Santa Maria.

[Cópia do S. XV. AHN, Xuvia, Cód. 63b n 9 -em bon estado, mas ilexíbel no microfilm B/N do 89-]

AHN, Xuvia, Cód. 63b n 9v

AHN, Xuvia, Cód. 63b n 9r º   Sabam todos quantos esta carta virem, como eu joam esqio, prior do moesteyro de Santa Martinno de Juvja, et o convẽto do dito lugar, seendo jũtados no cabjdo do dito moesteyro por/ campãa tangida segundo Avemos dusso et de costume, damos et Aforamos a vos, domj̃ngo Fernandes vezj̃no de neda et avossa muller major njcolaez et aos fillos et fillas que ora avedes/ de conssũ et aos que ourverdes daqí adeãnte et como vagar dũm que ffique nos outros et áá morte do postremeyro que ffique ao moesteyro sobre dito. Convẽ assaber que vos afforamos aqel  nosso/ cassal qe chamã de Moosteyrõo que he no alffoz de neda et a igreja de Santa Maria desse lugar, con ssuas cassas et erdamẽtos et chantados q̃elles perteeçẽ et pertençer devẽ, lavradas et por/ lavar. Et aveds̃ a dar por rrenda do dito casal et erdamẽtos et chantados, ao dito Moesteyro et donos del por día de ssant Martinno no dito moesteyro qatro libras de maravedís desta moneda que ora/ corre et hũa colleyta ao prior do dito moesteyro et A dous monges cada hũ año, et se fezerdes ŷ vjñas q̄ apos morte de vos todas q̄ ffiqẽ ao dito moesteyro, o qual cassal teñja/ do dito Moesteyro Rodrigo Affonso vezjõ de Neda. E/ nos faser vos de paz A dereito o dito casal et erdamentos et chantados por nos et por los bẽes do dito Moesteyro que vos pera esto obligamos./ Et outro ssĩ vos damos  poder por esta nossa carta [±4] possades entrar este casal ssobre dito por vossa outaridade daqí Adeãt quando qisserdes et husserdes deles, peraos demãdar y de-/ffender ẽ juyso sse mester ffor et estas et [±10] todas las cousas et cada hũa delas q̄ nos ffariãmos et poderiãmos ffaser sse presentes fossemos sso obligaçõ de nos et dos/beẽs do dito moesteyro. El q̄ esta cassal et er[damẽntos et chantados] et Afforamẽto q̄ vos del ffazemos qõ nõ possades vender A donas nẽ  a caualeyros nẽ A outras pessõas Algúas poderossas por q̄o dito moesteyro y Aja mão paramento et se ý ffezerdes Alguõos chantados darvores nos ditos erdamẽtos q̄ ffiqẽ Avos et Avossa voz et das pessõas ssobre ditas por jur de/ erdade pera ssempre Ameade delas et ááoutra meade Ao dito moesteyro. Et eu domj̄ngo Ffernandes et mj̃na muller sobre dita et nossos ffillos  sseẽrmos Amjgos et obedjentes et ffamjljares do dito moesteyro et donos/ del; et vỹrmos ý Assepoltura et ffazermos ý essmollas et [anjversarjos?] por nossas almas.  Et outorgamos A cõprjr [ -‘ll’ ou ‘ l’, aspada = ‘r’-] todo o q̄ dito he. Et esto he ffeito et outorgado entre nos partes/ áá bõa ffe et ssẽ mao engano Et qal quer de nos contra ello  [duplo ll com valor de l] et o nã cõmpljr q̄ peyte ááoutra parte et áá voz del Rey por pẽna quin[h]entos mr da usuall moneda peyte et esta carta et o q̄ sse em ella cõtẽ ffiqe ffirme et desto mandamos ffaser duas cartas ẽ hũ tenor. ffeita día martes vynte wt qatro días do mes de julío. Era de  mjll et/ trezentos et noventa et sseys Anõs. Testigos Affonso  Eãs de ssobrado Affonso esqío. Affonso sallõ  gonçalo meendes ffillo de gonzalo meendes do Val. ffernando garçia et ffernando Johães et ffrey/johães  monges do dito moesteyro. Et eu, gonçalo meendes notario del Rey nos coutos de ssãt martinno de Juvja Aysto ffuj presẽnt et  escrivj/ et  pus Aqí meu Signal que tal he et conf(irmo). [Signum]. [A. Pena, maio 2017] 

Sinopse do século XVIII ARG Libro III de Varios de Juvia ,515

Narón, un Concello con Historia de Seu Tomo II ,515

13 DE MAIO DE 1360

Era de 1398. O prior Dom Afonso López afora a Xoan da Barxa, veciño de Narahío unha herdade en dita frigresía que doara ao mosteiro Rodrigo Froilaz / Era de 1398. O prior Dom Afonso Lópes afora a Johão da Barxa, vizinho de narahío uma herdade em dita frigresía que doara ao mosteiro Rodrigo Froilaz

[AHN, Xuvia, Cód. 63b n 5, 16 x 14 cm Copia de finais do S. XV. -moi borrosa no microfilm B/N do 89-]

AHN JUVIA, COD 63B, N5r, 16X14 cm

AHN JUVIA, COD 63B, N5v, 16X14 cm

Narón, un Concello con Historia de Seu Tomo II ,515 e 516

ANO DE 1364

Venda de Gomez Eans, morador enno couto de San Martinno a Gonçalvo Esqio e a súa muller Maria Dias da terza parte dunha leira en Sysoe / Venda de Gomez Eans, morador enno couto de São Martinho a Gonçalvo Esqio e a sua mulher Maria Dias da terza parte duma leira em Sysoe

[AHN, Xuvia, Cód. 63b n 17, 13 x 15 cm [borroso no microfilm B/N do 89]

AHN, Xuvia, Cód. 63b n 17v, 13 x 15 cm

AHN, Xuvia, Cód. 63b n 17r 13 x 15 cm

Narón, un Concello con Historia de Seu Tomo II ,516  [ante a hesitación entre ‘des’ ou ‘dois’ na abreviatura “ds”, deixamos a sobrescrita ‘Era de 1402’ ;  ‘Era de mjll et qatro çentos et dois anos’

6 DE MAIO, ANO DE 1365

Concordia entre María Fernándes do Capelo e o prior D. Joham Esquío, por ganhanças que levaba do Mosteiro de Juyva, nos coutos de Juyva, Viladonelle e Neda / Concordia entre María Fernándes do Capelo e o prior D. Johão Esqío por ganhanças que levava do Mosteiro de Juyva, nos coutos de Juyva, Viladonelhe e Neda.

[AHN, Xuvia, Cód. 63b n 39]

Era de 1403, que se corresponde con o ano 1365, non ano de 1403

Insira uma legenda1 […] enos ditos lugares […]; 2  […] et de  pagandolle a dita Maria Ferandes ven […];  3 […] et chantados[…]; 4 […] et do souto do covo […]; 5 […] de vaantin? et da cova […]; 6 […] Et renunçou […]; 7 […] que por justiça […]; 8 […] et casares et vinãs […]; 9 […]que para elo feserõn  […]; 10 […] que estabeleçeron entre sý  […] .Outro sý; 11 […] paga pagada ou non dous contratos que […] 12 […] tenor[…] 13 […] que ficasen firmes et […] 14 […] Feytos en neda enas casas […] casos : 15 […] prior [14] [4]prior […]; 16 […] Danca notario; 17 […9]; […]maria [da vaca, juan do ferrol]; 18   Tareisa Lopes […] domingo lopes home do dito prior, Juan de […]; “que tal he”, “que tal he, et confirmo en”, Afonso Outeiro (firma) (sinal).   Narón, un Concello con Historia de Seu Tomo II ,516 e 517

ANO DE 1368

Vasco Eans, como compridor testamentario de Joan Baleyro, entretrega a S. Martiño unha manda consistente na Leyra Longara de Vimeyro / Vasco Eans, como compridor testamentario de Johão Baleyro, entretrega a S. Martinho uma manda consistente na Leyra Longara de Vimeyro. 

[AHN, Xuvia, Cód. 1047B, fol. 2r, regras 40-46]

ANO DE 1369, 6 DE SETEMBRO

Nota solta escrita no pergamiño que contén a cocambia de D. Pedro García de Ambrona e o prior de Xuvia do ano 1228 / Nota solta escrita no pergaminho que contém a cocambia de D. Pedro García de Ambrona e o prior de Juvia do ano 1228

[AHN, Juvia, Cód. 63B, nº 3]

Narón, un Concello con Historia de Seu Tomo II ,518

10 DE  XANEIRO DE 1370

Copia do foro que o prior Don Xoan Esquío fixo a Durán Fernández e a súa muller María Perez de varias viñas en Moiños, Neda e Alvarón, sacada a pedemento do prior Afonso Fernández polo notario Afonso Douteiro en Neda o 25 de Agosto de 1400 / Cópia do foro que o prior D. Johão Esqío fixo A Durã Fernades e a sua mulher María Perez de várias vinhas em Moinhos, Neda e Alvarão, tirada a pedemento do prior Afonso Fernándes pelo notário Afonso Douteiro em Neda o 25 de Agosto de 1400

[AHN, Juvia, Cód. 63B, nº 6, 26x14cm (Borroso e esluído no microfilm BN de 1989]

[Transc. ad hoc de A. Pena, 1 maio 2017] Sabbam quantas esta carta virẽ cõmo nos don Joam esqio prior do moesteiro de sam martinno de Juý/va e cõ o convento do dito lugar seendo ajuntados ẽno capitolo do dito moesteiro por can/paa tanjuda segundo he huso et custume aforamos a vos durã fernades vesino de neda, et a vo/sa moler maria peres cõmo vagar de hũ que fiqe no outro et despoýs aa morte do pstremeyro/ devos  a hũa pesoa por vynte et nove ãnos cal opostremeyro de vos nomear en/seu testamento.  Cõn ven asaber que vos aforamos anosa vinna que chamã dos moý/nhos  (sic) que he en alvaroe frygresia de Sta Mª de Neda que testa esta vinã de Afonso/torrado [[potius quam lectio ‘Dorado’]] et departe da erdade que foý de Domingo Eãs do Ferrol, da […6] da veyga/ Et cõmo se de parte da ẽrdade de  afonso douteÿro et de Fernando Lesta. Ittem vos afora/mos ẽna maneýra que  dito he a outra nosa vinã que hẽ ẽno dito lugar dalvaro/rroe (sic) que testa na de domingo pascal (sic) da hũa parte et doutra parte testa na/ vinã de afonso douteýro et departe da vĩna de domĩgo fernandes  as quaes ditas/vĩnas vos aforamos por tal pleito et condiçõn que vos, et a outra pesoa que nomear/des cõmo dito he qas lavredes et podedes et reparedes por vosa vista ben/ et sen maliçia en cada hũ ãno avista de omeẽs lavradores et auedesnos/ de dar en cada hũ ãno bẽn et verdadeyra mẽnt aaboa fe et sen mao engano/ da dita vina dos moýnos a qarta parte  do vino que deus  en ela der da bica do/ lagar ou das huvas pelo sesto cal mas for nosa voontade. Et da outra/ vina de suso dita et testada dardes nos en cada hũ  ãno ena maneyra/ sobre dita a carta parte do vinõ que deus en ela der en vida de mĩ o dito prior/ Et despoýs da morte de mĩ o dito prior qas ditas vinas ambas et duas que vos/fiquen aforadas por la qarta parte de todo o vĩno que deus en elas der en cada/ hũ ano segundo dito he. Et estas ditas vinas nẽn o bico? et aforamento dellas nõ ave/des avender nẽ sopirorar nẽ traspasar aoutra pesoa sem preçençia do dito/ mosteiro et Bos et convẽnto del. Et dspoýs da morte deavos todos qas ditas vĩnas/que fiquen ao dito mosteiro libres et desenbargadas de vos et de vosas voses cõ todos/ os boos paramentos que en elas forem chantados et nos outorgamos faservolas/ de pas a direýto pelos bees do dito mosteiro que vos pera elo obrigamos. Et eu o dito durã/ Fernandes ẽ nom de mĩ et da dita mĩna molher et da dita pesoa que asý for nomẽada reçebo/ as ditas vinas e bico et aforamento dellas et outorgo da mĩna parte abregar et compir/ as ditas condições. Et esto hẽ feýto et outorgado entre nos as ditas partes aaboafe/et sen mão engãno. Et estabelesçemos que cal quer de nos que contra elo pasar e o nõ/comprar que peýte aoutra parte a aavos del Reý por nena mjll m[aravedís] da husaull moneda et/ duas cartas que desto mãndamos faser en este tenor fiquen firmẽs feýtas ẽno dito mosteiro/ des días de janeiro. Era de mjll et qatro çentos et oyto anos. Testigos domĩgo Fernandes de neda/ vaasco esqío, Roý novo, Afonso de Cornýdo, Johan gines et outros. Et eu, Johan Fernandes notario/ del Reý ẽnos coutos de san Martino de Juýva aesto presẽnt foý et escrivý et pus aqi meu/ sinal [signum] Este he o traslado da carta sobredita a qal eu afonso douteýro notario pubrico/ de neda aquí trasladey de vico a vico ben et verdadeirament segundo que o na dita carta/acheý et por mãndado et outaridade de afonso rodriges de villa donega  allcallde da villa  [olho, o duplo l é em galego-portugês mudo] de/ neda que me mandou, e deu auturidade para  elo, et a pidimẽto de afonso rodriges prior do mosteiro de/ San martinho de juýva a que perteescíã et mãdou que valvese o dito traslado et fesese fe de /  que paresese asý como o ouriginal. Feýto foý o dito traslado vynt et çinqo días de agosto ano do nasçemento de noso sẽnor jhũ xpõ [Jesús Cristo]  de mjll et qatro çentos ãnos tes[tigos]  que virõn a dita / carta do ouriginal pedro vidal dos paasços, pedro pinheiro  maria cacheiro?, afonso  días gago, Fernan moço et/ andrade’ et outros. Et eu afonso douteiro notario sobre dito/ que atodo esto present foý et escrivý este traslado et en el  pus/ meu nome et meu sinal que tal he e confirmo.   Narón, un Concello con Historia de Seu Tomo II ,518

ANO DE 1369, 12 DE XULLO DE 1372 /12 DE JULHO DE 1372

O Prior Xoan Esquío co coengo Afonso Fernández afora a varias persoas -un tercio de quiñón a cada un-, a herdade de Sequeiro de Susão, na frigresía de Sta. María de Sequeiro / O Prior Juan Esquío com o coengo Afonso Fernández afora a várias pessoas -um tercio de quinhão a cada um-, a herdad de Sequeiro de Susão, na frigresía de Sta. Maria de Sequeiro.

[AHN, Juvia, Cód. 63B, nº 38. 24 x 25cm]

AHN Juvia Cod n 63B n 48v  ‘dose dias de juýo era de mjll et qatro çẽntos et des anos’ [Ano 1372]

AHN Juvia Cod n 63B n 48 24 x 25 cm Transcr. literal do doc. de André Pena “Sabã qantos esta carta víren como eu Juã Esqío, prior do moesteýro de sãn Martinho de joýva et eu afonso fernãdes coẽngo/ do dito moesteýro ẽn nõme de nõs et do convento do dito moesteiro aforamõs a vos pedro pita morador ẽna/ filigresia de Sãta Maria de Seqẽiro et a vosa molher maior rrodriges et aos fillos et fillas q̃(ue) ambos ouverdes hũ/ do outro ẽn hũa terça parte et a bos Tareisa rrodriges et avoso marido pedro martines et avosos fillos et fillas que ambos/ ouverdes ligĩtimos anbos ẽna outra tẽrça parte et abos lopo rrodriges denbaade fillo q̃(ue) fostes de fernã lopes et / de maior afonso ẽna outra terça parte cõmo vagar de hũ ẽn outro ata ãmorte do postrimeiro. Conben asaber/ que vos aforãmos Ameatade de toda aerdade q̃o dito moesteýro ha ẽn seq̃eýro de susão filigresia/ de stã maria de Seq̃eýro da qal dita erdade tẽn outra meatade johãn rrodriges et seus ýrmãos et abedes de / dar por rrenda ẽn cada hũn ãno aodito moesteýro ẽn dia de Sãn Martinho qatro m̃rs [maravedís] et medio desta moneda/ husal q̃ fasẽn des dineyros ho m̃r [maravedí] en esta maneira ẽn vida de vos os ditos pedro pita et tareisa rrodriges et/ lopo rodriges cada hũ ãno asua parte destes ditos qatro mrs et meo Et de poỹs de vosas mõrtes os ditos/ vosos fillos et fillas Et pesoas sobre ditas que pagẽn ẽn cada hũ ãno ao dito moesteýro por lo dito/ dia de sãn martinho os ditos qatro mrs et mẽo por la dita rrenda et dous par de capões Et esta graça/ vos fasẽmos por la sesta parte do casal que he ẽn pousada de leýxa cõ as erdades Et chan/tados q̃ vos dades ao dito moesteýro Et abedes de ser ãmjgos Et obidiẽntes Et mãndadeos ao dito moesteýro/ Et ao dito prior e dõnos del Et esta dita erdade nõ avedes de vender nẽ sopẽnorar nẽ traspasar aaoutra pesoa/ salvo abos huũs aoutros ou aodito moesteýro tãnto por tãnto Et aa mõrte do postremeiro de vos adita/ erdade fiqe aodito moesteiro libre et desembãrgada cõ ameatade dos chantados et perfeýtõs qe ẽnla feser/des Et ho dito moesteýro faser vos la de pas as ditas erdades Et nos os ditos pedro pita et tareisa rrodriges et lopo/ fernandes (sic) rreçebẽmos adita erdade ẽn nõme de nõs et das pesoas sobre ditas Et outorgado entre nõs as ditas partes/ abõa fe Et sẽn mãl engãno Et estabelleçẽmos q̃ qal quer de nos q̃ contra esto pasar et ho nõ qeser teer et/ gardar q̃ peýte aotra parte Et aosenõrio por pẽna Et pustura dous mj̃ll mrs da dita moneda Et desto mãda/mõs faser duas cartas ẽn hũ tẽnor Et fiqen firmes feýtas ẽno dito moesteýro dose días de Juýo ẽra de mj̃ll Et qãtro cẽntos et dẽs Anõs testigos domj̃go lopes afonso de cornido juã da cruz juã gomes de rriana Et outros/ et eu Johan Fernandes notario del rrey ẽnos coutos del moesteýro de san martinho de joýva present/ fuy et em mj̃na presença o fise esqrivjr et esqrivý et puse aq̃ meu sȳ̃nal q̃ tal he [signum (laço infinito celta)] lect. de A. Pena. Narón, un Concello con Historia de Seu. A Terra de Trasancos Ollada dende os Mosteiros de Xuvia e Pedroso na Idade Media. Tomo II  ,518, 519

Narón, un Concello con Historia de Seu. A Terra de Trasancos Ollada dende os Mosteiros de Xuvia e Pedroso na Idade Media. Tomo II, Apéndices ,518, 519  1 ẽna;  2 molher; 3 maior;  4 […] [texto duplicado]; 5  rodriges;  6 maior;  7 susão; 8 rodriges; 9 vos dades; 10 esta dita erdade; 11 de vender nẽ; 12 synal

6 DE OUTUBRO DE 1374 

Foro do Prior Xoan Esquío a Xoan da Fraga e Andonça Fernandes, veciños de Neda, e os seus fillos, e a Xoan de Anca de varias herdades, agro de Vao, Batiçado, Verea, etc;  Portocarreiro, Gosende, etc., en San Pedro dAnca / Foro do Prior Juan Esquío a Juan da Fraga e Andonça Fernandes, vizinhos de Neda, e os seus filhos, e a Juan dAnca de várias herdades, agro de Vao, Batiçado, Verea, etc; Portocarreiro, Gosende, etc., em São Pedro dAnca

[AHN, Juvia, Cód. 63B, nº 52 , 45 x 21cm]

A. Pena. Narón, un Concello con Historia de Seu. A Terra de Trasancos Ollada dende os Mosteiros de Xuvia e Pedroso na Idade Media. Tomo II ,519, 520  [piror, “prior”, mesteyro “moesteyro”]

29 DE OUTUBRO DE 1374 / 29 DE OUTUBRE DE 1374

O Prior D. Xoan Esquío e convento de Xuvia afora a Gonzalo Esquío veciño de Ferrol e os seus fillos o casal de Ínsoa, a metade do casal de Recemil que o tivera antes Fernán Tiñoso, o casa da Asadoyra e a metade do Agro da Viña/ O Prior D. Ihoan Esqio e convento de Juvia afora a Gonçalvo Esqío vizinho de Ferrol e a seus filhos o casal da Ínsoa, a metade do Casal de Recimil, que o tinha tido dantes Fernán Tinhoso, o Casal dAsadoyra e a metade do Agro da Vinha

[AHN, Juvia, Cód. 63B, nº 7. 17 x 25cm]

AHN, Juvia, Cód. 63B, nº 7r [o número 7 figura investido e parece um 4] 17 x 25cm. Et iterum dico, sen dúbida por descuido, a  marca de auga, innecesaria por reiterada, molesta a lectura das regras 19 e 20

AHN, Juvia, Cód. 63B, nº 7. Regra 2 ‘apartados’ ajuntados; r 6 ‘divisõns’ divisões; r 10 ‘ten’ tem; r 16 et ‘et’ , et eu; esta ‘carta’, esta graça; r 17 ‘estrellas’ estellas; r 29 ‘sen’ sem; r 30 ‘tian’ ajã. // ‘ten’ tem ; ‘sen’ sem A. Pena. Narón, un Concello con Historia de Seu. A Terra de Trasancos Ollada dende os Mosteiros de Xuvia e Pedroso na Idade Media. Tomo II ,520, 521

[ad continuandum]

Esta obra atópase baixo unha licenza internacional Creative Commons BY-NC-ND 4.0. Calquera forma de reprodución, distribución, comunicación pública ou transformación desta obra non incluída na licenza Creative Commons BY-NC-ND 4.0 só pode ser realizada coa autorización expresa dos titulares, salvo excepción prevista pola lei. Pode acceder Vde. ao texto completo da licenza nesta ligazón: https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/deed.gl

A historia das aventuras de Ulises e dos seus compañeiros, na longa viaxe de retorno a Ítaca, é pura literatura.  Isto, é apenas intuitivo ensaio.

The story of the adventures of Ulysses and his companions, on the long journey back to Ithaca, is pure literature.  This is just an intuitive essay.

To J. A. P. S.

Arnol Arnold Böcklin. Ulises e Polifemo

Outra historia pode ser a historia dos materiais –de onde non hai, non se pode sacar- cos que se elaborou esa literatura, a mitologia e a paradoxográfica tradición antiga.

Another story may be the story of the materials-where there is nothing, nothing can be drawn- developed in this literature, and also in the creation of the mythological and paradoxographical tradition.

Dito isto como hipótese non por formulada  válida, con moita cautela  sed non obscura per obscuriora, é posible, que a Odisea, unha ficción, unha creación literaria atribuída a Homero, obra non histórica,  recollendo ecos de vellas navegacións e soadas expedicións de piratas-aventureiros-comerciantes mediterráneos, sen dúbida micénicos,  á procura do ouro e da riqueza do Atlántico, fora confeccionada en boa parte, segundo o pensan tamén moitos estudiosos, con relatos e historias escoitadas nos portos dos mariñeiros.

Presenting this with great caution as a hypothesis -not either valid or invalid by being formulated-, sed non obscura per obscuriora. The Odyssey is a literary creation attributed to Homer. A non-historical work, a fiction. But, as it is thought by many other scholars, this fiction could have been largely made off with stories of famous expeditions told in the ports by sailors. Stories listened to and then reworked by mythographers and poets, of old navigations led by Mycenaean merchants.

“Cantimplora” de tradición micénica atopada en Duio. Datada por Luis Monteagudo ca. 2.000-1.500aC. Da colección Esmorís Recamán. Ex F. Alonso. “Canteen” of Mycenaean tradition, found in Duio. Dated by Luis Monteagudo ca. 2,000-1,500 BC. From the Esmorís Recamán collection. Ex F. Alonso.

Nin a vinda dos micénicos  polo  ouro e polo estaño de Galiza -documentandose en datas tempranas (2000 a.C.) é novidade, nin que na viaxe de volta ao Mediterráneo  os mariñeiros tamén levaran, produto da hospitalidad galaica, as historias do fistor [filid, “conta contos” ] escoitadas nos banquetes .

Neither the arrival of the Mycenaeans for the gold and tin of Galicia – documented at an early date (2000 B.C.) is new, nor the fact that on their return voyages to the Mediterranean, sailors also took with them – a result of the Galician hospitality – these stories narrated by the fistor [“filí”, “storyteller” ] at the banquets.

Os mitógrafos saben que Ulises traspasou as columnas de Hércules percorrendo un periplo atlántico en parte das súas aventuras.

The mythographers knew – and so they told us – that Ulysses crossed the Pillars of Hercules on an Atlantic voyage in part of his adventures.

The Swiss artist Fuseli studied in Rome before settling in England in 1779, where he became famous for his paintings of literary themes. A friend of Mary Wollstonecraft and William Blake, he was elected Professor of Painting and Keeper of the Royal Academy. Fuseli had been fascinated by Homer’s Odyssey since the 1760s. Published as an engraving in 1804, this composition depicts the visit of Odysseus to Teiresias in the Underworld. Between the two is the shadow of Odysseus’s mother Anticleia. https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/24/Johann_Heinrich_F%C3%BCssli_063.jpg

Isto explica a presenza na Odisea dos relatos de reminiscencias atlánticas como a viaxe á illa flotante de Eolo, a viaxe á illa do Sol, ou a viaxe á Illa

Portalén “Gate to the Other World” , Monte do Seixo, Cerdedo. Calros Solla.

dos Mortos e o misterioso encaixe da obra de Homero – como o viron numerosos autores e tamén historiógrafos da antiguidade-, no xénero” dos immrama ou “viaxes por mar” [pl. voz irlandesa derivada do acto de remar] polas marabillosas illas e costas atlánticas,  e das echtrae, “aventuras mariñas” -como as de Saint Brendan, de Sant Maló, de Santo Amaro, de Santo Ero, de Trecenzonio á Illa do Solsticio, e un longo etc.- da viaxe dun home na procura do mundo dos mortos.

Thus, the presence in the Odyssey of the stories with Atlantic reminiscences is explained, such as the journey to the floating island of Aeolus; the journey to the Island of the Sun; the journey to the Isle Of The Dead; the episode of the sorceress Circe -a transcript of the Galician *Omorika, “[A]Moura”-; the theme of the solar olháparo, “cyclops” Polyphemus…, etc.

Marco do Vento. Menhir xerador dos ventos. Mark of the Wind a menhir generator of the winds. Monte do Seixo. Cerdedo. Carlos Solla. Foto A. Pena.

It is clear that this work by Homer, so far from the Iliad, fits in – as many authors have remarked and ancient historians have pointed out – with the Atlantic and Celtic genre of the immrama or “sea voyages” (pl. de immram, Irish voice derived from the act of rowing), along the wonderful islands and Atlantic coasts. Its amazing relationship with the genre of Celtic marine adventures “Echtrai” [singular echtra], such as that of Saint Brendan; that of Sant Maló; that of Santo Amaro, that of Santo Ero; that of Trecenzonio to the Magna Island of the Solstice – Trezenzonii de Solistitionis Insula Magna-. Tales with reminiscences of the journey by sea to the Island of Paradise

Sabemos que Homero desenvolveu na Odisea algúns temas atlánticos, abondo coñecidos no seu tempo -no contexto do chamado world economic system da Idade do Bronce-, entón reelaborados polos mitógrafos…

We know that Homer develops in the Odyssey some Atlantic motifs, well known at the time – through the trade by sea and the metal prospectors of the ‘Ancient world Economic System’ in the Bronze Age -, themes which were taken up and reworked by the Greek mythographers…

“Estrabão/ Strabo [ca. 62 BC – 24 AD] III, 1, 12. O poeta [Homero] que tantas coisas cantou e de tanto deu notícia, brinda ocasião para pensar se não teve conhecimento desses lugares  […]“

The poet [Homer], who has sung so much and given so much news, provides an opportunity to think whether he was not aware of these places […].

“[…] Assim, pois, não acerta ao dizer que [Tartessos] está situada para o final do Ocaso, quando como ele mesmo afirma, cai no oceano “A brilhante lumieira do Sol, arrastando depois de si a noite negra sobre a terra de fecundos seios […]“.

“Thus, he is not right in saying that [Tartessos] is placed by the end of the Twilight, when, as he still claims, “The bright light of the Sun, dragging behind it the black night on the land of fertile breasts” falls into the ocean”.

Solpor. Fisterra. Sunset. Finisterre

“[…] Mas como a noite por seu nome sinistro, evoca de evidente modo a ideia de um lugar próximo do Hades, e este a sua vez confina com o Tártaro, pôde se achar que [Homero] se serviu do que tinha ouvido de Tartessos, assimilando este nome ao de Tártaro para o aplicar depois à parte mais afastada das regiões subterrâneas, não sem o embelezar de muita ficção, comforme ao uso dos poetas […]”

. Promtema Trasancos. Localización en claves de Xeografía Física e Sagrada Celta, nas duas “Puntas de España” do concepto Trasancos/Tartessos/Tartares/Tartaro, sobre o mapa da expansión [Mesólitico e Neolítico] dos Celtas e da Celtic Common Law, dende o Berço, o núcleo da Kaltia “Gallaecia, Galiza” pola Península Ibérica : e pola Europa insular e Continental. Detalles. Arriba, dereita: breve cláusula da lousinha, psbl. em dat. s. Reve Trasanciuge [psblm. mellor lectio que psblm, Trasanciange (Trasancian+i+ca) Reve [Tema en “a”, seguramente um epíteto da Mater, Reba [b/v] “Raising Moon, Ascensión da Lúa”]; a lousinha, por min achada en Santa Comba, Covas Ferrol, contém, sem dúvida, o nome de, e dos, Trasancos. O nome da nosa Terra: Trasancos é [en clave de PCP, Paradigma de Continuidade Paleolítica] moi antigo, invariable nas linguas indoeuropeas. Voz, problm. do Celta Antigo Común, provinte das rozas e decruas para cultivar dos nosos primeiros agricultores. En clave de Xeografía Mítica Celta , pasaría seguramente a Tartares [reduplicación de *trs, cf, a.irl. tart, “sede”], e en Xeografía Sagrada celta e indoeuropea [Homero, Hesíodo, Estesícoro] como imaxe do Tártaro: ‘Monasterio [S. Martiño] de Iuvia vocitato Tartares” ; orixinando posiblemente os nosos modernos topónimos Inferniño ou Lamas do Inferno [onde hoxe está Alcampo]. Trasancos: psb. radical *Ters+ ancos [sendo -ancos o sufixo das contiguas galaicas trebas/toudos de, e dos, Nem-ancos; Bes-ancos; Tras-ancos; Lapati-ancos, etc.,] *ters–, Radical de Trasancos, *Ters+ an+i+cos psvl. “os que queimam o monte para cultivar” [Pokorny 1078 (1870/47)] *ters-, idg., V., Sb.: nhd. trocknen, verdorren, dürsten, Durst; ne. dry (V.), thirst (N.); RB.: ind., iran., arm., gr., alb., ital., kelt., germ.; Hw.: s. *tr̥su-, *tr̥si̯ā, *tr̥sto-; W.: gr. τέρσεσθαι (térsesthai), V., trocken werden; W.: gr. τερσαίνειν (tersaínein), V., trocken machen, abtrocknen, abwischen; W.: s. gr. τρασιά (trasiá), tarsim̥ (tarsiá), F., Darre, Flechtwerk zum Trocknen; W.: s. lat. terra, F., Land, Erdboden; vgl. ae. fel-terr-e, sw. F. (n), Erdgalle (eine Pflanze); W.: lat. torrēre, V., dörren, braten, backen, rösten, sengen, versengen, entzünden; […] germ. *þarzjan , sw. V., trocknen, dörren; an. þerr-a, sw. V. (1), trocknen; W.: germ. *þarzjan, sw. V., trocknen, dörren; a.irl Tart “sede”. Abaixo esquerda epígrafe do Nerio da Kaltia, Tasionos, que se finou entre os conios, en Tartessos onde por queimar o monte quedarão sem portos – [ como Tartares, Tártaro, etc]. Sen dúbida o Nerio Tasionos achabase en Tartessos entre a família e como na sua propia casa, pois como di Estrabón en 3,3,5 : “Ao redor do Promontorio Nerio [O cabo Finisterre] viven os Célticos QUE SON PARENTES DOS QUE VIVEN ÁS BEIRAS DO RIO GUADIANA“. Despexando as dúbidas de prelación  [- fique co gato  e co miniconsello de mini cultura castrejada, quen queira gato e cultura castrejada, pero que non pensen que lles dan lebre -] o prelatorio principio que fai aos Vilavella preceder aos Vilanova , opera no asunto turdulli, “tordos” [ie. *trusdo, ir. truid, “tordo” , [e nos pardillos galaicos], e si na Beira de Porto , chamánse os vellos, Turdulli Veteres [Mela 3, 1] ” Túrdulos Vellos” , e logo  Estrabón, decindo en 3, 2, 12 “O país Tartessis, que hoxe en día os Túrdulos  habitan”, fala dos novos.

“[…] But since the night, by its sinister name, clearly evokes the idea of a place close to Hades, and this, in turn, borders on Tartarus, it can be deduced that [Homer] used what he had previously heard from Tartessos, likening this name to that of Tartarus and then applying it to the most distant part of the subterranean regions,not without embellishing the subject with much fiction, in line with the use of the poets […]”

Bone founded in ‘O Balcal de A Coruña, Galiza, at the begining of the XIX Century. Instituto de Paleografía e Filología Histórica de la Academia de Ciências de Noruega. Oslo. Cf. Bouvier, Michel (2003) “L’Art de l’Ecriture”. Indo-European [Atlantic Common Ancient Celtic] language on stag bone. O Bancal da Corunna [Bancal is in Galician, the border between the agricultural land and the arena of the beach (dunes)] , Galice, Spain, ca. 4000-3800 BC. [_Atlantic Iberian so Called Tartessian signs ] 1 bone 2, 2 x 7,1 cm. 1 line with 6 iberian signs in bustrofedon 1 TA, 2 TE, 3 R, 4 TA, 5 r’ 6 O [A. Pena]. Paper label pasted on the back with 3 lines of cursive script: “Ostas grabades con texto? Bancal de la Coruna, Halleisgode 1916 nº 104. Context Similar bones are MSS 5237/1 and 5238. Provenance: !. Found Bancqal de la Coruna, Hallaisgode nº 104 (1916); 2 Private collection, Spain, nº 104 (1916); Michel Bouvier, Paris. Cat. L’Art de L’Ecriture, 2003:4. Commentary. Hans Jensen, in “Sign, Symbol and script”, pp 37-39, dates the signs from Dolmen d’Alvao in Portugal to about 4000 BC, being attached to Iberian Writing.

“[…] Assim sabedor de que os Kimmerios habitavam junto ao Bosforos, nos lugares situados ao Norte e ao Poente, os transportou ao Hades. Por todo isso da ficção do Tártaros, ainda que baseada em dados falsos, poderia crer qualquer que [Homero] tinha conhecido os lugares próximos a Tartessos […]”

“[…] Thus, knowing that the Kimmerians lived by the Bosphorus, in the places situated to the North and West, he transported them to Hades. For all this fiction of the Tartar, although based on false data, anyone could believe that [Homer] had known the places near Tartessos […]”

Paço de Pylos. Exemplo de difusión do tema atlântico do espelho e pente funerario na Idade do Bronce.https://oarqueologodenaron.com/2016/03/18/para-quen-era-o-peite-de-caldas-non-cho-podes-imaxinar-os-complementos-da-moura/

“[…] III, 1, 13. [Homero] teve a ideia de colocar aqui a mansão das almas piedosas, e o Elýsion Pedíon onde, segundo a predição de Proteus; Menelao devia viver em algum dia: “Em quando a vos [Menelao], os imortais conduzir-vos-ão ao Elýsion Pedíon, nos fins mesmos da Terra [Finisterre]: onde reina o loiro Rhadámanthys, onde os humanos gozam de uma vida feliz ao abrigo da neve, da escarcha, da chuva, e onde desde o seio do Okeanos se levante o armonioso e refrescante sopro do Zéfyro” […]”

“[…] III, 1, 13. [Homer] had the idea of placing here the mansion of the pious souls, and the Elýsion Pedíon, where, according to Proteus’ prediction, Menelaus should one day live: “As to thee [Menelaus], the immortals will lead thee to the Elýsion Pedíon, at the very Land’s End [Finisterre]: where the blond Rhadamanthys reigns, where humans enjoy a happy life protected from snow, frost and rain, and where from the bosom of the Okeans rises the harmonious and refreshing breath of the Zephyr […]”

“[…] A pureza do ar e a doce influência do Zéphyro são, efectivamente, caracteres próprios de Iberia, que voltada por completo ao lado do Occidente, possui um clima verdadeiramente temperado […]“

“[…] The purity of the air and the sweet influence of the Zéphyro are, in fact, characteristics of Iberia, which, having completely reverted to the West, has a true mild climate […]”

“[….] Ademais está situada nos últimos confines da terra habitada, isto é, nos mesmos lugares onde a fábula – como temos dito- tem colocado o Hades; porque a menção de Rhadámantys nos versos que precedem implica a vizinhança de Minos, e já se sabe o que diz [Homero]: “

“[…] Moreover, it is located in the last confines of the inhabited land, that is, in the same places where the fable – as we have said – has placed Hades […] [cf. the Finisterre of Gallaecia, the Tower of Brigantia or of Hercules, and the Letheo]; for the mention of Rhadamantys in the preceding verses implies the vicinity of Minos, and we already know what [Homer] says: […]”

Minos, Radamantis e Éaco. Xuices dos mortos.

” […] Ali vi a Mínos, o nobre filho de Zeus, que com seu ceptro de ouro na mão administrava justiça aos mortos […].“

” […] I saw there Minus, the noble son of Zeus, holding a golden scepter and administering justice to the dead […]. “

Monumento a Breogán e Torre de Brigantia, chamada tamén Torre de Hércules. Na Estoria de Espanna, Alfonso X O Sabio, conta que Hércules construíu o faro en conmemoración da súa vitoria contra o xigante Gerión.

“[…] Poetas vindos depois têm imaginado coisas semelhantes a estas: o roubo [por Herakles] dos gandos de Geryón, e a espedição com o fim de conquistar a maçã de ouro das Hesperídes […]”

[…] Poets who came later have imagined things similar to these: the theft [by Herakles] of Geryon’s cattle, and the expedition with the aim of conquering the golden apples of the Hesperides […]

[…] e estas ilhas dos Makaron […]”. In Estrabão. Geografia. Livro III

[…] and these islands of the Makaron “Blessed” […] in Estrabão/ Strabo [ca. 62 BC – 24 AD] Geography, book III, 1, 12.

Seguir lendo →

Catro muiños industriais do S. XVIII do Concello de Narón  

 Reais Fábricas de Fariñas da Ponte de Xuvia e do Ponto

ANDRÉS PENA GRAÑA. Dr. en Arqueología e Historia Antiga. Arqueólogo, historiador e arquiveiro do Concello . Publicado en Narón, Terra de Trasancos, polo servizo de Arquivo, área de Arqueoloxía e Historia, en  formato libro  en 2003 e, ampliada, en 2007 . Desenvolve o amplo resumo publicado nas Actas do Primeiro Congreso Nacional de Molinología en 1995. O noso agradecemento especial ao Sr. Don José Rodriguez Pena, autor das precisas maquetas nas que se basea este proxecto.

A REAL FÁBRICA DE FARIÑAS DA PONTE DE XUVIA

MAQUETAS DE DON JOSÉ RODRÍGUEZ PENA [PEPE “O SEÑOR MARQUÉS”]      

 MUIÑEIRÍA INDUSTRIAL DE LESTACHE DA PONTE DE XUVIA (NARÓN)

PRECONDIClÓNS

            No reinado de Felipe V, reparóuse que no esteiro de Caranza, na beira oriental do monte de Esteiro, fora do recinto da vila mariñeira de Ferrol, fundada por Alfonso IX a principios do século XIII, o sitio era máis oportuno e a ría máis fonda para levanta-los grandes asteleiros que comezaron a se construír no ano 1740.

            Ferrol, que no 1749 só contaba con 250 veciños, fíxose «instantaneamente» en verbas de Montero y Aróstegui ex Alonso López «un dos de maior poboación do antigo e vasto Reino de Galicia».

            No 1778, Ferrol contaba con máis de 30.000 habitantes e a finais do século (no 1797) rebasaría os 40.000. Como o trigo do país non podía supli-las inxentes necesidades creadas polo súbito asentamento e proliferación da nova poboación Ferrol abastecíase de cereais por mar.

O tratado de amizade e unión chamado o «Pacto de Familia», asinado polo rei Carlos III no 1761 envolveu a comarca nunha guerra contra Inglaterra e Portugal.

Máis pola prevención por estar na ría navíos de liña permanentemente xunto a forzas de terra, que por un bloqueo inimigo, a vila sufriu unha enorne escaseza de cereais que asustou ás autoridades, tendo que mercalos do seu peculio ó propio Xeneral das tropas e tomarse disposicións políticas no «Real Acuerdo del Reino de Galicia».

OS PROTAGONISTAS

            Un ano despois da sinatura do «Pacto de Familia» chegaría á vila de Ferrol un comerciante chamado Juan Lembeye, e e por esas mesmas datas arriban uns industriais franceses, D. Santiago Beaujardin (no 1760); D. Juan Lestache, natural da «villa de Viana en el Reino de Francia»; Francisco Bucán, cirurxián, natural da freguesía de San Pedro de Saugnac, departamento de Dacqs, e Mathías Dufoire. Chegaba tamén con eles a Enciclopedia de D. Diderot y J. d`Alembert e os tratados de muiñeiria de Malouin.

XÉNESE E PROMOTORES DA REDE DA MUIÑEIRÍA INDUSTRIAL HIDRAÚLICA, FLUVIAL, DE MARES E DE VENTO

Neste contexto coxuntural encádrase a xénese e desenvolvemento dunha vasta e importante rede da «muiñeiría de nova invención» que podemos chamar «muiñeiría industrial», rede que estaría a finais do século XVIII entre as mellores da Península Ibérica e da que só estudiaremos a comprendida no concello de Narón, sen dúbida, a xulgar pola cantidade, e calidade, das fontes documentais con que na actualidade contamos, a máis importante.

Establecidos a principios dos anos 60 na Terra de Trasancos, estes franceses aproveitando tódolos recursos enerxéticos da comarca, a forza eólica (a este momento se corresponden os muíños de vento de S. Mateu e da Faisca en  Xuvia), hidraúlica –muíño da Ponte do Xuvia e dos Amenadás- e da maré -muíño das Aceas do Ponto- investirían fortísimas sumas de diñeiro na construcción dunha vasta rede de muiños .

 A REAL FÁBRICA DE FARIÑAS DA PONTE DE XUVIA 

PROXECTO DE RESTAURACIÓN DO CONCELLO DE NARÓN

Varios franceses, entre os que salientan, D. Juan Lestache, Francisco Bucán, Santiago Beaujardin, un vocal e accionista da compañía…. chamado Juan Lembeye, e Mathias Dufoire, todos eles procedentes do ramo do comercio agás Bucán, de profesión cirurxián, establecidos a principios dos anos 60 na Terra de Trasancos, investirían fortísimas sumas de diñeiro na construcción dunha vasta rede de muíños aproveitando todos os recursos enerxéticos da comarca: forza eólica, (probablemente deles son, con reserva da falla de documentación, os muíños de vento de S. Mateo e da Faísca, en Xuvia), hidráulica (muíño da Ponte de Xuvia e dos Amenadás) e da maré (muíño das aceas do Ponto) ó tempo que impulsaron a traverso de empréstitos ós seus proveedores galegos a creación de moitos muiños en toda Galicia. Eles denominaban a estes muíños de “nova invención” pois aplicaban neles o “sistema francés” coñecido como “molturación económica” que permitía obter diversos tipos de fariñas e sémolas cun alto grao de mecanización.

Atópase o conxunto de edificacións mencionadas no fondo da ría de Ferrol na desembocadura do río Xuvia pola represa que alimenta o muíño no lugar de Xuvia, figresía de San Xiao de Narón.

A localización é un paradigma de cómo o muiño histórico máis importante da España da Ilustración: A Real Fábrica de Fariña da Ponte de Xuvia pode modelar a paisaxe, e formar parte dunha paisaxe, e non se pode concebir o entorno fora do complexo industrial pois ese conxunto reflectido na factografía e o arte con tódalas grandes árbores que bordean o río, creadas por polo muiñeiro Antonio García que sucedera a Lestache na administración do complexo industrial, foi asumido por xeracións de homes da Terra de Trasancos.

Francisco Bucán e Juan Lestache

Francisco Bucán, natural de San Pedro de Saugnac, bispado de Dacqs, avecindouse en Ferrol no ano do 1760, onde exerceu no oficio de cirurxián durante algún tempo, casando na vila con María Dominga Vázquez.

Embarcou no «San Francisco de Paula» rumbo a Porto Rico exercendo de segundo cirurxián e sangrador do navío, o dia 21 de xaneiro do 1766 permanecendo no buque ata o 3 de xuño do mesmo ano, cando tras liquida-la conta do cargo desembarcou.

            A contatación directa  da potencialidade do mercado americano e a observacióndo bastemento da escuadra, induxo a D. Juan Lestache, natural de Vienne, a formar unha compañía para, a medias,  e fabricar entre os dous un moderno complexo industrial fabril de fariñas, que diversificarían logo cunha fábrica de curtidos, e xa, en terreos mercados a este efeto na Xuvia de Neda cunha fábrica de papel, que, prácticamente  non se chegou a estrenar porque a tiveron que trasladar pronto ao otra beira do río Xuvia, en Narón, por ter que ceder o lugar e o solar á coroa para a instalación dunha Real Fábrica de cobrería.

COMPLEXO INDUSTRIAL FABRIL DE FARIÑAS

O complexo industrial fabril de fariñas estaba composto de catro grandes muíños no río e lugar da Ponte do Xuvia.

Escolleron ese lugar

«Como o paraxe máis a propósito para proveer de fariñas tanto ao pobo, canto ña provisión da mariña, que nas precisas ocasións de armamentos carecían, pola falta de augas na estación de verán e efectivamente á súia propostas achou todo o apoio necesario no ditos Lestache quen dende logo formou compañía có expoñente, fabricando a medias ditos muíños, e de conclúidos sinalando os sous da parte do Sul a Lestache», quedándo Bucán cós dós muiños da beira do Norte avaliados en 1789, en trescentos mil reás de vélaro.

Ámbolos dous decidiron conducir por si mesmos a empresa e trasladáronse á Ponte de Xuvia onde permancerían.

Lestache fixose cos catro muiños (catro moas) cando trala morte da  primeira muller do seu socio Bucán, da que este tivera tres fillas, casando de novo cunha galega chamada María Calvo, aumentou  considerabblemente a prole con outros

«cinco fillos de tenra idade» (no 1793) «e así por lles proporcionar mellor educación como porque casara unha das tres fillas do primeiro matrimonio, foi preciso aprontarlle a súa dote, determinou o exponente (Bucán) restituírse a esta vila (Ferrol) facendo venda dos seus muíños ó repetido: Lestache e co seu caudal estableceuse aquí no comercio usual e corrente» (11 de xuño do 1793).

OS MUIÑOS

      Por unha serie de protocolos  notariais, acervo factográfico que constitúe, sinón a maior, unha das máis completas e importantes coleccións documentais de España sobre a muiñeiría, coñecémos ben os muíños da Ponte do Xuvia. Este traballo [inédito ata o ano 2008] foi publicado parcialmente por nos no ano 1995 nas Actas das Iª Jornadas Nacionales sobre a Muiñeiría (1995 in Cadernos do Seminario de Sargadelos 75)

             A Real Fábrica de fariñas de Lestache da Ponte do Xuvia rematouse de construir no 1775. Salientamos como nun protocolo notarial de 1787 no que Lestache solicita «Real facultad» e «licencia absoluta» do rei e do «Real  y Supremo Consejo de Castilla» para face-los acopios de trigos e gran necesarios para todo o reino dende os portos santanderinos.  Así describe Lestache o seu complexo fabril:

FRANCISCO BUCAN E JUAN LESTACHE.  Francisco Bucan, era natural de San Pedro de Saugnac, bispado de Daqs, avecíndouse en Ferrol no ano de 1.760, onde exerceu no oficio de cirurxián durante algún tempo, casando na vila con María Dominga Vázquez. Seis anos despois da súa chegada, o 21 de xaneiro de 1766 embarcou no navío “San Francisco de Paula” fretado pola “Real Hacienda” para a conducción de tropas a Porto Rico, exercendo de segundo cirurxián e sangrador do navío ata o 3 de Xuño do mesmo ano, no que desembarcaría tras liquidar a conta do cargo. Trala observación da potencialidade do mercado americano e do bastemento da escuadra, induciu a Xoán Lestache, natural de Vienne, a formar unha compañía para fabricar a medias un moderno complexo industrial fabril de fariñas, que ampliarían logo cunha fábrica de curtidos e xa na Xuvia de Neda cunha fábrica de papel que tiveron que trasladar pronto á outra beira do río a carón da fábrica de fariñas por ter que ceder o lugar á coroa para a instalación da Real Fábrica de Cobrería. Composto de catro grandes muíños feitos no río lugar da Ponte de Xuvia, escolleron ese lugar “como o paraxe máis a propósito para proveer de fariñas tanto o pobo, canto provisión da mariña, que nas precisas ocasións de armamentos carecían, pola falla de augas na estación de vrao e efectivamente a súa proposta achou todo o apoio necesario no dito Lestache quen dende logo formou compañía co expoñente, fabricando a medias ditos muíños, e de concluídos sinalando os dous da parte do Sul a Lestache”, quedou Bucan cos dous muiños do do Norte, avaliados, en 1789, en tescentos mil reás de vélaro. Ambos decidiron conducir por si mesmos a empresa e trasladáronse á Ponte de Xuvia onde permanecería ata o seu pasamento atendendo as súas fábricas Xoan Lestache e Francisco Bucan once anos, voltando logo á Vila de Ferrol trala morte da súa primeira muller, da que tivera tres fillas, ó casar de novo Bucan cunha galega chamada María Calvo, da que tivo “cinco fillos (en 1793) de tenra idade”[…] “e así por proporcionarlles mellor educación como porque casara unha das tres fillas do primeiro matrimonio foi preciso aprontarlle a súa dote, determinou o expoñente (Bucan) restituírse a esta vila (Ferrol) facendo venda dos seus dos muíños ao repetido Lestache e con ese caudal estableceuse aquí no comercio usual e corrente” (11 de Xuño de 1793) adicandose tamén a venda de diversos xéneros das fábricas de Xuvia .

            Inmediato a Ponte de Xuvia , e o rio dos mesmo nome, construín catro moendas de extraordinaria magnitude e nova invención, que moen cada ano sesenta mil fanegas de trigo, que da miña conta merco, e fago conducir á dita situación, tanto dentro do reino, como de fora del;

súas moendas están surtidas de peneiras, limpadores e tódolos artefactos precisos; e actualmente no só estou a costear no propio paraxe outros varios edificios e almacéns para depósito dos grans,fariñas e despoxos que producen, senón tamén outros dous muíños para fábrica de papel común e de estraza, con vinte pilos para o propio ministerio, das que as fábricas , edificios e utensilios valen ben un millón de reás».

Deseño de Eva Merlán Bollaín para Narón, unha Historia Ilustrada na Terra de Trasancos

O CONTEXTO ECONÓMICO

Ao estudiar Alonso López a pobración da bisbarra de Ferrol sinalaba que

A pesares da maior pobración comparativa de Galicia respecto ás demáis provincias, non conta de operarios na sua industria senon a pequena parte dun centésimo da súa pobolación; e se poderá formar idea do estado deplorable da súa agricultura, reparando á que os seus productos, moi lonxe de exceder min de igualar aos productos industriais, non son mais que coma unhas cinco séptimas partes de estos, de onde resulta que por falla de brazos ben distribuidos na labranza, ten que entrar de afora anualmente  para o consumo de graos do pais a crecida cantidade duhns 4 millòns de fanegas, coma se dixo noutro lugar, que veñen a ser unhas duas terceiras partes da cantidade total de consumo.

[…] o Ferrol experimenta a alternativa de decaer no seu fomento, porque como é un punto do que os impulsos vivificativos proveñen das disposicións do goberno en tódalas súas partes, cando este franquea continuadamente caudais  para conservar ou aumentar  a Marina militar, ou para o apresto e armamento de forzas navais, entón agolpanse neste punto e aos seus contornos moitos moradores, traballadores e consumidores, así como cando o goberno se retrae de face-los seus libramentos de diñeiro, e que cesan ou se diminuen estas atencións navais enton alonxanse e desaparecen os brazos da laboriosidade, do fomento e do consumo, quedando todo o país lánguido e cun aspecto miserable”.

Ata este boom demográfico o trigo da Terra de Trasancos reducíase as reservas das huchas dos terratenentes do país, especialmente José M. Bermúdez de Mandiá Pardiñas e Villar de Francos e do priorato de Xuvia, dependente de Lourenzá, en mans de priores ilustrados e grandes administradores como Frei Felipe Colmenero e Frei Francisco Vicente García.

 O trigo do país, maís obscuro, con graos máis pequenos có trigo de Castela pero de maior poder alimenticio, non podía suplir, có sistema alternante de cultivo da Terra de Trasancos e mecanismos tradicionais de consumo que vimos de ver nos precedentes capítulos, o enorme incremento da demanda creado polo súbito asentamento e proliferación da nova poboación. Ferrol tiña que abastecerse de cereais por mar.

 O mencionado tratado de amizade e unión chamado o Pacto de Familia, asinado polo rei Carlos III en 1761 envolveu a comarca nunha guerra contra Inglaterra e Portugal.

Máis pola prevención ao estar na ría 35 navíos de liña permanentemente xunto a forzas de terra que por un bloqueo inimigo, a vila sufriu unha enorme escasez de cereais que asustou ás autoridades, tendo que mercalos do seu peculio o propio xeral das tropas e ser tomadas unhas disposicións políticas do “Real Acuerdo del Reino de Galicia”.

Sebastião José de Carvalho e Melo,  Marqués de Pombal (1699-1782). A morte de D. José,  perdeu o poder sendo acusado nun proceso político de enriquecimento ilegítimo

Jerónimo Grimaldi

Os conflictos entre as cortes de Lisboa e de Madrid quer por disputas nas respectivas colonias americanas, quer polo resentimento e enemistade personal dos ministros Pombal e Grimaldi, durarían ata ano 1777 cesando ese ano, subita e milagrosamente, no punto máis alxido ao morrer o rei José, cando estaban a se apoderar os portugueses de Montevideo; unha expedición activa da armada ao fronte do xeral Don Pedro Ceballos e do Marqués de Casa-Tilly á America do Sur tomaba a illa brasileira de Santa Catalina, a colonia do Sacramento e ainda as posesións reclamadas polos portugueses ata o río San Pedro e na raia de portugal,  acuartelabanse as tropas de Carlos III.

Maria I de Portugal  (1777-1816)

 Frustrada a tentativa do difunto rei fidelísimo e do seu ministro Carbalho para encumiar, alterando a orde sucesoria, ao seu neto o Príncipe do Brasil José, e sucedendo no trono portugués María Francisca Isabel, filla da  raiña nai Maria Victoria irmá favorita de Carlos III, ese mesmo ano de 1777 en que ocupou o trono a caida de Carbalho foi seguida da sinatura o 1º de Outubro en San Ildefonso dun tratado de lindes pola nova raiña portuguesa có seu tío entre as posesions das respectivas cortes en Brasil e Paragüai, e ainda un ano dempois nunha viaxe da raiña viuva a Madrid para visitar ao seu irmao Carlos se ultimaba un acordo de extradición e ainda cedía xenerosamente o reino de Portugal a coroa de Castela o vizoso manantial de esclavos das illas de Anabon e de Fernando Poo, concluíndose rapidamente o tratado no real sitio do Pardo o 24 de marzo de 1778 asinándose coa intencion de favorecer o comercio unha alianza de familia máis estreita.

Saída da flota de Cádiz para Veracruz. Carlos III suprimira o privilexio do porto de Cadiz o cal tiña o monopolio que anteriormente posuira Sevilla, reducindo tamén ao 6 por cento os dereitos de exportación das mercadurias que se remitían a América. Posteriormente  por Orde de 5 de abril de 1773, creou unha ‘Contaduria principal de Alcabala del Viento’ -e decir, da que se cobraba ós comerciantes foráneos- independentemente da  ‘Alcabala Fija’.

 Dous acontecementos de algunha transcendencia para as fabricas de fariñas de Xuvia ainda se sinalan ese ano de 1778 por establecer Carlos III en todos os portos de España a liberdade de comercio como medio de favorecer o desenvolvemento do comercio dos virreinatos americanos coa metrópoli; e a circunstancia do seu pasamento e sucesión no trono [ estando mentalmente imposibilitado o Príncipe de Asturias Don Felipe], de Carlos IV, conservando aos ministros e aos principais funcionarios que resultaran tan eficaces no reinado do seu pai con pretensións continuistas da pretérita bonanza.

Pretensións impedidas por extraordinarios sucesos que cambiarían o curso da Historia de Europa; rotas ese mesmo ano ao estalar unha guerra contra Inglaterra por mor dos pactos de familia da casa de Borbón.

Constituíndo unha avanzada industrial na Península pola súa estratéxica posición de privilexio nun momento emerxente para todas as actividades industriais e comerciais, no derradeiro tercio do século XVIII; contando con enormes recursos e abrigados portos, Galicia, abríase ao tráfico marítimo internacional participando activamente no proceso da enorme eclosión da industrial dos paises Atlánticos que obtiña a materia prima de terras lonxanas da man dun capitalismo mercantil moi desenvolvido.

Cambios no mapa de Europa de 1700 a 1715 por Utrech. Fonte Wikipedia

Eran tempos en que postulándo a libertade de comercio os reis parecían fomentar esas demandas.

Unha solicitude da Casa de Lestache da Ponte de Xuvia de Real Facultade e Licencia Absoluta do rei e do Supremo Consejo de Castilla para facer acopio de graos en todo o reino e no extranxeiro estábase a informar favorablemente cando os gastos do Estado provocaban en Ferrol a conxelación de salarios de mariños e de maestranza, o desabastecemento xeneralizado e o encarecimento dos productos de primeira necesidade.

Eran tempos modernos nos que os interereses das compañías mercantiles dun modo similar a como hoxe en día os intereses das compañías multinacionais condicionan o uso do poder armamentístico das superpotencias asomaban sin rubor tralos conflictos das potencias europeas; tempos modernos nos que os novos intereses dos previsores industriales e comerciantes, presentes e futuros, polo control das materias primas e por garantir a libre circulación das mesmas condicionaban a importancia estratéxica da moderna armada e dos modernos asteleiros de Caranza.

Ilustrando o contido nos precedentes parágrafos unha das máis terribles escaseces cíclicas de graos na Vila de Ferrol e na bisbarra apareceu no ano 1789 en virtude duns preparativos bélicos contra Inglaterra dándose a falla de bastimentos e o incremento dos prezos no medio de grandes armamentos e alistamentos de voluntarios.

As crises de subsistencia na Terra de Trasancos de finais do século XVIII -so comparables polos seus terribles efectos as da Idade Media, como aquela do ano 1200 que fixera a fortuna da granxa de Brión-, obrigaron ao Concello da Vila de Ferrol a tomar medidas desesperadas para o bastimento de graos.

Laminas pintadas por C.URBEZ. De esquerda a dereita. 1 Capitán de Navio de 1715; 2 Capitán de Navio en 1755; 3 Soldado de artillería de Mariña de 1746; Capitán artillería de Mariña 1796.Fonte: UNIFORMES E BANDEIRAS DA MARIÑA ESPAÑOLA

Mais as razóns da fame a finais da Idade Moderna na principal cidade de Galicia e na sua bisbarra ainda compartindo un común medio de transporte -que a fame agora, como antes, tamén viña nadando- eran ben distintas das do Ferrol Baixo Medieval a comenzos do século XIII, a escased de graos na vila da Ilustración teria sido probablemente causada tanto polo bloqueo dos ingleses canto pola propia interrupción das relacións comerciais con Inglaterra, unhas relacións apenas emprendidas pola corona seis anos antes pero xa imprescindibles pola dependencia crecente da vila da importación de alimentos, e tamén pola dependencia do trigo dos muiñeiros de Xuvia coma o da casa de Lestache, traido dende Londres pola intermediación da casa Mildford & Dowling e Cª consumido en Ferrol ou redistribuido, segundo se desprende dunha importante correspondencia comercial da Ponte de Xuvia analizada en outro lugar, polo menos no rebumbio do tráfico marítimo internacional.

Se o alcance deste comercio de graos con Londres, segundo o penso eu, é por agora impreciso considerando a proba, distante no tempo e reducida a dous meses, non é nebuloso nun contexto que en tempos de paz podemos considerar de rutinarias relacións con Inglaterra e os portos do Atlántico, pois a modo estimativo, por mor de que a nosa situación con respecto a Gran Bretaña era entón ainda maís crítica e perigosa que no ano 1789 nas coordenadas aducidas de 1802, sorprendendo ese ano unha escuadra británica dous navios de liña do rei Carlos IV no estreito de Xibraltar, e ainda perdendo a illa da Trinidade,  coa vila de Ferrol comendo pan de salvado por mor do bloqueo dende o ano anterior en que  ainda fortes temporais acabaran con todo o trigo e o orxo e o mainzo do país, ou vendendose na Cruz Blanca e nos demáis fornos a dous reás a libra o pouco pan trigo que quedaba a quen era quen de pagalo

A seca de 1802 foi tan terrible que ao tradicional mergullado popular na fonte da ermida a Virxe de Chamorro -milenario rito de punición  e particular expediente da terra de Trasancos para traer as chuvias-, uniuselle ese ano a cortesana transposición do madrileño San Isidro Labrador, sacando a imaxe do patrón San Xiao en ilustrada procesión polas rúas da vila tódalas autoridades e as corporacións do exército e da armada.

Contando somentes con datos para dous meses en maio e xuño de ese ano mencionado de 1802 nos que só un muiño de Xuvia, a Casa de Lestache aproveitaría o efimero tratado de Amiens asinado entre a España de Godoy desorganizada e falta de política e Inglaterra Francia e a república Batava o de 27 de maio para que a coroa da Gran Bretaña recibira oficialmente do rei Carlos IV a illa americana da Trinidade, se importaron pola dita Casa da Ponte de Xuvia 1624 ½ qu
arters de trigo remitidos dende Londres polos  Mildford & Dowling e Cª en duas partidas.

Unha de elas, de 912 ¾  quarters ou 14.26 ferrados de trigo polo ferrado de San Xiao de Narón, chegou, “segundo consta do libro imbentario de entradas e saidas de Xéneros con tódolos gastos ao folio 3” o día 4 de maio.

A outra “segundo consta do mesmo Libro con tódolos gastos o seu folio 5  de 811 e ¾ quarters” -12.475 ferrados de San Xiao de Narón-   chegou o día 26 de xuño – [noticia do Libro imbentario de entradas y salidas de Géneros (ARG leg. 14321/55 extracto, f 16 v]-.

Arribaron de Londres en dous meses 26.501 ferrados de trigo moídos e vendidos en fariña a 35 reales o ferrado [nº 1 fol. 97 recto], e a xulgar polas apariencias a falta de datos directos, polo volume deste tráfico atlántico europeo da documentación conservada no arquivo da casa que se guardaba en legaxos nun armario situado no chamado Cuarto do Despacho [ARG leg. 14321/55 extracto folio 80 verso]-.

Mesa de despacho de finais do S. XVIII

 Un colosal armario tasado por un Maestro Carpintero en ciento sesenta reales onde se recollia toda a documentación da casa en oito grandes estanterias, enorme volume documental como se desprende do feito de que somentes a correspondencia corriente da casa dende 1805 ata 1814 ocupaba tres estanterias e dezaoito caixóns. Xulgando pois ante a carencia de rexistros máis cualitativos polas apariencias, polo volumen que formando mazos minuciosamente atados nas estanterias do chamado Cuarto do Despacho ocupaban as unidades documentais podemos ter unha idea do alcance deste extraordinario trasego importador de trigo atlántico europeo, moito procedente de Inglaterra, máis na sua maioria procedente do Báltico, de Prusia e de Rusia.

Gabinete para documentos do S. XVIII

Así coas suas divisións e pechaduras no estante cuarto, estaban os Mazos primeiro e segundo de Correspondencia antiga de Galicia con once envoltorios ou legaxos, o Mazo terceiro, con catro envoltorios de correspondencia de Castela, e o “Mazo quarto con cinco envoltorios de correspondencia de Vizcaia e Asturias”.

Cando o “Ymbentario de 1814” describe a Correspondencia do Norte do “estante quarto”, di que estaba “composta de doce envoltorios e de quinto e sexto mazos”, volume documental posiblemente superior ao ocupado polos sete envoltorios do Mazo sétimo da “Correspondencia de Baltimore sobre los viajes de Bujardin”,  e comparable a Correspondencia de Francia arquivada nos oito envoltorios no mazo oitavo e nos tres envoltorios no mazo noveno “que conteñen todas as relacións habidas con Leviñac”,  vitais tamen  para o desenvolvemento de todo núcleo industrial da Ponte de Xuvia (Narón) que dependendo prácticamente do comercio ultramarino, vería como por mor da propia efervescencia do emerxente comercio internacional este se interrompía de novo en 1789 ao tentar establecerse os ingleses na costa N.E. de América.

Sabemos por un destes protocolos xa mencionado, hoxe no Arquivo Municipal de Ferrol (en adiante AMF) [1] de 1787 no que Lestache solicitaba “Real facultade” e “licencia absoluta” do rei e do “Real e Supremo Consejo de Castilla” para facer os acopios de trigos e gran necesarios en todo o reino que a fábrica de fariñas de Lestache da Ponte de Xuvia, Lestache afirma construír unha fábrica de catro muíños “de extraordinaria magnitude e nova invención”, rematouse tras obter licencia do señor do couto e xurisdicción de Narón, cando Lestache levaba xa 10 anos residindo no lugar, en 1775.

Casa Habitación de Lestache, adosada ao muiño

Pintura dunha casa de bonecas. Estes xoguetes permiten apreciar con gran fidelidade a distribución, mobiliario e decoración das habitacións das casas da burguesía do século XVIII

“Juan Lestache, natural de la Villa de Viana no Reino de Francia… digo que mais hai de vinte anos estabrecinme e aveciñeime nesta Vila do Ferrol, e fregresía de San Martín de Xuvia e couto de Narón, distante de ela unha legua, onde casei, e teño muller, e fillos; e inmediato a Ponte de Xuvia, e río do mesmo nome, construín catro moendas de extraordinaria magnitude e nova invención, que moen cada ano setenta mil fanegas de trigo, que da miña conta merco, e fago conducir a dita situación, tanto de dentro do reino, como de fora del, cuias moendas están surtidas de peneiras, limpadores, e todos os artefactos precisos; e actualmente no so estoi costeando no propio paraxe outros varios edificios, e almacéns para depósito dos graos, fariñas e despoxos, que producen; senón tamén outros dous muíños para fábrica de papel común, e de estraza con vinte pilos para o propio ministerio, cuias fábricas, edificios e utensilios ben valen un millón de reais”.

        A fábrica da Ponte de Xuvia tiña unha capacidade de moenda anual ata entón descoñecida en Galicia de “setenta mil fanegas de trigo” equivalentes a 3.885.000 litros ou 242.812,5 ferrados de  áridos de Xuvia.

        Para as masivas compras de trigo que realizaba Lestache nos portos de Santander e  Requexada, o Báltico e Norteamérica, construira tamén enormes tullas e asemade depósitos para a fariña e salvado.

        Unha complexa instalación taxada en 1.125.343 reais, aos que hai que engadir dous bergantíns chamados “El Portal de Belén” e o “San Juan Bautista y Animas” dunhas 100 toneladas cada un que poderían valer xuntos 500.000 reais (só estes dous navíos valían máis do dobre do valor das aceas do Ponto de Beaujardin e Lembeye) e unha lancha con cinco mariñeiros para levar a Ferrol as fariñas dende o porto da ponte de Xuvia e traer graos, máis todo o capital móbil investido en graos e xornais. En 1778, o concello solicitou a habilitación para o libre comercio pero ata 1793, en que se permite exportar fariñas  á Habana, debemos restrinxir toda esa enorme importanción de graos e capacidade de molturación ao consumo da vila de Ferrol e do bastimento da escuadra. Pero é seguro que se realizasen exportacións ao traverso do porto da Coruña, habilitado para o tráfico das Américas dende 1525.

        Mentres río arriba, no arroio de Prados, esperaban os labregos o seu turno para moer en nove muíños que moían en conxunto os 10.000 ferrados de trigo de toda a freguesía, río abaixo, no esteiro de Xuvia, os muíños de Lestache e Bucán amosaban unha capacidade inédita de moenda en  Galicia, de 242.812,5 ferrados de áridos ao ano, é dicir, vintecinco veces máis que toda a producción de trigo de Pedroso (70.000 fanegas).

  Contaba únicamente con catro moas de 6 pes ou 8 cartas (1.944 cm.) de pederneira fina de Francia e de 14 pulgadas de groso, moas como estas estarían colocadas onde hoxe estan no seu sitio semiagochadas polos escombros da cubrición como as albeiras que aínda se conservan no muíño de Beaujardin e Lembeye das Aceas.

Son pedras da Champaña francesa do Val do río Marne, unha pederneira moi compacta, dura e resistente ao desgaste do gran moi fino que fai unha fariña moi fina e limpa, que duraban ata corenta anos. Os ingleses con grande tradición muiñeira as importaban a mancheas por mor da frecuencia das guerras cos seus veciños ata que as fixeron semellantes con pedernal do Norte do País de Gales.

        As moas da Ferté-Sous-Jouarre facíanse a medida. Ao non existir pezas de pederneira grandes abondo para facer moas de case dous metros de diámetro, facíanse de anacos cementados con xeso, concentrada na parte media da moa e no aro exterior. Compróbase cunha regra de ferro que a superficie fora perfectamente plana e cinguíase con zunchos de ferro, ao roxo vivo a presión que o enfriarse compactaban máis as pedras coa pasta. No seu interior levaban reforzos de ferro de fundición. Para equilibra-la pedra coa buxa e a cruz verquíase plomo en catro buracos cilíndricos ou utilizábase un sistema de tornillos.

        Sabemos que cada unha destas moas tiña unha capacidade de moenda por hora (segundo o informe dos peritos nunha enquisa de 1787) de 10 ou 15 ferrados de trigo en virtude de que foran mudos de primeira ou segunda sorte.

Sala Lestache, proxecto de reconstrución

        Eran moas grandes, pesadas e lentas que se movían entre 45 e 50 revolucións por minutos, aumentando a velocidade ata 60 revolucións por mor do desgaste da volandeira. Cada moa podía moer 70.000 ferrados no período anual de traballo segundo os peritos, e isto supón 194 días de molturación as 24 horas do día ou 15 horas diarias durante 365 días.

Sabemos que cada unha destas moas tiña unha capacidade de moenda por hora (segundo o informe dos peritos nunha enquisa de 1787) de 10 ou 15 ferrados de trigo en virtude de que foran mudos de primeira ou segunda sorte.

        Se temos presente que o sobredito desgaste do movemento continuo sobre as capas obriga a descabalgalas maila súa dureza, cada dúas ou tres semáns co burro, pescante ou gindastra, e picala manualmente por un especialista cunha piqueta, acción que se fai demoradamente, e logo nivelar, engrasar e cabalga-lo muíño de novo, debemos entender que o muíño tiña que ter varios turnos de traballadores e contar con man de obra especializada.

       Cando Lestache falaba de que era introductor do “sistema francés” ou alcuma as súas moendas de “nova invención” estase a referir ao uso do pedernal fino de Francia sobredito de “La Ferte-Sous-Jouarre” máis tamén a peneiras e limpadores accionados hidraúlica e manualmente, feitos en Francia e traídos dende alí.

         Un sistema de peneirado en varios andares semellantes ao de Lestache pódese ver na obra de muiñeiría de Malouin. Este sistema de peneirado, moenda e novo peneirado permitía facer sémolas moi finas, utilizadas pola industria pasteleira (en mans de franceses) de Ferrol. O aproveitamento do gran en torno a un 80% deixaba un 20% de farelo ou relón e desperdicios.

        As fábricas de Lestache e Bucán contaban con cinco destas peneiras e limpadores, que limpaban o trigo automáticamente mentres o conducían  á mollega o moega.

        As peneiras eran tubos inclinados de malla variable dispostos en pisos nun sistema combinado de xeito que a fariña se clasificaba en diversas sortes segundo a finura da malla e da moida ata o número de cinco, segundo se facía en Francia, xeito denominado “molturación economique” que podemos ver en varios grabados coma os de Duby e Wallon, ou o do sobredito Malouin.

PRODUCCIÓN E COMERCIALIZACIÓN

A nosa situación en 1802, ano da morte de Lestache, a situación, con respecto a Gran Bretaña era entón ainda maís crítica e perigosa que no ano 1789,[…] […] coa vila de Ferrol comendo pan de salvado por mor do bloqueo dende o ano anterior cando fortes temporais acabaran con todo o trigo e o orxo e o mainzo do país, ou vendendose na Cruz Blanca e nos demáis fornos a dous reás a libra o pouco pan trigo que quedaba a quen era quen de pagalo, cunha seca tan terrible que ao tradicional mergullado popular na fonte da ermida da Virxe de Chamorro, milenario rito de punición da terra de Trasancos para traer as chuvias, uniuselle ese ano a do patrón San Xiao , desfilando en ilustrada procesión polas rúas da vila tódalas autoridades e as corporacións do exército e da armada.

práctica habitual -segundo se desprende dunha voluminosa documentación e listados interminables de debedores , rexistrados pola Casa de Lestache en libros baixo epígrafes coma “ Diario de Ventas Libro Viejo”, “Deudas del del libro borrador de parroquianos”, “Deudas menores del Libro de Cuentas Corrientes”,ou “Borrador manual de deudas” dos que coñocemos extractos ou a súa existencia- venderlles pan, fariña ou salvado ó fiado, ós “parroquianos” de calqueira extracción social: militares, labregos, fidalgos ou xornaleirose é máis que probable que esta costume callara en Ferrol polo feito de que non podían pagalo con regularidade en moitas ocasións .

        Dixemos que Lestache contaba coa fragata “San Juan Bautista ” que levaba o nome do seu capitán ou patrón e os bergantín de dous paus e velas cadradas o “Portal de Belén”, o “San Juan” e o “Santa Ana”,  – barcos de 80 e 100 toneladas-, e a consabida lancha de 5 mariñeiros para o acarreo de trigos e fariñas que chegaban a Ferrol en barcos, propios, españoles ou extranxeiros e o seu transporte o porto do desaugue do Xuvia, onde había un peirao de madeira.

[…] Que también tengo […] la fragata Española San Juan Bautista que se halla en Buenos Aires [100tn] y el bergantín [de 100tn] San Juan que pasó a Sevilla [ y], los bergantines Santa Ana y el “Portal de Belén [de 80 y 100 toneladas]

Lestache contaba tamén con numerosos axentes en Galicia [Cambados y Agosto 27 del (17)96] “Dueño y muy Señor Mio: […] Hice cuantas diligencias fueron factibles para hacerme con embarcación hasta ir personalmente a Pontevedra y no pude conseguirlo hasta que en A Pobla hallé la que mandé a Porto, y en el día se halla en esta con mil doscientos ferrados de centeno a bordo y sólo detenido por haberse volcado en esta Ribera con los doscientos setenta y seis ferrados que traía de Cambados, los que se quitaron al campo para airearse […] y se volverán a la embarcación bien enjuto, y al primer viento Se harán en vela para esa con unos mil y quinientos ferrados o mas de centeno […] carta de Torrado a Lestache

Tamén traíase por mar trigo do porto da Coruña, un dos principais abastecedores das masivas compras de cereal que realizaba Lestache en Santander e Requexada, o Báltico e Norteamérica.

        Este movemento importador dos muiñeiros franceses pódese ver na descripción económica de Lucas Labrada cando di:

“Feitos iguais cómputos polo respectivo ao trigo producido no mesmo tempo (refírese aos anos 1.793, 94,95,96 e 97) dende os portos de Riga, Amsterdam, Hamburgo, Filadelfia, Nueva York, Roterdam y Rochafort achouse tamén a suma de 2.781 toneladas que compoñéndose cada unha de 20 quintais casteláns, acharemos o prezo de 60 reais cada un … 3.337.200.

O todo do quinquenio… 10.322.640 e introducción anual…. 2.064.528 rv”.

Un mariñeiro galego de Beluso. Unha barca de cinco mariñeiros transportaba ás panaderías de Ferrol as fariñas desde o pequeno porto do esteiro  do rio Xuvia. Lestache abastecía con fluidez directamente aos panadeiros franceses de Ferrol, ao decano de todos eles, o mestre panadeiro Juan Labat; a Francisco Estripot; a Juan Balás; a Juan de San Martín; a Bernardo de Bez; a Francisco San Roman ou a Santiago Lamesan. Emprestando ao ano “al fiado”, aos panaderos, á poboación de Ferrol, á comarca, á maestranza dos arsenais e á escuadra, preto de catro millóns de bolas dun kilogramo cada ano. Seus almacéns estaban cheos “podendo manterse indefinidamente, un ano e máis, nesa situación”.

“[…] máis lográndose a oportunidade de ollar un papel ministerial francés, no que se especifican os cargamentos de trigo que no ano 1.785 despacháronse ao Ferrol únicamente dende varios portos da costa septentrional de  Francia achóuse que o seu valor, calculado polo método que precede, ascendeu a 1.131.264 (rr.vv.) e por consecuencia o total do que anualmente sae ao extranxeiro por razón de graos importa 3.195.792 (rr.vv.) “Nesta partida so se comprendían polo respectivo a Ferrol os buques estranxeiros que entraron na Coruña con destiño a esta vila.

[…] Que también tengo […] la fragata Española San Juan Bautista que se halla en Buenos Aires [100tn] y el bergantín [de 100tn] San Juan que pasó a Sevilla [ y], los bergantines Santa Ana y el “Portal de Belén [de 80 y 100 toneladas]

Mariano Ramón Sánchez (1789) No rótulo: “Parque y Dique / del Ferrol asta / el gran tinglado / tomado desde la / vanda de Poniente / junto las cordelerias” Colección Manuel Godoy. Real Academia de Bellas Artes de San Fernándo. Nº Inventario: 0399.  ” forman parte de una serie encargada por Carlos III en 1781 para el Gabinete de marinas del Principe de Asturias”

“Deven los ynteresados en la Fragata San Juan Bautista.

Folio 99 v.

AÑO                                                                                REALES                      DE    1790                                                                                VELLÓN

Maio 17: Por tantos que de orden de D. Juan Lastache hemos entregado en dinero á varios sugetos desde nueve de  Marzo hasta este día según cuenta por menor      61. 198..,,

Junio 30: Por el ymporte de una Letra que de orden del mismo Lastache hemos tomado este día al Banco y Remitida por su quenta a los Sres D. Pedro Casamayor y Compañía de Madrid                                                                   90.000..,,                                           

Julio  3 : Por tantos que de su Cuenta hemos entregado por cuenta del mismo a Gregorio Martinez                             1.200..,,

Septiembre 19  : Por ydem que hemos entregado a el mismo en este día para remitir a Madrid                                                   20.000..,,

Dicho 20      : Porlos derechos de Adduana y consulado de 300 cajas de Azucar que ha conducido Larragoiti por cuenta del Ynteresado                                                              22.836..,,

Dicho día      : Por los gastos de desemvarco de las mismas y llevarlas al Almacen                                                                  1.200..,,

Noviembre  19: Por el premio de Seguros del ultimo viage de hida, del Barco y carga que según consta de las pólizas ymportan  

              £ 2.900                                                                    11.600..,,

Dicho día     : Por ydem sobre el mismo Bergantín el Carmen desde la Havana a Santander £ 300                                    1. 200..,,

1791

Enero 20    : Por ydem sobre el mismo Bergantin asegurado desde Cuba a la Havana en R.vn. 70.000 al premio de 2 por %  1. 400..,,

Marzo 18    : Por varias partidas de dinero entregadas en varias veces a Dn. Juan Bautista de Larragoiti para su avilitación como consta de su recibo                                          5. 600..,,

Dicho día   : Por tantos que hemos pagado a Dn. Juan Bautista Roquebert de esta quele  corresponden a los cien Barriles de Arina que emvarcó junto con los nuestros   18. 941..,, 6.

Dicho día   : Por el importe de 20 Barricas de arrós y de 18 pipas y 10 quarterolas de Brea, emvarcadas por cuenta de los ynteresados según consta de la factura por menor 23. 921.,

Dicho día   : Por ydem de la cuenta de una partida de Lonas, vitres de Rusia y Manteleria para repuesto del Barco y gratificaziones                                                         8. 103..,,

Dicho día   : Por ydem de tres cuentas una del tonelero otra de Dn. Antonio Santos y otra de Dn. Juan Lastache de la Galleta                                                                   9. 999…,,

Dicho día  : Por los derechos del consulado del Palo de Campeche,    Almacenaje y demas gastos de desembarco y Rumbarco                                                               1. […] …,,

Dicho día   : Por el ymporte de 17 carneros derechos de Rancho, Plancha de Agua y Cajones vasíos                                                                                                                       9114…,,

Ydem : Por los derechos de Consulado y demas gastos que hemos pagado por las 190 cajas de azucar que se han embarcado                                                                     1027..,,

Dicho día   : Por el ymporte de 19 quintales de Palo de Campeche que hemos pagado a Dn. Gerónimo de hijosa de orden de Larragoiti a 32 reales quintal                         608..,,

Dicho día   : Por el premio del seguro de hida del Barco y carga, el Barco el todo de Régimen General                                      30. 000..,,

         En Régimen General                    160. 000

                                                            }   a 3 por %            9. 000

         Y la carga en                        140. 000                                    

     Cuenta corriente con Don Alonso  Tejada y Demblans de La Coruña:

Folio 100 v.

1790                                                                              Han de Haber

                                                                                       Rs. de Vellón

Febrero 17 : Por el importe del Neto Producto de 4000 pos. $ que nos ha remitido Dn. Juan Bautista de Larragoiti, Bajo Partida de registro por el correo el Tenerife su capitán don Henrrique de la Rigada                                                             74000

Maio  8 : Por ydem del neto producto de 100 cajas de Azucar que el mismo Larragoiti nos ha remitido con el Bergantin Particular la Purísima Concepción su capitán D. Ramón Murrieta su importe según factura 3399,, pos 4 ½ $          .       .                      60915…,,7,,  

Junio   10: Por tantos que nos ha remitidopo D. Juan Rodríguez Amate Capellán del correo La Infanta en 130,, pos. $       .           .                                                                        2600…,,

Agosto 18: Por el ymporte de los fletes que el Barco ha hecho desde la Habana a esta según consta de la razón que de ellos nos ha entregado el mismo Larragoiti               10984…32,,

1791

Marzo 18: Por el neto producto de la venta de 23 cajas de Azucar blanco y 174 cajas del quebrado según cuenta que acompañamos por menor                                      143120…,,

Dicho dia. Por ydem de una partida de Palo de Campeche que por no poder entrar en Londres se ha vendido en Amsterdam, y ha producido neto según cuenta que nos ha remitido D. Henrique de Bons de dicho Londres                          11.395

Dicho día. Por tantos que alcanzamos por el saldo de esta cuenta            .                                                                                2822…3,, 

Rasón—————————————————309.837,,3,,

 Salvo yerro u omisión. Coruña 18 de Marzo de 1971.,,

Alonso Tejada y Demblans.

//folio 101 r//

Debe el Sr. D. Juan Lastache vecino de Juvia.

1788

Septre.    13: Por tantos que le corresponde de alcance de las cuentas del último viage de Larragoiti según le prevenimos con fecha de este día                          812,,24,,

 Octubre 22: Por nuestros desenbolsos a 4 Barrilitos de vino , pasas y higos venido de Málaga                                                                                                           94..,,-,,

Noviembre 9: Por tantos que de su orden hemos entregado oi  dia a D. Juan Bautista Uriarte                                                                                                      2840..,,

Dizvre.    27 : Por el ymporte de su trata a nuestro cargo y orde de D. Juan Carrera                                                                                                                                    2197…,, 

Dicho día     : Por nuestro desembolso a varias Cedulas Reales pagado al escribano de guerra                                                                                                            49…,,

1789

Marzo         : Por tantos qurhemos pagado a Dn. Francisco Baiona por 31 quintales 12 libras de trapo                                                                                                        77

Junio 6       : Por Ydem que hemos entregado a D. José Martinez Carballo como consta de $ Recivos                                                                                                       1860

Dicho día   : Por Ymporte de 616 ferrados de trigo de   Buenos Aires remitidos con el patrón Juan Alvarez al precio de 13 rs.  ferrado                              8316

Dicho 25   : Por tantos que hemos pagado a estos señores Dn. Miguel Lagoanere y Compañía por el importe de 192 Barriles de Arina flor excluidos a 17 rs Barril      32.640

Dicho día : Por acarretos y demas gastos que hemos pagado por los dichos Barriles que han hido a Juvia y Ferrol                                                              165.

Por el ymporte del saldo de la cuenta particular //folio 101 v//remitida ese día                                                                                                                                            16.508

Dicho 31   : Por tantos que de  su ordeny  cuenta hemos entregado a don Joseph Martinez Carvallo                                                                                                   300..,,

1790

Febrero 13: Por Ydem qque de su orden hemos entregado a este Sr. Dn. Gerónimo de Hijosa                                                                                                   ,,600,,

Dicho día: Por nuestros desembolsos a 1000 duelas, manteca y sera, venidas de Richmond en Virginia                                                                                              253

Abril 24: por tantos que hemos suplido a una letra de 122.900 rs. vellón remitida este día de su orden y cuenta a los Sres Dn. Pedro Casa Mayor y Compañía de Madrid              310

Maio 1º : por ydem que hemos pagado a Antonio Losada de Monforte por 33 ollas de vino                                                                                                                  910…

Junio 8  : Por nuestro desembolso a 790 tablas de Pino venidas por Uriarte                                                                                                                                               369…

Dicho 19: Por tantos  que por fletamientos hemos entregado a Dn. Joseph María Carvallo                                                                                                                        100

Dicho 30  por Ydem que hemos suplido para una letra de 90.000 reales de Vellón remitida este día a los señores D. Pedro Casamayor y Compañía de Madrid                      490…

1791

Enero    27: Por ydem que hemos entregado este día a don José Martinez Carvallo                                                    100

Dicho    31: Por Ydem Ydem al mismo este día                    900

Febreo 29: Por Ydem Ydem al mismo este día                      960

Septiembre 13: Por Ydem que de su orden y cuenta hemos entregado a Dn. Domingo suarez Vaamonde                                    885

//fol 102 r//

Diciembre 22: Por Ydem que desu orden hemos entregado a el mismo en esta en dinero                                         100

1792

Marzo 12 Por el Premio d seguro de 351 Barriles de Arina embarcados a bordo de Basagoiti estimados estimados a 14 r. v. Barril a 3 por % efectuado de orden de Vallón      1.17

Cuenta corriente con los señores D. Alonso Texada y Demblas de La Coruña.                                                          

  Ha de haber                                                         R$ de Vellón

1778

Septiembre        12: Por saldo de todas las cuentas hasta este día               .                                                                                                                 68613..,,7,,

1789

Abril          18: Por tantos que de su orden y cuenta nos ha entregado el capitán Arteaga                                                                                          2.000,,

Junio         19: Por el ymporte de dos letras que nos ha remitido y hemos cobrado, una de 12.000 reales a cargo de Dn. Ramón Fernandez de la Barca, y la otra de 1.800 al de Dn. Benito de Agar ambas                                             13.800,,

Junio     24: Por tantos que nos ha remitido en dinero con el Patrón Juan Álvarez                                                                                                    20.000,,

1790

   ?            28: Por saldos de una Cuenta  con D. Joseph Antonio Ballón                                                                                                                    4.494

   ?           15: Por el ymporte de 12 quintales de Galleta que nos ha remitido por el Capitán Basagoiti                                                        1.440

   ?

 Abril    14: Por Ydem de 28 quintales de la misma y 12 Barriles vacios que nos ha remitido para D. Juan Bautista de Larragoiti                  3.920

Junio   13: Por Ydem de 4 Barriles de tocino que nos ha remitido por el mismo                                                                                        1.000

Julio 28: Por tantos que nos ha entregado D. Narciso Forte por el importe de 90 resmas de papel                                                        800

     Por el saldo de la  cuenta particular que les remitimos con esta misma fecha de las partidas de Dinero                                4.179..,,30,,

Resumen      ……………………………………………121.697..,,30,,

Suma del Devito de la otra parte

Resumen                                                                            73987,,25,,

1792

Marzo 12: Por el derecho de consulado de 391 Barriles de Harina embarcadas a bordo del Basagoiti                                                     281,,

dicho día: Por Ydem Ydem a dos Pipas de vino vendidad por Gorordo

Abril   21:  Por el ymporte de cuatro Quintales de Bacalao que le hemos remitido                                                            627.

Dicho día: Por tantos que hemos entregado por su cuenta a Dn. Joseph Carvallo                                                             320

Junio  13: Por Ydem que de su orden hemos entregado al patrón Alvarez en dinero

Dicho dia: Por los derechos del Consulado de 40 barriles de Arina emvarcado á bordo del correo Patagón su capitán D. Ysidro García para entregar en la Avana a Dn. Antonio Becally  30

//Folio 103 r//

Julio 24 : Por nuestros desembolsos a 263 sacos de trigo venido de Amsterdam según cuenta por menor que le  hemos remitido 

                                                                                            3927,,16,,

Dicho día 29: Por tantos que de su orden y cuento hemos remitido este día en letra a los señores Hermanos Barthelemy de Madrid Yncluso el premio                                     24.120

Agosto     1º: Por el ymporte de una letra que le hemos remitido este día a la vista dada por D. Baltasar Rubio Yvarreta de esta a cargo de D. Vicente Vazquez de Romay de Ferrol de            .                                                                                1836,,10,,

Dicho      4: Por ydem de una Ydem que le remitimos este día a dos vista, librada por nosotros mismos y a cargo de los señores D. Angel Garcia Fernandez y Cª del Ferrol             1008,,10. 

Suma del Dévito                                                                106. 646,,8,,

Suma del Crédito                                                                121.697,,3,,

Saldo de esta cuenta a favor de don Juan Lastache en Reales de Vellón                                                                   15050,,29

              Salvo yerro u omisión resulta a favor de dicho Sr. D. Juan Lestache por saldo de esta cuenta y de todas hasta este día la cantidad de quince mil cincuenta rs. y veinte y nueve mrs. de vellón que ls dejamos a vencimiento? Por primeraa partida de cuenta nueva. Coruña 4 de Aagosto de 1792= Alonso Tejada y Demblans.”

Só a partires de 1793 comenzaron as exportacións de fariñas para a Habana e colonias, debéndose referir toda esa enorme importación ao consumo local. As exportacións foron masivas nos anos centrais do século XIX

DESENVOLVEMENTO DE FÁBRICA DE FARIÑAS NA SEGUNDA MITADE DO S. XIX

Atravesaba entón a Terra de Trasancos e a cidade de Ferrol unha fonda depresión en tódolos eidos e os comerciantes trasanqueses no canto de mercar trigo en Santander e outros portos para moelo na rede de muiñeiría local mercaban a fariña que saía máis barata de Santander, Bilbao e San Sebastián.

Porto de Bilbao en 1850. Grabado de W. Cheshire. Tempos máis tristes virían -de xeito que o que fora un ledo e vizoso despegue dende a cuarta a sétima década do século XVIII, de crecemento prosperidade e iniciativas converteríase a finais do século en desolación e ruína en verbas do profesor Urgorri Casado- nas carestías finiseculares de 1800, a de 1.805, as dos anos de 1809 e 1811 e a terrible e espantosa de 1812, sen contar ca paralización posterior da mariña ata 1836, e habería que esperar a meados do século XIX para ver, da man da Sociedade Fernández y Ventosa , recuperarse nosa industria fariñeira de Narón creada no derradeiro século XVIII.

        A consecuencia de novas disposicións, o porto de Ferrol sería deshabilitado no ano 1827 para o comercio extranxeiro e de América. Pouco tempo dempóis foi rehabilitado de novo para logo (17 de Xullo de 1849) habilitarse so para o comercio de cabotaxe e exportación ao extranxeiro, feito que posibilitou o desenvolvemento da fábrica de fariña, pois as fariñas e o pan estaban suxeitos dende 1768 a regulamentos por parte do concello sen que foran eliminados polo Real Decreto de 20 de Xaneiro de 1834.

  A fábrica de fariñas de Lestache ampliouse por mor dunhas circunstancias ou coxuntura favorables entre 1853 e 1857, anos que se corresponden ca guerra de Crimea que pechaba o paso as importacións e estimulaba a demanda de cereal en Europa e o apoxeo das grandes construccións navais de Ferrol.

         Nestes anos fanse as grandes fragatas blindadas ou acorazadas por disposición dos ministros da Unión Liberal. Son anos de bulir de grande actividade importadora e de impulso das moluración por mor dos altos prezos alcanzados polo trigo do país.

        En 1858, o muíño coñecíase co nome de “Fábrica de fariñas da ponte de Xuvia”. Estaba considerado unha das fábricas de fariñas máis importante de Galicia, en verbas de Montero y Aróstegui “este establecimento es hoy el principal del país en su clase”.

        Pertencía entón á “Sociedade de Fernández y Ventosa” que remodelaría a grande presa, dotándoa de novas comportas de ferro, convertíndoa nunha fábrica “que se haya ya a la altura de las mejores de Castilla, montada con maquinaria moderna y aumentada su importancia en 1857 con el gran auxilio de otra máquina de vapor para la elaboración, además del rico caudal de agua del río Juvia, que le sirve de principal fuerza motriz”.

        Seguíase utilizando para o desembarco de fariñas importadas o peirao de madeira no desaugue do río “donde pueden atracar barcos menores” e exportaba boa parte da súa producción por mor do creto “que ya sus harinas han obtenido en el país y en América, y el buen orden con que se halla establecida, la hacen de suma importancia” [2].

        Como sucedera con outros muíños construídos por Lestache (muíño dos Amenadás no río Freixeiro) o muíño da ponte de Xuvia en torno a 1878 pasou a mans dos Filgueira e os seus socios.

SÉCULO XIX

A Bristish Fleet na ria de Ferrol. A cousa non deixa de ter seu negro humor. (psb 1893). In EL MUNDO NAVAL ILUSTRADO. AÑO 1898. “Con certa razón” -sustén o profesor Jose María Cardesín Díaz no epilogo ao noso libro Industriais e Reais Fábricas de Narón en tempos da Ilustración- “teñense evidenciado as insuficiencias dos proceso industrializador ilustrado en Ferrol e a súa limitada capacidade para dinamizar a economía rexional. Debemos ter en conta con todo que a monarquia española do século XVIII era moi distinta daquela que se vai construir no século XIX, organizada baixo o concepto de estado nación e prácticamente limitada ao teritorio peninsular. Os territorios da monarquía hispánica estendíanse por case todo o continente americano, nos que o pricinpal e case único rival constituíano os intereses británticos e os dos seus coaligados históricos lusos: de aí o empeño borbónico en construír e manter unha maquinaria naval aparentemente desmesurada e os Pactos de Familia que ían ligar a España a sorte da monarquía francesa. O papel outorgado a Ferrol nesa gran trama distaba moito de ser o de vir a dinamizar a economía galega. A habilidade para proverse de materias primas alí onde un mercado mundial en formación as ofrecía en condicións vantaxosas é o que explica o aprovisionamento de liño e de madeiras no báltico, e, no segundo caso tamén en América. Como nos mostra de xeito irrefutable o autor, aqueles empresarios franceses afincados na bisbarra de Ferrol estenderon as súas redes nos caladoiros deste mercado mundial en formación, alí onde este mostraba unhas condicións de madurez máis avanzadas, no comercio de cereais: Trigo de Castela a través do Porto de Santander, de Francia, via Baiona e Burdeos, da rexión do Báltico polos poertos de Hamburgo e de San Petesburgo, de Estados Unidos via Baltimore. A maiores, estes empresarios fixáronse na aptitude do mercado de materias primas e outros produtos coloniais. E finalmente aplicaron a forza motriz das augas a novas actividades de transformación, fabricación de toneis para envasar as fariñas, curtidos, papel e ata as planchas de cobre que se aplicaron a finais de século a revestir os cascos dos buques de guerra e así ralentizaron seu deterioro. Fixeron fronte a tan magna empresa con medios limitados ao seu alcance, tanto no que respecta aos capitais como aos procedementos comerciais, e resulta sintómático a este respecto ver as dificultades de Lestache para formalizar operacións a longo prazo sobre o vello procedemento da “Compañía”, e na ausencia dun sistema de seguros que garantise o valor dos fletes. Negociaron coas élites locais, aliáronse con elas via matrimonio, ás veces inspiránonas a imitarlles, noutros casos colisionaron con elas á mantenta de intereses enfrontados en torno ao control dos recursos fluviais. Pero Seica non tivo que enforntar a similares problemas o xa mencionado Arkwright nas súas operacións no val do Cromford? Certo é que nada máis diferente do serultado último destas e de aquelas operacións: no caso inglés, o triunfo final do novo sistema fabril e con él da revolución industrial encabezada por Gran Bretaña; no caso ferrolano a ruiína e destrucción de gran parte eo complexo fabril da Terra de Trasancos, consumido entre mezquinas querellas familiares no marco do marsamo xeral en que se viu sumida a economía española. Pero que as cosas terminasen así, co “fracaso” desta primeira revolución industrial […] [de Narón e a comarca de Ferrol], non implica que ese fose o resultado necesario de ningún tipo de “pecado original” . É igualmente un resultado da necesaria intromisión do económico no político. Como no seu día argumentara Wallerstein, resulta polo menos insuficiente dicir que fose a superioridade da revolución industrial británica a que servise de base para levar a este país a cima da do poder mundial. Pola contra, podería argumentarse que foi a capacidade de Gran Bretaña para impoñer mediante a violencia o control dun imperio marítimo o que lle permitiu sanear a súa facenda ( na década que segue a anexión de Bengala) e asegurarse o control duns mercados para a súa industria. De xeito análogo podería argumentarse que a sorte da economía española quedou selada co fracaso do seu aliado francés na concurrencia por converterse no poder hegemónico dentro do novo sistema mundial. As destucións no territorio peninsular como consecuencia de que este se convertese en campo de batalla de británicos e franceses durante as guerras napoleónicas, a destrución da escuadra e a perda das colonias americanas, as loitas fratricidas entre progresistas e conservadores durante a primeira metade do século XIX convertidos en peóns dun xogo político que se dirimía máis aló das fronteiras nacionais, todo isto constitúe raón máis que suficiente para explicar as poucas posibilidades con que contou aquela primeira revolución industrial ferollana para callar. Novas oportunidades estarían por chegar, como espero encargarase de mostrarnos o próximo libro desta daga que Andrés Pena vén dedicando á Terra de Trasancos”. José María Cardesín Diáz. Doutor en Historia por a USC, profesor invitado na École des Hautes Etudes de Sciences Sociais de Paris. Profesor de Historia dos Movementos Sociais, director do taller de Estudios Urbanos da UDC. Director da página web bilingüe inglés/castelán ” Ferrol Urban History”, editada por Cambridge Journals Online, que lle valeu o premio Dyos in urban History 2005.

        No derradeiro tercio do século XIX, diversifica-la producción da fábrica e a maquinaria hidráulica e de vapor foi reconvertida para a fabricación de planchas de cobre e tecidos de liño co nome de “fábrica de harinas, cobrería, bronces y tejidos del puente de Juvia”.

        Os últimos momentos da fábrica son posteriores á venda por parte dos condóminos do complexo industrial de D. Joaquín Pla y Frigue e D. Ramón Seselle e Filgueira a D. Francisco Barcón Quevedo e ao seu socio D. Angel Paredes Castro o 27 de Marzo de 1881, como socios xerentes da sociedade “Barcón, Paredes y compañía”. O muíño moería xa como un muíño tradicional con moas do país ata hai 27 anos en que cesaron as actividades.

ORDENACIÓN DO COMPLEXO HIDRÁULICO.

Reais Fábricas da Ponte de Xuvia

 ARQUITECTURA E EQUIPAMENTO.

        O conxunto confinaba ao leste co desaugue do río Xuvia, o Norte co mesmo río e terras anexas, polo Sul pola estrada (construída por Orde do 19 de uño de 1.803 para enlazar ca xeral de Castela e poñer a Ferrol en comunicación co interior de Galicia) que de Ferrol ía a Xuvia e Rábade; e Poñente co camiño transversal que ía e daba entrada á finca.

        Lestache como natural do delfinado de Vienne implantou nel o que consideraba “novas técnicas de construir muíños” que non foron máis que a posta en práctica de teorías e modelos de muíños ben coñecidos na súa terra, expostos xa por Belidor en 1737 no seu tratado “Architerture Hydraulique” onde segundo Urgorri Casado, describíase un muíño do Delfinado reproducido na “Encyclopedie” que sería difusor deste modelo importado de Francia por Lestache.

       Inda que no PROXECTO I so contemplamos a reconstrucción de catro muiños a reconstrucción dos tres edificios principais deberiase realízar considerando o existente e engadindo técnicas actuais integrando a nova construcción antiga.

Os tres edificios principais, que serían reducidos no século XIX a unha soa fachada, comprendían:

1. A casa habitación, a fábrica de fariñas con máquina hidráulica e os seus accesorios dispostos en varios andares, máis os almacéns e depósitos de todas clases. Estes e os departamentos da fábrica de fariñas ocupaban a planta baixa, e nos andares dispúñase a maquinaria dos limpadores e cribos automáticos importados de Francia. Esta casa estaba sinalada co número 1 en 1878.

2. O segundo edificio, dun andar que hoxe se conserva, foi refundido de varias dependencias destinadas por Juan Lestache en 1787 á fabricación de papel de estraza e común. Constaba de dous muíños (é dicir dous xogos de moas -capa e pé- e rodicios) e vinte pilos máis o correspondente almacén, todo disposto en tres casetas ou “ranchos” que serían transformados por D. Nicolás Fernández Díaz nunha nave de laminación e fundido de cobres ou bronces. O conxunto estaba altamente mecanizado contando cunha máquina de vapor de 20 cabalos de forza que accionaba dous laminadores cos seus cilindros, é dicir, un xogo cada laminador. Cada un destes dous laminadores contaba co seu correspondente forno para recocer e existía outro para fundir. A nave tiña 22 varas de ancho e 46 de fondo, é dicir 706 mt. 34 dm. e 60 cm. en cadro.

• A terceira nave, tamén de un andar e sen número, destinábase  á fabricación industrial de tecidos. Completamente mecanizada constaba dunha ducia de teares accionados cunha máquina de vapor de catro cabalos de forza. Da ducia de teares cos seus correspondentes úteis s dous eran de madeira, sendo os restantes de ferro. Esta nave medía 20 varas de longo por 12 de ancho, equivalentes a 167 mt., 69 dm. e 70 cm. en cadro.

O DIRECTO DOMINIO

Con respecto á propiedade do directo, Francisca Gil Taboada como tutora e curadora do seu fillo Joaquín María Maldonado aforou 1 ferrado de terra e as 3 casetas para pilos, entón arruinadas, en 1843 a Andrés Espiñeira (estas casetas lindaban coa facenda de Federico Lestache e seus irmans, fillos de Juan Lestache) por unha pensión de 44 reais e a décima por laudemio en cada transmisión en caso de venda.

Posteriormente a finca de Andrés Espiñeira e outras varias anexas e os muíños, que entón se chamaban de Lestache, pasaron tamén a seren propiedade de D. Nicolás Fernández Díaz, veciño de Ferrol, quen as agrupou nunha soa, edificando nela varios edificios destinados a varias fabricacións.

O terreo que ocupaba o edificio de planta baixa destiñado a cobrería e bronces e os muíños fariñeiros pertencían a Francisco Gonzalez que o vendeu a Nicolás Fernández Díaz por 340.000 reais.

Nicolás Fernández Díaz a súa vez vendeu o que se chamaba “fábrica de harinas, bronces y tejidos del puente de Juvia” a Ramón Seselle e Filgueira, cunha serie de claúsulas bilaterais fundamentadas na bona fides ás que faltou  incumplindo as condicións estipuladas o vendedor.

Entrablado un preito preito por este motivo, Ramón Seselle venceu en dereito e quedouse coa propiedade que logovendería por 125.000 ptas  a Joaquín Pla y Frigue .

Esta fábrica, á súa vez,   sería vendida  en 1879-1881 por D. Joaquín Pla y Frigue e D. Ramón Seselle e Filgueira a favor de Francisco Barcón Quevedo e Angel Paredes Castro. E así foi como o 2 de setembro de 1879 Francisco Barcón e Angel Paredes, socios xerentes da sociedade colectiva intitulada “Barcón Paredes e compañía” de Sta. María de Neda, mercaron a Joaquín Pla e Frigue o que entón se chamaba “Muíños de Xuvia” o 27 de Marzo de 1.881, o prezo declarado na compra foi de 100.000 ptas., gravados ainda cunha pensión foral de 11 ptas. que sería mercada por D. Francisco Barcón Quevedo a sazón de 87 anos á heredera dos desaparecidos señores xurisdiccionais de San Xiao Dona María de los Milagros Jáudenes y Clavijo o 6 de agosto de 1907.

A familia Barcón edificaría a vivenda na que ainda reside  sobre o que fora a nave de laminación, e os muíños de Xuvia , gastadas as súas moas francesas e substituídas por pedras do país, convertéronse co tempoen muíños de maquía, perdendo a súa antiga importancia industrial que efímeramente recuperaron para moer pólvora e cuarzo, e outra vez maínzo ata ata hai 30 anos en que pararon para sempre.

A restauración debe bulir  após destes edificios para elo contamos cos inventarios de mobiliario que figuran nos anexos históricos e documentais de Andrés Pena.

Carpinteria

Primeramente veinte y seis sillas grandes con asientos de Paja

usadas que tasó el maestro carpintero Blas de Pantin en trescientos

doce reales a doce cada una.                                                                                                        312

Quatro Ydem mas usadas a ocho reales cada una treinta y dos.                                        32

Cinco ydem a siete reales treinta y cinco.                                                                                35

Doce pequeñas usadas a diez reales cada una ciento y veinte.                                            120

Cinco pequeñas mas usadas a quatro reales veinte.                                                                              20

Dos Ydem biejas en quatro reales.                                                                                             4

Dos Espejos grandes con sus marcos dorados en doscientos reales

 a cien cada uno.                                                                                                                              200

Tres Cornucopias a veinte reales cada una sesenta.                                                                             60

Cinco Láminas Pintadas en cristal en cincuenta reales a diez cada una.                         50

Una Mesa de Cahoba para Juego en ciento veinte reales.                                                   120

/folio 34 verso/

Dos Catres en treinta y dos reales a diez y seis cada uno.                                                    32

Tres Cenefas para Cortinas de Madera dorada á veinte reales cada una Sesenta.       60

Un Armario de Cedro en doscientos reales.                                                                                            200

Una Cama pequeña en cincuenta reales.                                                                                  50

Una Ydem Grande en doscientos reales.                                                                                   200

Una Comoda Madera de Caoba en doscientos y quarenta reales.                                     240

Una Mesa mui usada de la misma Madera en Ciento y veinte reales.                                              120

Una papelerita pequeña de cedro en veinte reales.                                                                20

Una mesa de castaño grande bastante usada, y otra de Pino

 ydem en ochenta reales las dos.                                                                                                 80

Otra mesa Madera de Pino en treinta reales.                                                                          30

Dos arcas, Madera de Castaño mui usadas en veinte y quatro reales.                              24

Una Mesita de Pino mui usada en veinte.                                                                                 20

Un Catre en diez y seis reales.                                                                                                     16

Un Banco Madera de Pino pequeño, en seis reales.                                                               6

Una Mesa de Ydem usada en diez y seis reales.                                                                      16

Dos Baldes para Agua en treinta reales.                                                                                   30

Una Alacena del Servicio de la Cocina en veinte reales.                                                      20

Un Molino de mano para Cafe viejo en seis reales.                                                               6

Dos sellas para Carrear Agua con Arcos de fierro en treinta reales.                                               30

/Efectos de Cocina/                                                                                                                                        35

Primeramente dos Soperas grandes de Pedernal de buen uso,

que tasaron los Peritos  á prudente juicio en quarenta y ocho reales

 a veinte y quatro cada una.                                                                                                         48

Una ydem mas pequeña en doce.                                                                                                12

Tres docenas de Platos de Pedernal, a diez y ocho reales docena

cinquenta y quatro.                                                                                                                           54

Quatro Fuentes grandes de ydem a diez y seis reales.                                                                             64

Quatro ydem medianas a diez reales quarenta.                                                                         40

Quatro ydem pequeñas a seis reales veinte y quatro.                                                                              24

Doce tazas de Talavera pintada con sus platitos para café en quarenta y ocho reales.  48

Una Jarra de ydem para Ydem en diez reales.                                                                          10

Una Tetera en ocho reales.                                                                                                                             8

Dos saleros de Christal en quatro reales.                                                                                    4

Doce Basos qrandes de Ydem en veinte y quatro reales, dos cada uno.                                              24

Doce chicos de ydem en diez y ocho reales.                                                                                18

Veinte Botellas de vidrio en treinta y seis reales á real y medio cada una.                        36

Dos vinageras de Cristal en diez reales.                                                                                      10

Una Caldera de Cobre mui bieja en sesenta reales.                                                                  60

Un Caldero de ydem de mediano uso en treinta reales.                                                           30

Uno Ydem mas chico en diez y seis reales.                                                                                  16

Un Perol de Laton pequeño en treinta reales.                                                                            30

/Paxina 35/

Efectos de Cocina

Primeramente dos Soperas grandes de Pedernal de buen uso, que tasaron los Peritos á prudente juicio en quarenta y ocho reales, a veinte y quatro cada una.                                                       48

Una ydem mas pequeña en doce.                                                                                                          12

Tres docenas de Platos de Pedernal a diez y ocho reales docena cinquenta y quatro.           54

Quatro Fuentes grandes de Ydem a diez y seis reales, sesenta y quatro.                                   64

Quatro ydem medianas a diez reales quarenta                                                                40

Quatro ydem pequeñas a seis reales veinte y quatro.2                                                   4

Doze Tazas de Talavera pintada con sus platitos para café en quarenta

 y ocho reales                                                                                                                             48

Una Jarra de ydem para ydem en diez reales.                                                                 10

Una Tetera en ocho reales.                                                                                                    8

Dos Saleros de Christal en quatro reales.                                                                          4

Doce Basos grandes de Ydem en veinte, y quatro reales dos cada uno.                     24

Doce chicos de ydem en diez y ocho reales.                                                                       18

veinte y quatro Botellas de vidrio en treinta y seis reales á real y medio cada una.              36

Dos vinageras de cristal en diez reales                                                                                               10

Una caldera de Cobre mui bieja en sesenta reales.                                                          60

Un caldero de ydem de mediano uso en treinta reales.                                                   30

Uno ydem mas chico en diez y seis reales.                                                                         16

Un Perol de Latón pequeño en treinta reales.                                                                   30

/folio 35 verso/

Quatro Tarteras de Cobre grandes

 usadas á veinte y cinco reales cada una cien reales.                                                      100

Una ydem pequeña en diez y seis reales.                                                                            16

Una ollita de Campaña con su Tapa de Cobre en treinta reales.                                 30

Una Cafetera de Cobre mui usada chica con su tapa en seis reales.                           6

Una ydem de lo mismo grande sin tapa en veinte reales.                                                              20

Una chocolatera de ydem grande usada en otros veinte reales.                                   20

Dos ydem de lo mismo medianasy mui biejas a cinco reales cada una diez.            10

Una ydem de lo propio chica de buen uso en ocho reales.8

Otra de Fierro Colado tambien de buen uso en treinta reales.30

Quatro Candeleros de metal amarillo a seis reales cada uno,

veinte y quatro reales.                                                                                                             24

Dos Palmatorias de ydem a seis reales doce.                                                                    12

Quatro tiestos de fierro usados a tres reales doce.                                                          12

Tres cucharas, y tres Espumaderas de ydem en diez y ocho reales.                           18

Unas Parrillas de lo mismo redondas en diez reales.                                                      10

Dos tres pies ygualmente de fierro pequeños en seis.                                                      6

Cinco Sartenes tambien de fierro grandes, y chicas usadas

usadas (sic) en treinta y cinco reales.                                                                                  35

Dos planchas de ydem para Planchar viejas, en catorce reales a siete cada una.   14

/folio 36 recto/

Dos Pares de Espaviladeras de fierro a dos reales cada una quatro.                         4

Una ferrada de ydem para Agua en Cinco reales.                                                           5

Un Almirez Con su mano de Bronce pequeño en veinte reales.                                    20

Dos Potes con sus Tapas de Fierro medianos usados

 a treinta reales cada uno sesenta.                                                                                        60

Reloxes, y Alhajas de Plata.

Primeramente un Relox con su Pendula y Caxa de madera pintada,

 usado que tambien tasaron los Peritos a prudencial juicio en mil reales.                1000

Otro de Faltriquera de Plata biejo, y sin vidrio en ciento, y veinte reales.                               120

Un Par de Evillas, y otro de Charreteras de Plata usadas en sesenta reales.            60

Treinta y dos cubiertos de Plata usados diez y ocho Cucharitas de ydem para cafè; dos Cucharas de ydem; Seis Candeleros de lo propio, y dos Espaviladeras con sus Platillos tambien de Plata, uno y otro con peso de trescientas diez y siete onzas à veinte reales onza

Seis mil trescientos y quarenta.                                                                                            6340

Doce Cuchillos con sus Cabos de Plata à cincuenta reales cada uno, Seiscientos. 600

MUSEO DAS REALES FABRICAS DE FARIÑAS DE NARÓN

O mencionado inventario continúa describindo o mobiliario da fábrica de fariñas que será restaurado neste proxecto.

1ª Etapa:  Restauración do complexo fabril das Reales Fábricas de Fariña da Ponte de Xuvia, das dependencias industriais; a reconstrucción e restauración do perimetro habitacional existente fielmente adaptado as  funcións orixinarias .

PROXECTO I MUSEO DAS REALES FABRICAS DE FARIÑAS DE NARÓN

1ª Etapa:  Restauración do complexo fabril das Reales Fábricas de Fariña da Ponte de Xuvia, das dependencias industriais; a reconstrucción e restauración do perimetro habitacional existente fielmente adaptado as  funcións orixinarias .

MATERIAIS

Son os tradicionais realizados por procedementos e técnicas tradicionais:

EFECTOS DE LA FABRICA DE HARINAS.

Primeramente una Romana usada que tasaron/ folio 36 verso/ los Peritos de acuerdo con Don Santiago Dupin en cien reales.                                                                                   100

Cinco Picos á veinte reales cada uno cien.                                                                         100

Una Barra de Fierro en ochenta reales.                                                                             80

Una Pinza de ydem en diez y seis.                                                                                        16

una Sarria de ydem en ocho.                                                                                                 8

Un Martillo grande en diez y seis reales.                                                                           16

Una Barrena vieja en cinco reales.                                                                                      5

Una Azuela de recortar las bujas en treinta reales.                                                         30

Dos Gubias a siete reales cada una Catorce.                                                                     14

Dos Cribes en 3 reales.

Dos Palas de Madera a quatro reales ocho.                                                                        8

Dos Candiles a ydem, ydem.                                                                                                  8

Una medida de aferrado para Trigo.

Otra de a medio para ydem.

Una ydem para Maiz.

Otra de amedio para ydem.

Tres Cernidores para Arina mui deteriorados, y faltosos de Tela a doscientos quarenta reales cada uno setecientos veinte.                                                                                     720

Uno ydem para Salvado cuasi ynutil en ochenta reales.                                                 80

Un Limpiador para Trigo con su cilindro de Alambre sordo

en trescientos veinte reales.                                                                                                   320

Un limpiador de Agua grande en quinientos reales.                                                       500

Uno yd. mas pequeño en quatrocientos reales.                                                                 400

/folio 37 recto/

Otro ydem desarmado en trescientos reales.                                                                    300

Doscientos quintales de Casca vieja, y de poco servicio

a diez y seis reales quintal, tres mil doscientos.                                                               3200.

MUSEO DAS REALES FABRICAS DE FARIÑAS DE NARÓN

1ª Etapa:  Restauración do complexo fabril das Reales Fábricas de Fariña da Ponte de Xuvia, das dependencias industriais; a reconstrucción e restauración do perimetro habitacional existente fielmente adaptado as  funcións orixinarias .

MATERIAIS

Son os tradicionais realizados por procedementos e técnicas tradicionais:

Empregaranse as mesmas técnicas de canteiria, de carpinteria, de ferreiria, e de forxa, que no seu día tiña a edificación. Pedra de de cantería de grao, cachote e mampostería. Madeira para vigas,  pinche do penal, pontóns ou correas e tablazón de carballo ou de Castiñeiro tratado. Carpintería de Teka con ventanal exterior despezado en rectángulos que conteñen pequenos cristais suxeitos con masilla ou silicona na súa cara exterior. Exterior pintado e interior vernisado e lacado. Portas interiores  con dúas follas vernisadas, reconstrucción da clavazón e pechaduras, vidros, e ventanas vernisasas  e contras vernizadas s cos seus peches orixinais e clavazón .

Tella do país, para a cubrición e enfoscados de cal e area para exteriores interior de xeso. Andares de madeira.

Estes edificios, co terreo descuberto anexo, encontrábasen pechados e circunvalados por un  muro de pedra formando unha única finca ou recinto que ocupaba unha extensión de terreo cuberto e descuberto de 199 áreas, 25 centiáreas.

CARACTERÍSTICAS  CONSTRUCTIVAS

        Salvo nos arcos e o inferno, con entradas e saídas, muros da presa, alicerces e vans das portas e fiestras de cantería, o resto do edificio é de perpiaño con recebo ou enfoscado tradicional.

         Cando se construiu a edificación de planta baixa destinada a cobrería, unificouse a fachada ou fronte do edificio cunha parede de perpiaño e cachotería. Esta edificación intermedia contrasta coa obra do século XVIII por presenta-la particularidade de que os vans se enmarcan por bloques compactos de ladrillos das telleiras de Xuvia, con arcos de descarga do mesmo material.

         O edificio en conxunto é un exemplo de calidade e sobriedade constructiva. Un edificio feito para ser unha fábrica, obrando en sinerxia os materiais empregados distribuídos con racionalidade e funcionalidade.

EQUIPAMENTO E MOBILIARIO

        Hoxe só se consevan catro moas borneiras no seu sitio, duas na sa principal sobre un piso de lousa, cubertas de escombros, conservan todavía restos da caixa e tremiñado e un burro de ferro caído baixo o desplome da cubrición e a sala menor con dúas moas con restos das caixas e o piso de madeira; nunha aprecíase na soborella a cruz de ferro e o varón tamén de ferro, que se introduce nun cabouco ou tineta onde encaixaba o rodicio.

        Pola súa complexidade cinguímonos aquí á descripción e desenvolvemento da fábrica de fariñas coñecida hoxe como Muíño de Xuvia.

        Unha capacidade inédita en Galicia de molturación de 70.000 fanegas de trigo equivalentes a 242.812,5 ferrados de áridos, que sería ampliada pois en torno a 1.797 os muíños de Xuvia de Lestache e o de Lembeye de marés no Ponte moían ao ano xuntos 259.000 fanegas de fariña “de todas calidades” [3].

        Hai que ter en conta que a fábrica de Lestache contaba só con catro moas de 6 pes ou 8 cartas de pedernal fino de Francia; uns 2 mts. (1.944 cm.) de diámetro e de 14 pulgadas de groso cunha capacidade de molturación por hora -segundo se desprende do informe pericial xa aludido, contido nunha enquisa de 1.787- de 10 ou 15 ferrados de trigo en virtude de que foran mudas de primeira ou segunda sorte.

        Eran moas grandes e pesadas, que se movían con lentitude entre 45 e 50 revolucións por minuto, e so podían chegar ás 60 cando a capa por desgaste pesaba menos.

        Cada moa podía moer 70.000 ferrados ao ano, segundo os peritos, e isto, como xa dixemos, supón 15 horas de traballo durante 365 días ou 195 días moendo sen parar as 24 horas.

        Nada sabemos dos turnos de traballadores, nin do número de operarios especializados. Debería haber un muiñeiro e varios aprendices, máis as tripulacións e os patróns dos bergantíns e os cinco mariñeiros da dorna. Como mínimo unhas 25 persoas.

        O muiñeiro e os seus axudantes encargaríanse tamén do funcionamento dos cinco limpadores e as cinco peneiras accionadas manual e hidráulicamente, traídas de Francia.

VALOR HISTÓRICO, ETNOGRÁFICO E PATRIMONIAL DO INMOBLE E SIGNIFICACIÓN PARA NARÓN.

        Tras esta demorada exposición queda fora de toda dúbida o valor patrimonial deste inmobiliario representativo da muiñeiría industrial, que hai que considerar en conxunto co muíño das Aceas do Ponto, o muíño de vento de S. Mateo e o muíño de turbina e cubeta dos Amenadá en Freixeiro e outros moitos que conformaron o complexo muiñeiro máis importante da Galicia da Ilustración e os alicerces dunha verdadeira revolución industrial logo malfadada.

        O inmoble encóntrase actualmente, tras 27 anos de abandono, pouco máis ou menos nun estado de ruína total na carpintería e cubrición que amenaza con extenderse en pouco tempo a cantería e cachotería dos formales e alicerces da fábrica.

         Urxe a súa restauración, a posta en valor do lugar, e sinalamos a idoneidade deste elemento do inmobiliario etnográfico para a ubicación dun museo etnográfico das construccións para auga similares aos doutros países da Europa Atlántica insular e continental en Francia ou Inglaterra.

        En último lugar, sinalamos que esta edificación ten un valor, asemade, emblemático para o concello de Narón, por canto supón un referente do concello e unha seña de identidade, ao estaren ubicado no que foi o centro administrativo, económico e social a Xuvia de S. Xiao de Narón.

        Forma este conxunto en tan penoso estado parte esencial do patrimonio histórico-artístico municipal e a súa perda por ruína sería inadmisible.

O MUIÑO DOS AMENADÁS

        A rede de muiñería industrial de Narón forma un conxunto que hai que recuperar có Muiño de Vento de San Mateu e O Muiño de Lembeie do Ponto de Xuvia. Outro muíño industrial deste conxunto singular está rehabilitado. Foi fabricado por Juan Lestache no río Freixeiro, no lugar dos Amenadás. O foro foi outorgado en Ferrol o 18 de xaneiro de 1813 polo fillo de José María Bermúdez de Xuvia, Pedro María Bermúdez, dono da casa e Pazo do Monte de Sta. Icía. Déronse a Lestache dez ferrados de terra no monte chamado dos Amenadás ou Ameneiros para o establemento dun muíño de fariñas baixo varias condicións, de facer Lestache á súa costa un camiño de carro dende o monte ata o muíño; e de face-lo canle ata o muíño para trae-la auga ata a súa moenda.

         A zanxa non podía exceder a vara e media de ancho e debería ter unha ponte que servira de paso. Asemade, no muíño o señor D. Pedro e as persoas que levaran a súa orde, poderían moer os graos precisos para a súa casa sen pagar cousa algunha. O señor do dominio resérvase o direito a mercar en primeiro lugar, en caso de venda do propietario, “por el tanto con deducción de la décima parte del precio por razón de laudemio, y no queriendole conceder su licencia para dicha enagenación”.

        Eran épocas difíciles para a muiñeiría e podíamos pensar que o industrial e Lestache tenta facer fortuna no mundo rural cun muíño máis pequeno. O foro fíxose por tres vidas de reis e vintenove anos e estaba gravado cunha pensión de 160 reais. Pero non é así. O que tenta Lestache é facerse, para sair do apuro, ca comercialización dos excedentes do trigo do país do señor da Casa do Monte e de paso contar cun muíño industrial de “cubeta” con dous rodicios de turbina (é dicir, que se moven polo peso da auga, encaixados nunha tineta con capacidade e estructura pensada para ser ampliado a seis moas se chegaban tempos mellores). Un muíño calcado da “Enciclopedia”.

 PRESTAMO DE TRIGO Á MARIÑA

10 DE XULLO DE 1794

Don Juan Lastache vecino y comerciante en la Puente de Juvia , jurisdicción de Narón con el devido respeto hace presente a vs. Haver suministrado a la Maestranza de estos Reales Arsenales Setecientos treinta y cinco ferrados de Maiz a diez y siete reales de vellón cada uno y cinco mil setecientos cinquenta y tres panes de a cinco rs., cuio ymporte asciende a Rs. vellón quarenta y un mil quatrocientos treinta y uno, en virtud de Papeletas del Sor.  Comisario del Astillero dn Jph Arostegui hasta ocho del presente Julio para que pudiesen mantenerse dichos operarios mediante no seles egecutaba el pagamento de los Jornales correspondientes a dos meses y medio que se les devia, y para continuar si se ofrece en lo adelante otro suplemento rendidamente Supplica a vs. Se sirva mandar se le libre dicha cantidad para reintegrarle del referido desenbolso. Ferrol diez de Julio de mil setezientos noventa y quatro=

                Con poder de Dn. Juan Lastache: Ante Vazquez Fraguio.

PROGRAMACIÓN UTILIDADES E SERVICIOS

O programa será rendible mantendose dos propios ingresos que xenere a instalación consistente nunha atractiva oferta de ocio e de cultura, ao tempo que un local para a celebración de eventos especiais, congresos, reunións de negocios, conferencias, visitas guiadas, actividades de “re-enactment”, conciertos de música de cámara, etc.

• O OBXECTO NA FUNCIÓN MEDIANTE A RECONSTRUCCIÓN E RESTAURACIÓN FIEL E EXACTA dos inxenios industriais da Real Fabrica de Fariñas da Ponte de Xuvia. Restauración do complexo fabril das Reales Fábricas de Fariña da Ponte de Xuvia, das dependencias industriais; a reconstrucción e restauración do perimetro habitacional existente fielmente adaptado as funcións orixinarias de maneira que poidan ser amosados nun entorno recuperado do río Xuvia e integrada como a principal atracción do Paseo Marítimo. Como ára angular e monumento significativo da Historia Industruial de Narón, da cultura do século XVIII e da vocación moderna do Concello de Narón.

• MUSEALIZACIÓN ACTIVA das salas do edificio de casa habitación. Todo o mobiliario, mobles, vaixela, etc. e suceptible de restauración, o mobiliario industrial se restaura partindoda recuperación con materiais artesanais do pais das series de oficios da Enciclopedia. Os mobles segundo estilos locais fornecidos polo mobiliario de Capitanía e do pazo da Casa do Monte, as ferramentas da Enciclopedia francesa, as moas e maquinarias dos muiños das pezas orixinais conservadas, e das maquetas e medidas do derradeiro restaurador Don José “Marqués.   Se crearán no interior do edificio espacios administrativos e de xestión, salas de exposiciós en modernas salas habilitadas con tódolos adiantos, espacios independentes das salas musealizables que estarán dotadas dun reconstruídomobiliario tradicional. Nas dependencias do museo nos expositores con modernas técnicas de musealización realizarase un Museo das Reales Fabricas de Fariñas de Narón, un Museo de la radio e a Radiodifusión, unha Sala de Exposicións-Museo do Teatro, un Museo Etnográfico dos Oficios da Terra de Trasanxos e un Museo Arqueolóxico-Interpretativo da Terra de Trasancos.  Todo elo mediante o emprego por etapas de técnicas de restauración e reconstrucción  prelativa nos tres edificiospara museos e aulas didácticas sobre os inxenios, que como estos restos, naceron da axeitada utilización das forzas naturais e se proxectaron , de maneira equilibrada sobre a historia.

• MANTENIMENTO POR INGRESOS DO TURÍSMO. Conseguir uns espacios multiuso que permitan amosar o patrimonio municipal, incluído o emblemático edificio que nos ocupa, e facer partícipes do mesmo a visitantes e residentes desta comarca. O edificio manterase cos ingresos que xeneres as suas actividades extendidas nun amplo abano concertos, cineforum, visitas guiadas, cursos de grabado e técnicas de restauración, conferencias, congresos, etc. programados pola dirección e mantenimento do centro, cunha cafetería, pastelería e tenda de artesanía e productos e roupa tradicional.

PROXECTO I

SALA DOS MUIÑOS INDUSTRIAIS

A proposta PROXECTO I incide sobre primeiro dos tres corpos mencionados: PROXECTO I Sala dos Muiños Industriais, PROXEXTO II Casa Habitación e PROXECTO III Almacéns unidos polo patio e polos pasillos de acceso. Considérase non intervencionista, non realiza cambios nas extructuras senón que se basea no aproveitamento da racionalidade do espacio dezaoitesco e na adecuación das amplas dependencias industriais ás novas funcións de áreas musealizables  demandadas polo importantísimo acervo patrimonial inmobiliario do Concello.

PROXECTO I

Sala dos Muiños Industriais. Conservamos varios inventarios ad hoc sobre o estado das sás de maquinas nos séculos XVIII e XIX polo que se restauran no seu estado primitivo con todo o seu valor etnográfico histórico documental e patrimonial, incluíndo os artiluxios fabrís  de Lestache e de Bucán. A musealización didactica e viva permite a participación dos asistentes no funcionamento  dos muiños complementada a exhibición con audiovisuais e paneis da historia dos muiños e do tráfico internacional de fariñas, das técnicas de envasado, do “sistema de molturación económica”,  e das peneiras ou limpadores hidráulicos, etc.,de xeito que se podan informar do alcance Histórico e área de influencia dun importante conxunto de muiñería industrial que xunto á Real Fábrica de Lembeye do Ponto de Xuvia (Narón) pola súa proxección internacional, constitue o conxunto monumental molinolóxico máis importante de España. Trala restauración proporemos se declare o conxunto restaurado Ben de Interese Cultural de Galicia.

As únicas concesións á modernidade deben ter carácter didáctico. Mediante un sistema de transparencias entre o tremiñado e os infernos e as entreplantas coas peneiras automáticas permitirán comprender o funcionamento do sistema de molturación económica e da “muiñeiría de nova invención do S.XVIII un caixón transparente de cristal deixará ver o funcionamento das turbinas furneiron dos muiños franceses e sobre o tremiñado  as pasarelas  deixarán ver a  entrada e a saída da auga.

PROXECTO II

O PROXEXTO II se elaborará para a Casa Habitación. Ao tempo que elimina divisións modernas debe considerar atendendo os importantes fondos museisticos do concello e ás necesidades de contar con espacios axeitados de exposición adaptar a estes fondos con criterios didácticos espacios modulares para a súa musealización  e axeitada  esposición. Algúns detalles deberán ser respetados e restaurados cun alto grao de fiabilidade pois conservamos varios inventarios ad hoc sobre o contido e o estado orixinario do edifico

Destínase a planta baixa a museo e a parte superior a aulas temáticas, biblioteca e videoteca.

O destino principal deste pabellón é o que se considere en cada momento polos especialistas, en historia e arqueoloxía, para que poidan proxectar as súas técnicas e coñecementos sobre o visitante, facéndoo partícipe, en forma e maneira, dos mesmos.

PROXECTO III

 O PROXEXTO III elaborarase para oficinas, cafetaría, tenda de souvenirs, salas de exposicións etc., sobre os espazos que ocupaban os almacéns fabrís. Farase sobre amplos espazos ruinosos que foran o almacén do sal, etc., da fábrica de curtidos, da fábrica de fariñas, da fábrica de papel, da fábrica de laminados, e da fábrica de tecidos polo que elementos singulares, de incalculável valor para a arqueoloxía industrial aparecerán tras dunha intervención arqueolóxica, esta circunstancia debe ser tida en conta á hora de planificar a construción dun soto pero lonxe de ser un atranco será unha avantaxe, pois os restos dos pilos, dos canles etc, serán musealizados e integrados nos novos espazos e expostos baixo un solo acristalado. Os espazos resultantes da intervención para as oficinas, a cafetaría, a tenda, o pequeno auditorio, e a sala de recepción e interpretación potenciarán o valor do conxunto.

PROXECTO I

CONSTRUCCIÓNS 

A RESTAURACIÓN DA SALA DOS MUIÑOS INDUSTRIAIS

            Consiste na retirada de excrecencias, cementos,  escombros e  restos de intervencións recentes e a reposición do estado orixinal.

O tipo de construcción empregará as técnicas de restauración dos MUÍÑOS partindo da clonación dos modelos conservados.

MATERIAIS DA SALA DOS MUIÑOS INDUSTRIAIS

Os materiais tradicionais e as técnicas e tratamentos máis avanzados,

vernises e tratamentos de duración para as madeiras,

substitución do ferro polo aceiro nos rodicios de turbina fourneirón

restaurando fielmente o desaparecido con técnicas e materiais actuais que garantizen a conservación e a duración do perdido pola acción do tempo

 restitución do que queda:

– os moi caros bronces que deben estar no fondo das turbinas

-as cremalleiras dos afiridoiros

  -a xigantesca capa e pé do “muiño de cuarzo”.

 O proxecto rehabilitará o entorno, a presa e a comporta. respetando o existente e integrándo de modo tradicional os materiais e técnicas ora, “á catalana”  por contraste como é o caso da madeira ou dos rodicios de aceiro.

SALA DE LESTACHE

Os materiais neste proxecto son:

O ACEIRO, para  os rodicios, e os varóns do muiño, e diversas estructuras.

MADEIRA, para portas interiores, ventanas, contras, o tremiñado, caixas, caixóns, mollegas, comportas, etc.

PEDRA de granito industrializado en chapa de 4,5 cm., para solos e para  catro pes de muiño e máis para un xogo de capa e de pe negreiro.

CRISTAIS. Para divisións trasparentes e solo sobre espacio ou obxetos de exposición.

CARTÓN-XESO. Para recubrimento de paredes ou tabiquería (en sustitución das divisións antigas de xeso e barrotillo) . Para trasdosados de muros existentes con barreira de vapor.

PEDERNEIRA FINA DA FERTÉ SOUS JUARRE, nun xogo de oito capas.

Outros materiais secundarios que requiren a presencia de tecnoloxías actuais para resolver demandas actuais.

PROXECTO DE MOBILIARIO DA SALA DOS MUIÑOS INDUSTRIAIS DE LESTACHE.

PANEIS MODULARES de exposición.

MESAS/VITRINAS.

FOCOS E PUNTOS DE LUZ INDIRECTOS, do local, dos muiños, das turbinas etc. MATERIAIS DIDÁCTICOS , maquetas, dibuxos, audivisuais, proxectores, pantallas.

Este proxecto debe ir coordinado e debe entender a construcción dun modo complementario e integrado para que a súa resposta non sexa distorsionante do conxunto.

SALA DE BUCAN

Muiños industriais de turbina fourneirón pero de aspecto tradicional, con boreleira , canaleta e banco rectangular.

Os materiais neste proxecto son:

O ACEIRO, para  os rodicios, e os varóns do muiño, e diversas estructuras.

MADEIRA, para portas interiores, ventanas, contras, o tremiñado, caixas, caixóns, mollegas, comportas, etc.

PEDRA de granito industrializado en chapa de 4,5 cm., para solos e para  catro pes de muiño e máis para un xogo de capa e de pe negreiro.

CRISTAIS. Para divisións trasparentes e solo sobre espacio ou obxetos de exposición.

CARTÓN-XESO. Para recubrimento de paredes ou tabiquería (en sustitución das divisións antigas de xeso e barrotillo) . Para trasdosados de muros existentes con barreira de vapor.

PEDERNEIRA FINA DA FERTÉ SOUS JUARRE, nun xogo de oito capas.

Outros materiais secundarios que requiren a presencia de tecnoloxías actuais para resolver demandas actuais.

PROXECTO DE MOBILIARIO DA SALA DOS MUIÑOS INDUSTRIAIS DE BUCAN.

PANEIS MODULARES de exposición.

MESAS/VITRINAS.

FOCOS E PUNTOS DE LUZ INDIRECTOS, do local, dos muiños, das turbinas etc. MATERIAIS DIDÁCTICOS , maquetas, dibuxos, audivisuais, proxectores, pantallas.

Este proxecto debe ir coordinado e debe entender a construcción de forma globalizada e técnicamente dirixida polo historiador municipal como perito e máximo coñecedor de este tipo de muiños, co fin de que tódalas intervencións propostas asumindo un carácter complementario supeditado e integrado á inversión principal non sexan distorsionantes co valor patrimonial dos inmobles e do importantisimo conxunto patrimonial europeo, galego, naronés e español.

l.

[1] prior de Xuvia, autor de dous estudios históricos do Mosteirodo Couto

[2]as copias que emprego no presente traballo con anterioridade ó seu retorno e depósito no AMF fóronme amablemente  facilitadas polo profesor Urgorri Casado  en 1983[2] Montero y Aróstegui, “Historia y descripción de la ciudad y departamento naval del Ferrol. 1.859.  Ed. Princ. páx. 41.

[3] Montero y Aróstegui, ib. páx. 178.

ESCOLMA DOCUMENTAL 

L1. ARG 14321/55/
/folio 11 recto año de mil ochocientos diez y seis/
SOLICITUDE DE PARTIXAS DA HERDANZA DE LESTACHE
L1. ARG 14321/55/

Francisco de Vales en nombre de Don Pedro Lestache y Consortes en el Pleito con DonAntonio García , Arcay su Procurador presenta Petición.
Francisco de Vales en nombre de Don Pedro Lestache y Consortes en el Pleito con Don Antonio García, Arcay su Procurador, Digo: Que Vuestra Escelencia en vista de los autos que reproduzco en lo favorable se ha de servir revocar la Sentencia dada por el Señor Juez de Provincia estimando en todo como tengo pedido ante el con las Costas. Así es de hacer por que escusaré repitir las razones y fundamentos legales en que fundè esta pretensión ante el ynferior y me contentaré con reproducirlos evitando el fastidio de la repitición, solo me haré Cargo de la Sentencia y de los efectos gravosos que produciría a mis partes se le llevase al cavo, en ella se comienza mandando. “Que ante todo se proceda a la division y partija de los vienes derechos y acciones recaientes en la herencia de Don Juan Lestache entre el y su muger hasta el dia veinte y siete de Diciembrede mil ochocientos siete en que contrajo 2º matrimonio con la contraria”. ¿Y para que es esta particion? ¿ tiene por ventura algo en esta herencia el García? ¿No es yndudablemente de las mias por representación de ambos Padre y Madre? ¿Luego a que esta partija? Si se dijese que se formase un balance estado y quenta del Capital de los conyuges para saver por él qual era el fondo que havia entrado en la Segunda Compañía que ha estimado el Señor Juez entre la Contraria su muger / folio 11 verso/ y sus partes aun pudiera pasar en la declaración, mas partija, es una cosa dia metralmente opuesta a todos principios y reglas del Derecho y aun a la razon misma pues ni hai alguna para que se entre en una operacion tan costosa, ni seria util.
Manda tambien que “del Caudal comun que quedó por fallecimiento de Doña Maria Lopez, se abonen a la contraria veinte mil Trescientos setenta y quatro reales” que reclama, y sin que prescindir de lo que tengo dicho antes de aora quanto à este abono, devo observar que García si es socio con su muger y antenados desde que contrajo matrimonio no pude sacar dicha Cantidad pues deveria reputarse capital suio entrado en la Compañía, y en fin declarar que hubo esta, apretesto de que mis partes no cuidaron de determinar el juicio de Disision (?) Fundamento poco solido, hablando con la moderacion devida, Es verdad que en diez de setiembre de ochocientos siete algunas de mis partes
pidieron a la Doña Maria se hiciese separacion y Partija, de todos los Vienes fincables a la muerte de su padre, y que havian sido inventariados en virtud de Provisión del Real y Supremo Consejo de Castilla, exponiendo los asumptos, productos è intereses que havia devido producir la herencia concluiendo a que jurase en razon de de todo, que así se estimò y a verificado, confesado la Division y acetado la herencia quanto a los gananciales y al prele cuanto Del quinto que le hiciera su marido, y se constituyo à presentar memoriales de los vienes y efetos que no estuviesen en el Ynventario y allanandose a que se hiciese la partija pedida. Que sin embargo se opuso solicitando que los actores presentasen el Ynventario y hecho esto produjo aquello memorial de los perfectos hechos por la misma en tiempo de de su viudedad, otro de todos sus Vienes Capitales, otro de los que quedaron por inventariar, y otro de los adquiridos por la misma. Trataba entonces de casarse con la contraria , sobre que se havia formado alguna oposición por sus hijos, y con estre motivo se presentó una Real Orden de Su Magestad mandando se llevase a debido efecto el matrimonio, y que se previniese al Juez que entendía en la División y Partición de Vienes cuidase /folio 12 recto/de que interviniese Curador ad Litem que defendiese los derechos de los menores, y que de verificado el matimonio se les nombrase tutor y curador que se encargase de sus personas y vienes como tambien que la Doña Maria diese la quenta y pago de la tutela de los menores segun la naturaleza de su hijo; Y en ocho de Febrero de ochocientos ocho se mando que esta rindiese dicha quenta. En cuio estado ya casada la dicha Doña Maria con el Don Antonio y presentado por ellos poder para la continuación del asunto se quedò este suspenso desde Marzo del mismo año. Tal es el resultado del Expediente en que se funda la decisión. ¿Y podrá esto perjudicar a los menores y a sus partes? Si estos hechos producen algun efecto legal es contra la Compañia (?) que se ha estimado y devia cumplirse antes de todo el auto de ocho de Febrero que quedo pendiente sin que en esto quepa la menor duda: Así que aquel obrado no puede servir de merito para establecer una sociedad, contra lo determinado por Su Magestad y contra derecho. Ademas quando se sacó Garcia no formo abance ni inventario como devia por si solo ni con intervencion de mis partes, estas si no apuraron que no se realizasen las partijas por aquel entonces fue por haver salido à Campaña como es constante en Junio de Ochocientos ocho y aunque esta se concluio en ochocientos catorce las Comisiones del Real Servicio en que se han allado, resultados de aquella no les permitieron ejecutarlo: Así pues no pude cusarles perjuicio el avandono que huviesen hecho prefiriendo el Servicio de Su Magestad à sus propios intereses. Pudiera añadir otras riflexiones en apoyo de lo ilegal y gravoso de dicha sentencia pero bastan las dichas para manifestar uno y otro, y que no puede executarse otra cosa mas que lo que tengo solicitado. Y asi espero que Vuestra Excelencia se sirvirá estimarlo asi declarando en todo à la manera que tengo pedido por ser de justicia.
Vales (asinado). L. Belorado (asinado)
/folio 13 recto/
Miguel Arcay en nombre de Don Antonio Garcia en el Pleito con Don Pedro Lestache y consortes Vales su Procurador presenta peticion y concluie a difinitiva.
Miguel Arcay en nombre de Don Antonio Garcia en el Pleito con Don Pedro Lestache y consortes Vales su Procurador respondiendo a lo alegado en contrario digo. Que V. E. sin embargo de ello se ha de servir confirmar con costas la sentencia pronunciada por el Señor Juez de Provincia, pues asi es de hazer por las razones ante el alegadas que reproduzco con lo mas faborable de autos. Las contrarias pareze se agrabian de no haberse estimado, su pretensión de ajuste de cuentas, pero acerca de este punto nada añaden Sobre lo que expusieron ante el mismo Señor Juez a que les está contestado lo que nó tiene solucion. Agrabianse mas por que ante todo se manda proceder a la partija de los vienes y derechos pertenecientes a la herencia de Don Juan Lestache, entre el y su muger hasta el dia veinte y siete de Diciembre de mil ochocientos siete en que esta contrajo segundo matrimonio con la mía; y dicen: Que si se mandase formar un valanze del estado y cuenta del capital de Lestache, y la referida su muger para saber el fondo que habia entrado en la segunda compañia, ya pudiera pasar este mandato ó Declaracion ¿ Y que otra cosa es en la sustancia quanto se manda por la Sentencia apelada? Un Valance capaz de contribuir /folio 13 verso/ a este obgeto no biene a importar mas que la partija prebenida entre la viuda y herederos de su primer marido. Si se prescribiese que no se ha prescrito el que se subdividiese el Caudal de este, ya se entiende que las contrarias tendrian razon por mandarse una cosa que ellos nó han pedido, ni quieren, siendo ellos los unicos ynteresados, mas reduciendose al calculo del Caudal comun, y discrección de lo que corresponde à Madre è hijos, nó tienen alguno, fuera de que para arreglar la division de útilidades adquiridas despues del segundo matrimonio como se probiene en la misma Sentencia en lo que no se agrabian, ni pueden agrabiar las contrarias, es indispensable que preceda esta óperacion. Finalmente se agrabian de que se manden abonar a mi parte los veinte mil trescientos y mas rreales, que ha reclamado por cuenta del caudal comun que quedó a la muerte de su muger. ¿ Y que tiene esto de particular? Si es cierto como lo es este Capital a pesar de la impunacion de las contrarias que nó mejoraron con mas razones de las que expusieron en el Juzgado de Provincia, en donde tambien se han rebatido completamente, es preciso que se berifique asi; por que en toda sociedad, primero es el reintegro del Capital, antes de decirse que hay utilidades, y dividirse estas. Si las contrarias negasen haberlas o no constasen de una manera positiba aun tendrian algo que reparar, pero las han confesado, y ès evidente que /folio 14 recto/ las hay, aunque difieren ser exageradas por tanto no hay riesgo alguno en que subsista en toda su fuerza esta Declaracion, Y es justo de consiguiente que este confirme con costas, con las demas que prebiene la Sentencia y ser de Justicia que pido.
Arcay (asinadoº)
ARG. LEG.14321/55

EXTRACTO SACADO DEL LIBRO IMBENTARIADO DE ENTRADAS Y SALIDAS DE GENEROS QUE JUSTIFICA SER CIERTO EL CAUDAL QUE POR INVENTARIO QUEDO DE DON JUAN LESTACHE Y A QUE ME REMITO Y PRESENTARE SI ES NECESARIO CON LOS MAS CARGOS QUE RESULTAN CONTRA DON ANTONIO GARCIA DE QUE DEBE DAR SATISFACION.

[en proceso ]

LISTA GENERAL DE LOS FRANCESES EXISTENTES EN ESTA PLAZA DEL FERROL QUANDO LLEGARON LAS REALES ZEDULAS DE 4 Y 15 DE MARZO ULTIMO REPETUNDO. REPETUNDO.

S- Santiago Godró                               Maestro sastre

S- Christobal la Farga                          Maestro sastre  20   

Juan Gorrondo                                      2º Maestro herrero por el Rey

S- Esteban Laboret                                Zapatero

Juan Lacasi                                             Maestro zapatero

S- Nicolas Gauine                                   Carpintero Ynvalido

S- Juan Fort                                              Zapatero

Francisco Belloq                                     Carpintero 33

S- Bernardo Guimerena                       Zapatero

S- Juan Bernias                                       Amolador

Q-Fancisco Estripot                               Maestro Panadero  46

Francisco San Roman                            Ydem 20

 S- Santiago David                                   Fondero 15?

Bernardo Dozet                                       Espadero 16?

Pedro Faxol                                               Estanero

S- Santiago Berdie el Maior                   Maestro Zapatero  30?

Juan Lagisquet                                         Maestro Zapatero 14

S- Pedro Obertin                                      Herrero

Santiago Tangleser                                 Zapatero

S- Pedro de Caso y Cagijas                     Herrero

Pedro Guisirix                                          Peluquero

S- Luis Leine                                             Librero

Antonio Robel                                          Quinquillero 14?

S- Juan Laborda                                       Herrero

Juan Lamar                                               Zapatero 45

S- Salbador Guimerena                           Ydem.

Juan Archel                                                Comerciante de comestibles 32

S- Josef Mesanueva                                   Cocinero

Pedro Bitor                                                 Sin oficio, transeunte

S- Juan David                                              Ydem

Juan Agensa                                                Empleado en las Rentas Reales

S- Juan Pradet                                             Cocinero

Juan Pedro Carrera                                   Cafetero

S- Andrés Chusta                                        Panadero 23

Juan Malard                                                Maestro de Lengua Francesa 19

S- Guillermo Lebon                                    Calderero  22

Benito Ansso                                               Maestro Zapatero 25

S- Santiago Bonard                                    Oficial Zapatero  42

Pedro Juan Andres                                     Panadero 16

Q- Juan Labat                                              Maestro Panadero  30

Q-Guillermo La Plana                               Tratante en Vino  44

Pedro Sausaló                                             Zapatero 20?

S- Esteban Pochon                                     Rondin en los Reales Arsenales  42

Juan Felixberto Sardiné                            Maestro Sastre 42

S- Santiago Sigri                                         Quinquillero  7

Juan Balás                                                    Panadero 22

Q- René Callou                                            Hilador de Jarcia  35

Q- Simón Regaust                                      Herrero  38

Q- Beltran Suly                                           Sombrerero

 Q-  Pedro Lavista                                      Herrero

Carlos Hiribirondo                                    Maestro Zapatero 21?

S- Gillermo Pochón                                   Mayordomo del Santo Hospital de               

                                                                      Caridad  40

Juan Bedar                                                  Capataz de Herreros 30

S- Pedro Pontibí                                         Zerraxero  22

S- Juan Sales                                               Zapatero  38

Q- Nicolás Causola                                   Tabarnero  23

Enrrique Chez                                          Quinquillero 27

Q- Beltran Sanchelmes                            Tratante en Vino  30

Carlos Gumerena                                      Zapatero 38         

Q- Bernardo Bertreche                           Mayordomo en los Buques de Su        

                                                                     Magestad 

Honorari Caron                                        Zapatero

S-Antonio Decali                                      Peluquero

S- Josef Golicor                                         Sin Oficio

Q- Juan Lembeye                                     Comerciante por maior 30?

S- Santiago Beaujardin                           Consul de la Nación

S- Mauricio Le Roux

S- Juan Charrie                                          Palanquin de Ribera  30

S- Josef Dufó                                               Oficial de Sastre  20?

Juan de San Martín                                   Panadero 28

S- Dionisio Marin                                       Peinero  30

Juan Guelar                                                  Maestro Zapatero 28

S- Andres Dunat                                          Maestro Zapatero  22?

Mathias Hierle                                             Amolador 42

S- Claudio Simon                                         Quinquillero

Juan Partie                                                    Zapatero 20 ?

S- Juan Pons                                                  Maestro de Lenguas  24

Juan Obertin                                                 Primer Maestro de Herreros por el

                                                                         Rey  43

Francisco Bucau                                         Tendero de Comestibles 34

S- Miguel Llonet                                         Peon en los Reales Arsenales  16

Bernardo Bez                                              Panadero 23

S- Beltran Esquerre                                   Maestro de Baile  34

 Q- Santiago Dupin                                     Caxero  23

S- Juan Du Pon                                            Zapatero  25?

S- Domingo Beruaga                                  Herrero  36

Henrrique Perez                                         Peluquero 20

S- Pedro Gorondo                                       Herrero  30

Martin Paulo                                               Carpintero 31

S- Beltran Dulon                                         Sombrerero  25

Philipe Noel Richie                                    Herrero 44

Q- Bernardo Sales                                      Sombrerero  17

Santiago Berdié el menor                        Maestro Zapatero 22

S- Luis Lexó                                                Oficial Zapatero  22

 S- Juan Labadia                                        Maestro Sastre

Juan Piou                                                    Zapatero

S- Josef Panafé                                           Sin Oficio

S- Feliberto Charde                                   Ydem

Bartolomé Budian                                     Sastre

S- Santiago Lamesan                                Panadero

LISTA DE LOS FRANCESES QUE EN VIRTUD DE REALES ORDENES DE SU MAGESTAD HAN TOMADO PASAPORTES PARA RETIRARSE AL REINO DE FRANCIA.

Martin Laporte – Juan Larman – Luis Moyel – Saturnino Bersi

Con fecha 5 de octubre de 1793 se han rremitido  al consejo extraordinario con oficio de S. S. el el Sñor Alcalde Mayor por mano del Escribano Don Pedro Escolano de Arrieta, 3 listas una greneral comprensiba de los Franceses que constituie la de Arriba con sus nobres, estado, oficios y años de residencia. Otra de los no comprendidos en la expatriación por los motibos que justificaron y otros causales lexitimo que dicho señor Alcalde mayor tubo a bien inhibirles extrajudicialmente del extrañamiento en la que tambien ban ynclusos los franceses que en virtud de Reales Ordenes de allan trabaxando en los Arsenales, y salieron a fuera del departamento a gozar sus Ynbalidos y la otra expresiba de los nombres de los Yndividuos franceses que se han expatriado y tomado pasaportes para el Reino de Francia , su Patria; las quales ban firmadas de el citado Alcalde Maior, y refrendadas del Escribano Juan Antonio Cardemil escusador de los dos de Numero de esta Villa, la de La Graña y sus jurisdicciones , por enfermedad[…]

LISTA QUE COMPRENDE LOS FRANCESES A QUIENES SE DECLARÓ EXEMPTOS DE LA EXPATRIACIÓN CON EXPRESION DE SUS NOMBRES, ESTADO, OFICIO, AÑOS DE RESIDENCIA, Y EXEMPCIONES QUE CADA UNO HA EXPUESTO Y JUSTIFICADO.

NOMBRES                       OFICIOS                            ESTADO                           AÑOS  DE        

                                                                                                                               RESIDENCIA

Juan de San Martin[1]               Panadero                    Viudo                                    29

Juan Lavate[2]                           Panadero                     Casado                        32                           

Francisco Bucau[3]                   Tendero                      Ydem                                     34

Enrique Chessé[4]                     Ydem                          Ydem                                     27

Santiago Berdier el Mayor[5]   Maestro Zapatero      Ydem                                     32

Bernardo Ducet[6]                    Maestro Espadero      Ydem                                     18

Francisco San Roman [7]           Panadero                     Ydem                                     22

Pedro Juan Andres[8]                Ydem                          Ydem                                    18

Nicolas Causola[9]                    Ydem                          Ydem                                    23

Beltran Sanchermas[10]            Tendero y Tavernero  Ydem                                    26

Bernardo Bèz[11]                      Panadero                     Ydem                                     30

Francisco Estripot[12]               Ydem                          Ydem                                     18

Juan Lembeye[13]                     Comerciante               Ydem                                     32

            al por mayor                                                             

Don Santiago Dupin[14]           Caxero                        Ydem                                      25

Bernardo Sales[15]                    Sombrerero                 Ydem                                     27

[1] Se le declaró no comprendido en el extrañamiento por haver prestado el juramento prevenido manteniéndose en el Estado de Viudo de Española con residencia y vecindad de mas de 10 años en este Pueblo con Casa formal, sin constar hubiese faltado a las obligaciones de tal vecino.

[2] Se le declaró no comprendido en el Extrañamiento con respecto a las causales que ha justificado de estar casado con Española de mas de 20 años a esta parte con Casa Poblada y sugeto a las Cargas Concegiles. 

[3] Por haber acreditado su vecindad y haber casado de 1º y 2º matrimonio con naturales de este Reino, de mas de 30 años, con casa poblada y como tal vecino haversele cargado el Papel Sellado. 

[4] Por tener acreditado ser domiciliado en esta villa de mas de 10 años a esta parte, casado con muger natural de ella, y arraigado con Casa propia.

[5] Por tener acreditado ser vecino y Doniciliado de esta Villa, casado con muger natural de estos Reinos con Casa poblada y familia, arraigado y exercitado el oficio de Zapatero, de muchos años á esta parte.

[6]  Por haber justificado ser natural de estos Reinos y no de el de Francia como acreditò por los documentos que produxo.

[7] Por hallarse avecindado en este Pueblo de 10 años a esta parte casado con muger Española y natural de este Reino mas hà de 12, y con casa poblada.

[8] Por hallarse avecindado en este Pueblo de 10 años a esta parte casado con muger Española y natural de este Reino mas hà de 12, y con casa poblada.

[9] Por resultar su vecindad y Casado con muger de este Reino de mas de ocho años, ocupado con el oficio de Panadero mas hà de 20.

[10] Por haver justificado su vecindad en este Pueblo de mas de 10 años casado con muger natural de este Reyno.

[11] Por haver acreditado su vecindad en este Pueblo y estar casado en el con muger Española de 28 à 29 años.

[12] Por haver justificado su vecindad en  esta Villa màs hà de 10 años, casado con muger natural de ella, aunque hija tambien de Francés ocupado en el oficio de Panadero.

[13] Por haver justificado su vecindad en  esta Villa màs hà de 10 años, casdo con muger natural de este Reino , con Casa Poblada y moblada y familia de hedad competente. L

[14] Por haver acreditado hallarse vidiendo de sobre si en este Pueblo con Casa poblada y casado con muger nacida en España de 8 años a esta parte y contribuido a alojamientos Composición de Caminos y Guarda de Presos como los mas.

[15] Haviendo ese yndividuo tomado su pasaporte boluntariamente, bolviò a restiturirse, y por haver justificado hallarse casado con muger Española desde el año de 1774 desde el qual avita en este Pueblo ejerciendo el oficio de sombrerero, se le declaró no comprendido en la Expatriación.

Nota:

 Que además de los Yndividuos Franceses expresados, qquedaron y se hallan en este Pueblo otros varios que por Haver obcurrido extrajudicialmente y hecho constar el tiempo necesario  de su residencia en el , y causas por que no devian salir no se les comprehendio en la Expatriacion prevenida Y en ellos van inclusos de la misma nación los operarios Franceses empleados en los Arsenales que en virtud de Reales Ordenes de 20 y 23 de Marzo último se mando subsistiesen en ellos, y gozasen invalidos fuera del Departamento los quales son los Siguientes: