HISTORIA DE NARÓN TOMO II

Ars longa, vita brevis. Moito queda por andar na Historia de Narón e moito andamos. En 1987 consciente da oportunidade única de materializar o vello soño do Seminario de Estudos Galegos coa História de Narón, estudando na longa duración a xénese e evolución desde o Neolítico dunha comarca:  Aterra de Trasancos, renunciei a unha carreira profesional na pintura [á que penso retornar, D.m., tras a miña xubilación o 1 de decembro deste ano de 2021]

Con enorme afeto e sincero agradecemento aos meus veciños, amigos e á miña familia, rendendo fonda homenaxe ao Concello de Narón, ao que servín ao longo de máis de tres décadas, deixo como mostra do realizado para divulgar a nosa Historia e o poder da nova rama da Arqueoloxía que enriquece e complementa as existentes bautizada como “Arqueoloxía Institucional por Venceslás Kruta este blog FIDALGOS DE NARÓN, con numerosos enlaces a traballos, libros, audiovisuais e outras publicacións do Concello de Narón

Ars longa, vita brevis. Muito fica por andar na História de Narón e muito temos andado. Em 1987 consciente da oportunidade única de materializar o velho sonho do Seminário de Estudos Galegos com a História de Narón, estudando na longa duração a génesis e evolução desde o Neolítico de uma comarca:  A Terra de Trasancos, renunciei a uma carreira profissional na pintura [à que penso retornar, D. m, após a minha aposentação o 1 de dezembro deste ano de 2021]

Com enorme afecto e sincero agradecimento a meus vizinhos, amigos e a minha família, rendendo funda homenagem ao Concello de Narón, ao que servi ao longo a mais de três décadas, deixo como mostra do realizado para divulgar nossa História e o poder da nova rama da Arqueologia que enriquece e complementa as existentes baptizada como “Arqueologia Institucional” por Venceslás Kruta, este blog FIDALGOS DE NARÓN, com numerosos enlaces a trabalhos, livros, audiovisuais e outras publicações do Concello.

Ars longa, vita brevis. There is still a long way to go in the History of Narón and we have walked a long way. In 1987, aware of the unique opportunity to materialize the old dream of the Seminar of Galician Studies with the History of Narón, studying in the long term the genesis and evolution since the Neolithic of a region: A Terra de Trasancos, I gave up a professional career in painting [to which I intend to return, God willing, after my retirement on December 1st of this year (2021)].

With deep affection and sincere gratitude to my neighbours, friends and family, rendering homage to the Council of Narón, which I served for more than three decades, I would like to offer as a sample of what I have done to spread our History and the power of the new branch of Archaeology that enriches and complements the existing ones, named “Institutional Archaeology” by Venceslás Kruta, this blog FIDALGOS DE NARÓN including many links to papers, books, audiovisuals and some other publications of the City Council of Narón.

CONCELLO DE NARÓN. ALCALDÍA.

SERVIZO DE HISTORIA, ARQUEOLOXIA, ARQUIVOS E DOCUMENTACIÓN

INTRODUCCIÓN

Centro: Historia factográfica de Narón. Narón Un Concello Con Historia de Seu. A Terra de Trasancos ollada dende os mosteiros de Xuvia e Pedroso na Idade Media. Tomo II.

No contexto dunha historia total, unha síntese, sen cortes, vista desde o ámbito xeográfico Naronés, dunha comarca: A Terra de Trasancos, presentamos aquí outra parte do traballo realizado, no que quería facer o estudo dunha época convencionalmente chamada Idade Media que parece distante e bretemosa disolvendo esa distancia na continuidade de moitas cousas aínda familiares. Quería apartarme como do demo da pretensión de seriedade do xénero que, como consecuencia, conleva unha repulsa á tradicional imaxe folclórica e pintoresca e divulgar a importancia das cousas pequenas. Quería, a final de contas, facer o contrario do que fixen por circunstancias ben tristes e deplorables, desenvolvidas a continuación, e sento mágoa por iso.

Noutro momento e lugar na introdución ó primeiro volume desta serie, explicamos con demora a xénese e xustificación desta obra e centramo-lo obxecto do noso estudo [que con preferencia, non exclusivamente- agora en maior medida desde os foros de Xuvia e Pedroso- incide plenamente no ámbito xeográfico da Terra de Trasancos], nun territorio conformado históricamente.

Amosamos tamén na precedente publicación como esta comarca natural foi un verdadeiro estado no contexto da articulación política e Territorial do NW na Idade de Ferro que desvelamos. O que parecía a primeira vista, en contraste coa abundancia de materia publicada sobre determinados tópicos, unha desmesura, é hoxe, un ano e medio logo da publicación, non só aceptado e asumido senón tamén serio obxecto de estudo por un sector dos máis críticos especialistas.

Mostraremos agora, unha síntese provisional, como na Alta Idade Media o que se chamaban Terras ([potius quam] Territoria), como auténticos «Territorios Políticos», aínda mantiñan intacta boa parte do seu pasado vigor institucional e solidez, e mesmo todavía, ben que diluído, o aroma deste enraizamiento chega, da man das Terras ou comarcas en boa parte de Galicia, ata hoxe.

Mais esta antiga base territorial, omnipresente nas cartas, algunhas con máis de mil anos de antigüidade, nin foi nin é contemplada, por estraño que resulte en ningún dos jerarquizados e ríxidos xéneros creados pola nosa historiografía medieval.

Estará ó alcance de todos, logo de ler este libro, visualiza os efectos desta omisión e contrastala cos tópicos desenvolvidos na «High Class History» -concepto que aplicamos a obras, excepto valiosísimas excepcións das que somos debedores, no seu maior parte aparatosas, con escasa complexidade de contidos, máis cun extremado acabado técnico- ó uso.

A miña pretensión de afastamento da seriedade e rixidez do xénero viuse obrigada a deixar paso a unha exposición de distinta envergadura ao ser elaborada desde unha base territorial -eixe da articulación sociopolítica, relixiosa e económica-, que se estuda sen solución de continuidade. Base territorial tan real e sólida como inexistente para os especialistas que polo momento nin sequera pertence a un terceiro ou cuarto xénero. A ignorancia da existencia do «Territorio Político» leva parella como consecuencia a confusión do concepto, e articulación, do territorio económico segmentado autárquico que nel se inscribe: as uillae, generalmente englobadas nun opaco enredo e términos tan confusos que podemos dubidar que se coñeza realmente a materia da que se está a falar como se desprende da vaguedade dalgúns xuízos.

Sinalamos en último lugar que resulta altamente significativo o feito de que, o elemento institucional máis característico e arcaico: o foro, un verdadeiro fósil estreitamente relacionado coas relacións de clientela e coa articulación territorial, brote segundo sosteñen certos autores de sólido prestixio e formación, no século XIII, cando entón xa a institución levaba funcionando máis dun milleiro de anos. Significativamente este segundo volume da serie titulada «Narón un Concello con Historia de Seu [“Propia”]» está condenado a demorarse naqueles xéneros que parecen por infrecuentes cativos, emporiso precisamente máis decisiva vai resulta-la súa divulgación para desmonta-la activa operación de baño de acedo sulfúrico institucional, falsificación e silencio (están os intentos de manipulación neste sentido fóra de toda dúbida), de que son obxecto nosas máis genuinas institucións do noso pasado porque agora estamos seguros e sabemos con máis evidencia que nunca que nelas radica unha parte importante da nosa configuración como pobo.

Razóns extrahistóricas obrigan a que certos capítulos desta obra, precisamente os que incumben a materia institucional censurada, rasa ou silenciada sexan necesariamente «técnicos».

Pero si a través dunha exposición que fai ardua e pesada a lectura dalgúns capítulos se dilucida a base e a arquitectura institucional do noso país, e logramos dar a esta imaxe a mesma evidencia e solidez que teñen os muros dun castelo medieval e -sen que isto teña que ver co noso alcalde [Juan Gato Díaz, en decembro de 1992]- mostrar aos que queiran gato que poden quedar co gato, (pero iso si, que non crean que lles dan lebre) o rexeitamento da nosas iniciais pretensións terase por ben empregado.

Na Estremadela do Noroeste, nun recuncho costeiro [de Gallaecia]; xorde en solitario [en 1992] a Terra de Trasancos. Amosamos de novo un forte resplandor tras un curto silencio, que o seu recordo na nosa memoria sirva para deter esa escura muralla alzada de tebras sobre as raíces da nosa identidade como pobo porque nelas está tamén a [identidade] da Galicia presente e elas deben soste-la configuración da Galicia futura.

A obra que presentamos ten unha gran débeda non só con publicacións debidas a autores de correntes interpretativas factográficas de sólida formación -como D. Emilio Sáez e D. Manuel Rubén García Álvarez, de boa memoria, e no contexto da Terra de Trasancos [tena co] enorme labor desenvolvido polo eminente documentalista D. Enrique Cal Pardo a quen debemos obras básicas para o presente traballo como o libro «El Monasterio de San Salvador de Pedroso en Tierras de Trasancos e a súa colección documental»; porque a historia, pese a quen pese, depende deses caprichosos, parciais, incompletos ou imprecisos documentos que poden facer, faltaría mais, cuestionables as liñas interpretativas nalgúns puntos, pero sempre preferibles á acción de laboratorio sobre modelos (aplicados á mesma base factográfica) importados dos que se fan transposiciones apriorísticas-, senón tamén á excepcional tese doctoral de Blanca García Fernández-Albalat: «Guerra y Relixión em la Gallaecia y la Lusitania Antiguas», que nos ofrece unha valiosa información institucional no referente á articulación das comunidades do NW e as súas asembleas de reunión de gran importancia para a comprensión da xénese dalgunhas institucións medievais galegas.

Estou particularmente agradecido aos meus amigos, escolares e colegas, significativamente a Fernando Dopico Branco pola súa valiosa axuda na confección de genealogías, comentarios de detalle nalgúns puntos e localización dalgúns documentos, e as sempre críticas e clarificadoras discusións e suxestións sobre moitos temas do profesor José María Cardesín e Beatriz, a súa compañeira.

Sen estas e outras moitas contribucións este libro no podería ser escrito.

Pero nun estudo (aínda en curso de realización por un só autor sobre a xénese e desenvolvemento temporal total dunha comarca, fóra dos convencionalismos -Idades- nos que se parcela a historia) que non teñen precedentes, sen  chan en que sustentarse nin o consolo dalgunha referencia, agás a factografía, a responsabilidade das opinións expresadas ao longo da obra e os seus erros, pequenos e grandes, é, por suposto, absolutamente miña e de ningún outro.

En Narón, Terra de Trasancos, cinco días andados do mes, que foi da gran catástrofe ecolóxica que está sufrindo a nosa costa, de decembro de 1992.

Andrés J. Pena Graña/André Pena/

ADDECET: O texto e fiel e literal transcripción do libro publicado en 1992 NARÓN UN CONCELLO CON HISTORIA DE SEU TOMO II. A TERRA DE TRASANCOS OLLADA DENDE OS MOSTEIROS DE XUVIA E PEDROSO NA IDADE MEDIA. CONCELLO DE NARÓN ED.   As novas ilustracións en cor e seus pes estan feitas ad hoc. As interpolacións aclaratorias en letra dark olive van precedidas de duplo corchete: […][texto].

CAPÍTULO I

TERRITORIO E NOBREZA

Estructuramos un deseño do Territorio Político Territorio [potius quam Territorium] e a súa xénese céltica na Treba/Toudo; sinalando o desenvolvemento diacrónico desta institución ata a Idade Media para mostrar a pervivencia plena deste modelo na Terra de Trasancos durante o século XII. Demorámonos neste século para ocuparnos do Clan Petriz [Pires ou Pérez], e os seus milites, cabaleiros, en relación coa Terra.- Concluímos mostrando desde a duplicidade [política e relixiosa] da ‘función soberana’ a articulación das institucións territoriales básicas.

Cf. PENA GRAÑA, A. J.:  Treba y Territorium. Génesis y desarrollo del mobiliario e inmobiliario arqueológico institucional de la Gallaecia. Teses de Doutoramento en CD-ROM. 2004. Servizo de Publicacións e Intercambio Científico da Universidade de Santiago de Compostela. ISBN 84-9750-450-X

[A TREBA OU TOUDO E A SÚA ARTICULACIÓN INSTITUCIONAL]APARTADOS

– Estrutura jerarquizada relixiosa de base territorial. – A Terra como fundamento da articulación política e institucional de Galicia. – A feira, forum/oenach, como topos polifuncional do Territorio Político. – Aristocracia Territorial, [Ari, Riges, Principes] e poder extraterritorial. Un modelo vertical de relación. – Observación da xénese dunha vella institución de dereito privado medieval: O Foro. – Territorio e nobreza. A Terra de Trasancos. – A Ordinatio. – O Conde como Príncipe ou Imperante da Terra de Trasancos. -Aspecto relixioso da ‘Función Soberana’: Arciprestazgo de Trasancos, base territorial

TERRITORIO POLÍTICO CELTA. A TREBA, TOUDO OU TERRA DE TRASANCOS

Noutro lugar [e momento] identificaremos o castro, ‘territorio económico’, coa [Domo] ‘Casa’ dun Señor, [Dominus, e o seu pequeno dominium, ‘xurisdicción’]; agora analizaremos o ‘Territorio Político’, [Treba ou Toudo,]  e súa articulación institucional.

O Territorio político chamado [indistintamente] en lingua céltica Treba =  [‘Casa (Nobre), Terra ou Territorio’, e Toudo (a.irl. Túath), ‘Estado, Povo, Nación], Terra’, coñece durante a dominación romana pintorescos nomes Ciuitas, Populus, Respublica. Todos estes términos aluden a un mesmo obxecto, sendo unha falacia interpretar o paso dunha denominación a outra como un indicio de cambios estructurales ou de romanización.

Pétrea estela e estatua menhir (calcolíticas e reacondicionadas en varias épocas). Seguramente coronando un túmulo fundacional foron empregadas como corias ou marcos.

Determinábanse os Territorios Políticos da Idade de Ferro dos adfines, limítrofes, por [corias ou] termini, “marcos”, decoirando, “demarcando” verdadeiras fronteiras.

Podemos equiparar a Treba cun estado en canto defínense nela un territorio [e institucións] jerárquicas políticas e relixiosas xunto [a categorías sociais ou] discriminacións funcionais.

[Unha Treba non é un castro. Pero alberga no seu interior unha morea de castros, 60, 80, pode mesmo ultrapasar o centenar, o número ideal por treba é a ‘centena celta’: 12o castros].

Atendendo [dentro das Trebas ou Toudos] ao patrón de asentamiento [non no aspecto físico máis no aspecto político e xurisdiccional ou legal, a Treba está conformada por unha morea, en torno a un centenar, de de brigas ou domus, ‘casas nobres’, verticalmente ligadas ao príncipe da Terra), cada unha co seu propio espacio económico e xurisdiccional-].

A Treba, o que hoxe chamamos bisbarra é moi estable, non se producirán no seu interior rupturas [ao longo dos séculos], primando a continuidade organizativa, pasándose do castro [briga, bre], única forma de hábitat [da Treba de Trasancos] na Idade do Ferro, a uilla, única forma de hábitat [da Terra de Trasancos] no século XII.

De este modo os mesmos […] ‘territorios segmentados autárquicos’ […] chegarán, formalmente modificados [pasándose do hábitat da briga, “castro”, domo + xenitivo de possesor (= ‘territorio económico segmentado’), ao hábitat da uilla + xenitivo de possesor pazo centro administrativo e receptor de rendas (= ‘territorio económico segmentado’], pero manténdose intactos dende o punto de vista institucional [e articulativo interno] ata a Idade Media.

Unha complexa evidencia sinala unha común lingua de estirpe céltica [Untermann] e institucións [Pena Graña] e relixión [García Fernández-Albalat; Pena Graña] tamén célticas.

ESTRUTURA XERARQUIZADA RELIXIOSA DE BASE TERRITORIAL 

O Noroeste articulábase en unidades territoriales [trebas / toudos / ciuitates / populi / terras] que funcionaban como estados destacando na ‘función soberana’ unha dobre estrutura nas esferas temporal e espiritual e, xunto á existencia dun cabeza nobiliar á fronte do estado *Corono/Princeps [Ari] presente no rexistro epigráfico de quen falaremos máis adiante, detémonos agora na existencia silenciada polas fontes dunha xerarquía relixiosa de jurisdicción restrinxida ao Territorio Político [Terra, Toudo ou Treba] revelada pola constatación, a partir do ano 314, dunha vasta rede de diócesis [rurales, sen vida urbana] superpuestas aos Territorios, que de ningún xeito poderían xurdir como os cogumelos:

Isto indica que a organización jerárquica do clero céltico manteríase intacta trala conquista amoldando o culto local ás formas romanas, «interpretatio», superficialmente e sen que o clero do territorio tivese que adoptar estruturas colegiadas novas. A importancia do jerarca relixioso do Territorio Político [Treba, Toudo, Ciuitas, Populus, Terra], permítelle falar en primeiro lugar no Oenach, Forum,  Conventus, “Asemblea” [na capital estacional do reino, o Central Place, Lugar Central, que os romanos chamaron Conventus, aproveitando para dominar Gallaecia as propias institucións e a organización vertical Celta, preexistente].

Druida de Paderne. Deseño de Carlos Alfonzo, dirixido polo autor. Esqueda, dous deseños do profesor Luis Montagudo García de sendas Trebopalas

O caso é, por incrible que pareza, -e os que prefiran a vía de Teodoro e Atanasio, teñen todo o noso respeto- nalgún momento, a principios do século IV, todo sinala que o clero do Nw, hierárquicamente, de arriba abaixo, adopta a relixión cristiá, ata antes de saber en que consiste o cristianismo.

Temos a impresión que dalgunha forma algunha autoridade (quizá o Vicarius Hispaniarum, quizá desde o corazón do Imperio, poida que a través do Concilium Provinciae…, sen que saibamos precisar quen, nin onde, nin por que medios, quen queira [que fose], situado, [sen dúbida] na cúspide dunha […] cadea vasallática deu a orde: “Señores, a partir de agora son vostedes cristiáns”, e [os membros da] xerarquía relixiosa dos Territoria [ciuitates / populi] pasaron de ser [*durvedes] druidas vestidos de pontífices e augures do culto local; flamines e sexviri, do imperial a ser *druidas vestidos de episcopi cristiáns e os seus territorios convertéronse en diócesis sen saber sequera en que consistía o cristianismo. As conversiones masivas, de arriba abaixo, entre os bárbaros ao cristianismo son de sobras coñecidas.

IHE APRVS “IHE(SUS) APR(IN)US” Áureo anel con entalle [invertido na imaxe], paleo cristián (Pena Graña), seguramente episcopal, procedente das Insulae Deorum “Illas Cíes”, Galiza, do século IV, d. C. con epígrafe IHE APRVS, que leo [en ligatura] IHE(svs) APR(in)VS, psblm. : “Ihesus (Xesús) do javarín/ ou do porco bravo“. A importancia deste anel é, segundo o penso, enorme para a Europa mostrando, en época moi temperá, o camiño integrador da interpretatio celto-cristiá, ilustrando o nacemento do cristianismo celtoaltântico en Gallaecia (N. de Portugal, Galiza e Asturias) que se produciu a partir do ano 314 cando documentamos os primeiros bispos.

Esus, solar Dying God, precursor de Xesús, representado na estatua menhir de Euffigneix, Haute-Marne como o Esus Aprinus [= Moccos “O do Porco”] do áureo Anel das Cíes, con o torques  e o psychopompos porco bravo. O Porco Bravo pervive na heráldica das nosas linaxes Ares e  Andrade. In  
A Orixe dos Coutos, das Xurisdiccións, dos Escudos e das Bandeiras Municipais Galegas. Narón Vexiloloxía e Heráldica. Ed. Concello de Narón. A. Pena (2002 , 29).

As actas do martirio de San Froitoso (Chadwick) mencionan quizá en Gallaecia Astur un bispo “membro dun clube pagán que posuía unha necrópole onde o bispo tiña o seu mausoleo familiar en lugar dun cemiterio cristián”[…]

“Ilduara  e San Rosendo, emparentada con todas as linaxes reais de Galiza, orientaron a propósito esta capela de estilo pre-románico galego, non á Meca Vaites!!!, mais a Trebopala ou Toudopala, seguramente o sacrosanto entronizatorio altar onde se entronizaron os reis das Trebas Galaicas da sua prosapia”

Fai clic para acceder a 2004%20117-160%20ANDRES%20PENA.pdf

 Neste contexto; a carta de Prisciliano que Orosio insere no Commonitorium ten un valor excepcional porque sinala que no último terzo do século IV os bispos ensinaban “que é unha virxe certa luz (a deusa da primeira función = Iuno lucina asociada ao monte = Larouco) á que Deus, querendo dar a choiva aos homes mostra ao príncipe da humidad quen ao querer subir para collela canso súa e fai a choiva”.

A Asunción da Virxe por El Greco [detalle]. Sabes porque a Virxe da Asunción [Ascensión] represéntase sobre unha lúa na arte europea? Non cho podes imaxinar?

“E ao ser rexeitado por esta coas suas berregadas produce o trono [a, 157-162] “. (1)

Duas representacións, porque eu também reclamo meu dereito a me equivocar, de Taranis ‘Atroador’ ou Succellus ‘Martelo’, do Deus Tonante galaico. Esquerda. Colosso de Monte Alto, Braga. Dereita. tonante galaico do Larouco [foto M. Gago] conservado na igrexa de San Miguel de Vilar de Perdiçes [Portugal]. Pensa pars pro toto pelo atributo Alfayé [PalHisp 13, 199] no nú retrato do ferreiro lle dando ao mazo sobre perdida estela funerária, e pensa ben que ‘A muller do ferreiriño’ – dinos a pandeirada- ‘non hai muller como ela / de día peta no xunque (bis);/ pola noite peta nela”. Máis a idea dun tonante galaico prevalece, tanto pola presenza da sobredita ara de Perdiçes, adicada a Larauco Deo Maximo (AE 1980, 579) , na parte da aba do Larouco de Gallaecia que atinxe a Galiza de Portugal, non lonxe do famoso santuario rupestre da Pena Escrita, canto a que da outra banda, falamos da parte da aba do Larouco da Gallaecia que nos atinxe a Galiza, española, no lugar de Baltar apareceu, en paredria con noso Deo Maximo, a outra ara dedicada, agora segundo o penso, a outra protagonista, unha luminosa ascensional Virxe, da que falamos demoradamente no primeiro volume [a, 157-172] da que hai constancia, ut supra, ex Orosio, por Prisciliano: a Reve Larouco. Eu penso que o epiteto Re/ve (vogalismo e/i) é psvlm. ‘Rising Moon, Ascendente Lúa’, pois ré- é en antigo gaélico irlandés ‘lúa’ . O ara a dedicou Valerio Aper cumprindo un voto non ao sobredito Deo Larouco, como pensa o comúm, senón a meu cabal entender a Dea Reve Larouco, algo así, si é toleravel, como ‘A Deusa Ascendente Lúa do Larouco’ , a modo, si a comparación é tolerable, de ‘Luminosa Virgem da Asunção (Ascenção) de Larouco’ , en qualqueira casso unha Señora do Ascenso pagana [que cedeu no felíz presente cristián seu lugar, papel e función a nosa Señora da Asunción] recetora do ara: D(EA) REVE /LARAVCO /VALE(RIVS) /APER / EX /VOTO [(Baltar, Our: IRGA IV, 94; AF 111]. Queres unha real probe? Sabes cal é o nome ou advocación da capeliña que en Baltar alberga hoxe o ara? Non cho podes imaxinar?. É evidente en Taranis, Succellus, Tonante galaico [ ut supra a esquerda, Colosso de Monte Alto ou Braga, a dereita. tonante de Larouco], en ambos casos, a hipertrofia, pola conta que lle trae [ao tema virginal], do [inútil] membro e do [inútil] brazo, incapaces de ‘colher’. No trio das Matres, a función soberana da Mater, se personifica na Virgen da Luz, afim se a comparación non é odiosa a Iuno Lucina [a, 159-162] ]. Ascendendo con frecuencia a Virgem da Luz ás alturas do seu, hoxe casi sempre cristianizado, santuario, sito sempre a media ladeira da eminente cume ou Monte Alto, da morada de Deus, do Principe da Humidade, [representado na Terra de Trasancos polo desaparecido Pico do Ouro, complemento esencial da ermida de Chamorro, en Serantes; pola a ermida da Renda en Combarro; polo o hoxe fulminado Pindo sagrado Olimpo Celta etc., etc.] que aspirando á coller a espreita polo ceo. Na cousa do Celta a regra ‘do que presumes careces’ dilue o empalago de Vargas Llosa; de pedra é a nave que mellor flota; guiando a Bon Porto non precisa vista o Ceciegaeco Lar Vial; embarazada de nove meses a rubia Macha superou veloces corcéis; andando apirolado empós da Virgem da Luz súa Larouco, “O [Príncipe da Humidade] do  Lañado [monte]” a gota gorda -ensínao Prisciliano- producindo choiva [-como Iuppiter Elicius, de elicio, -is , -ere, -licui, ‘sacar, atraer [as tormentas]’; como o grego Zeus Nafios, [com digamma] de *snau ‘fluente, chorreante’]; segundo o penso eu, en seu Monte Alto o Coloso de Braga, brama e atroa ‘coa picha feita un lío’ [ou un cinto], a inútil extensión do protésico brazo [de prata, airgetlán Nuada, raíz Pok. IEW 768 *neu-d ‘suxeitar atinxir con esforzo’ (Pena 1991)] incapaz de colher, como colhe o galego da Arxentina- tan radiante Virxe. ‘E ti telo telo / non mo queres dar / e logo, de vella /o podes salgar’. Cantiga popular. [Así funcionan estes epítetos [confundidos, mos pesimus, con deuses] na Relixión Celta [r, 167-273 ].

Os motivos da masiva e repentina conversión da xerarquía relixiosa galaica ao Cristianismo ben puideron ser económicos.

[…] no lugar de Baltar apareceu, en paredria con noso Deus Maximus, a outra ara dedicada, agora segundo o penso, a outra protagonista, unha luminosa ascensional Virxe, da que falamos demoradamente no primeiro volume [a, 157-172] da que hai constancia, ut supra, ex Orosio, por Prisciliano: a, en dat. s.  Reve Larouco. Eu penso que o epiteto Re/ve (vogalismo e/i) é psvlm. ‘Rising Moon, Ascendente Lúa’, pois ré- é en antigo gaélico irlandés ‘lúa’ . O ara a dedicou Valerio Aper cumprindo un voto non ao sobredito Deo Larouco, como pensa o comúm, senón a meu cabal entender a Dea Reve Larouco, algo así, si é toleravel, como ‘A Deusa Ascendente Lúa do Larouco’ , a modo, si a comparación é tolerable, de ‘Luminosa Virgem da Asunção (Ascenção) de Larouco’ , en qualqueira casso unha Señora do Ascenso pagana [que cedeu no felíz presente cristián seu lugar, papel e función a nosa Señora da Asunción] recetora do ara: D(EA) REVE /LARAVCO /VALE(RIVS) /APER / EX /VOTO [(Baltar, Our: IRGA IV, 94; AF 111]. A DEUSA LÚA ASCENDENTE. VALERIO APER.  POR UNHA PROMESA.  Queres unha real probe? Sabes cal é o nome ou advocación da capeliña que en Baltar alberga hoxe o ara? Non cho podes imaxinar? Virxe da Asunción [ou Ascensión]  Branco é en garrafa.  Fonte da imaxe: http://patrimoniogalego.net/index.php/62145/2014/07/ara-na-capela-da-asuncion/

Constantino I impuxo moitos trabucos aos paganos e xudeus pechando os templos e prohibindo sacrifícios aos deuses.

Promptema da Soberanía Sagrada Celta. Bronces votivos entronizatorios celtogalaicos, no centro o bronce votivo entronizatorio de Monforte de Lemos – o máis programático de todos eles [ca S III a.C]-   propiedade do duque de Osma, Guillermo Joaquín de Osma y Scull, arqueólogo, senador, membro do Consejo de Estado, diputado por Monforte de Lemos , director de El Regional, Diario de Lugo e  fundador do Instituto de Valencia de Don Juan no seu Pazo de Osma ,Calle Fortuny, 43. Madrid, onde hoxe se conserva.

O clero colegiado galaico, de abaixo arriba, amolduse á nova situación, tal e como os políticos cambian «a chaqueta» ante a chegada dun novo réxime. Quizá non fóra moi piadoso pero Que podería gañarse con este cambio? Xusto o que sempre tiveron e perderían si non se adaptaban rápidamente.

Constantiniano. Moneda baixoimperial con Lábaro.

Constantino I outorgaba ao clero cristián privilexios xudiciais, a restitución dos bens eclesiásticos, exención dos munera, e o dereito de herdar para a Igrexa. Outras disposicións como a supresión das penas contra o celibato e o celibato mesmo non serían un gran impedimento para o clero máis prolífico de Europa.

Todas as vantaxes económicas e situación de privilexio Non valerían sen dúbida unha misa? O seguinte problema para o clero territorial cristianizado sería aprender a facela, se decatar de que consistía o cristianismo.

Non se pode explicar doutro xeito a masiva e repentina proliferación de diócesis correspondéndose territorialmente coas civitates / populi / territoria [sive potius, territorios] na ultraconservadora Galiza Como ía a desobedecer a tendencia de Constantino I O Grande, legislador supremo, de facer prevalecer a súa autoridade e vontade sobre a tradición do dereito romano, o disciplinado Clero Galaico?

“Os druidas poden ter sido suprimidos como institución relixiosa e moral pola igrexa cristiá, pero eles e os seus acólitos deixaron tras si un sistema de valores culturais tan arraigado e tan estreitamente entrelazado coas institucións e coa ideoloxía longo tempo establecida, que parece ter subsistido en gran medida á transición ao cristianismo […]. ” Ex Proinsias Mac Cana The Cult of the Sacred Center [O culto do Centro Sagrado] (2.011), 60,61 [lémbrese que a igrexa Celta e jerárquica e universal,  comparativamente similar – si se nos tolera – en organización, culto, piacula, e corpus dotrinal á presente Igrexa Católica. Esquerda druida, druvide , ou durvede,  deseño de Carlos Alfonzo,  [asesorado polo autor  para o vestiario de Galaicus], Dereita “druidas cortando múerdago no couce da lúa” de Heri Paul Motte (1880-90)

Arles Anfiteatro galo-romano. Porta norte. Foto. Rolf Süssbrich. Wikipedia

No ano 314, un ano despois do Edicto de Milán, o bispo galego da diócesis de Beteka, un ignoto treba, toudo ou civitas, populus, terra, etc. da Gallaecia, envía un presbítero ás Galias a Concilio de Arlés. (2)

Igual que acontece en Irlanda, Gales, etc. cada vella treba [ou toudo] galega coñecida como civitas / populus / respublica converteuse aínda que por pouco tempo en diócesis dun territorio sen vida urbana, e o que é máis grave, sen vida cristiá.

O resultado de superponer a Relixión Celta ao Cristianismo foi unha chapuza [ou, segundo se mire, unha obra de arte]: chamouse priscilianismo [cf Moreri].

[Addenda]

[/Addenda]

Ilustrando James Carney o carácter dos primeiros bispos, sostén: Un ollav irlandés, “doutor [da igrexa, a.irl. ollam, epíteto de episcopus],bispo”, é moitas cousas para un rei ou príncipe; pero eu diría que, sobre todo, é a sombra dun sacerdote pagano de alto rango, ou druida. Cando Irlanda [-a comezos do século VI ,ou algo máis tarde (pouco antes  da conversión de Teodomiro e a remodelación da igrexa galega por Martiño de Dumio no Primeiro Concilio de Lugo)-] que o 500 d.C. decidiu considerarse a si mesma como un pais plenamente cristián, emergió unha situación farto extrana: A orde dos druidas fora a base da sociedade irlandesa, e esa sociedade xa non podía prescindir dos druidas, do mesmo xeito que hoxe non podemos revogar a administración pública dunha plumada. Fíxose necesario chegar a un compromiso: os druidas faríanse cristiáns, a cambio de facerse cargo a Igrexa Cristiá de certo número das súas funcións. Pero a súa organización permaneceu intacta, acomodándose cada ollav dun determinado principado [treba, toudo] ao status dun bispo cristián, ou expresado de mellor modo, poñendo as cousas na súa debida orde: un bispo cristián asumiu o status dun sacerdote druídico de alto rango“. En The Irish Bardic Poet. Dublin (1967) 7; re ed. Dolmen Press 1985. Given as the Statutory Pûblic Lecture of the Celtic School do the Dublin Institute for Advanced Studies, 20 March 1958. // Exacta situação da Diocesis de Britonia, na Divisio Teodomiri [Concilium Lucensis anno 569]. Lugo ,agora metropolitana, Ourense, Astorga, Iria, Tui e Britonia facian parte das diócesis da Gallaecia Sueva, reorganizada polos bispos reunidos por orden do rei Teodomiro en dito concilio lucense [non figuran no mapa as outras do momento: Braga, Oporto, Lamego, Coimbra, Viseu, Dumio, Egitania.

Coñecemos os Cileni por  Plinio, (3) Ptolomeo (4), Idacio  (5) e a epigrafía (6), pois ben, os da terra de Caldas van ter Sé episcopal que nada ten que ver coa dos irienses desde non sabemos cando, quizá tamén desde o 314, e un ultra ortodoxo bispo Ortigio qui celenis fuerat ordinatus acudiría á cidade de Toledo na Provincia Carthaginiensis ao concilio do ano 400 (I Concilio de Toledo) moi aldraxado pois segundo Idacio acababa de ser expulsado pola súa fe católica polo partido priscilianista que contaba con moitos medios económicos e unha aceptación xeneralizada, (7) aínda que por estas datas a unidade priscilianista empezaba a romper e  Chadwick recolle as actas da abjuración de Simposio, Dictino, Isonio, Vegetino, [Auterio y Paterno de Braga, bispos de Galiza]. Nove anos despois prodúcese a entrada dos bárbaros que Idacio rexistra no Chronicon

Seguramente as  verbas de Idacio reflicten exactamente a  realidade galega, as catastrofes e pestilencias [peste bubónica] que desmaron perto do 40% da poboación do mediterráneo oriental [e ceais no occidente atlántico] nas primeiras décadas do século V  [psblm. a chamada Plaga de Xustiniano] e de de ningún modo poden ser interpretadas como un mero recurso literario catastrofista vetero-testamentario:  XVI. Debacchantibus per Hispanias barbaris, et saeviente nihilominus pestilentiae malo, opes et conditam in urbibus substantiam tyrannicus exactor diripit, et miles exhaurit [Ms. milites]: fames dira grassatur, adeo ut humanae carnes ab humano genere vi famis fuerint devoratae: matres quoque necatis vel coctis per se natorum suorum sint pastae corporibus. Bestiae occisorum gladio, fame, pestilentia, cadaveribus assuetae, quosque hominum fortiores interimunt, eorumque carnibus pastae passim in humani generis efferantur interitum. Et ita quatuor plagis ferri, famis, pestilentiae, bestiarum, ubique in toto orbe saevientibus, praedictae a Domino per prophetas suos annuntiationes implentur. XVII. Subversis memorata plagarum grassatione Hispaniae provinciis, barbari ad pacem ineundam, Domino miserante conversi, sorte ad inhabitandum sibi provinciarum dividunt regiones. Gallaeciam Wandali occupant et Suevi, sitam in extremitate Oceani maris occidua. Alani Lusitaniam et Carthaginiensem provincias, et Wandali cognomine Silingi Baeticam sortiuntur. Hispani per civitates et castella residui a plagis, barbarorum per provincias dominantium se subjiciunt servituti. [Ilust. Beato de Liébana]

XIV […] Barbari qui in Hispanias ingressi fuerant, caede depraedantur hostili. Pestilentia suas partes non segnius operatur. (8)

As diócesis Priscilianistas cos bispos á cabeza e o Reino Suevo entenderíanse aínda. A chegada de Martiño de Dumio e conversión de Teodomiro modifican as cousas reformulándose, de vez, desde a cúspide da cadea vasalática «[…] e Miro puxo baixo a súa Sé Iriense […]» a organización eclesiástica territorial, desaparecendo as diócesis territoriales convertidas en arciprestazgos. O arcipreste manteríase como cabeza do clero da terra pero estaría, adscrito a unha sé episcopal, controlado polo bispo.

Crismón, psblm. mesa de ofrendas empregada  como ara ata 1887, en Santa Maria da  Ermida (Quiroga) de mármore de Oincio, de  95 cm de diámetro x 6 cm de grosor. A cara traballada inscribe entre duas cenefas de pérolas, rodeando o Chrismón coa Alfa e a Omega, o mais formoso epígrafe latino galego (ca. 450):   AVRVM VILE TIBI EST ARGENTI PONDERA CEDANT PLVS EST QVOD PROPRIA FELICITATE NITES, “O ouro é ruín para tí, e tamén a prata. Mellor é que  brilles coa propia felicidade“. Ex Wikipedia sub uocabulo Crismón de Quiroga

Cidade episcopal galaica  (Pena Graña) de Laniobriga  ou Lansbriga, “San Cibrán de Lás”. psbl. do celta antigo común Lanio “Chaira”  e Briga, “Burgo”.

Algunhas sedes manteríanse residualmente como a que se corresponde coa treba [,toudo] / civitas /populus/ ou terra de Laniobriga [psvlm. Lansbriga ou San Cibrán de Lás] (9) e A mesma Beteka. (10) 

O pseudo ‘Parroquial Suevo’ ou  Divisio Theodemiri , feito no  Concilium Lucensis anno 569, permítenos coñecer a lista das sedes episcopais e das dióceses que as compoñen; non se fala de parroquias tal e como hoxe entendémo-lo termo, que son creación serôdia [do século XIII], como demostrou, contradicindo a Pierre David, Gonzalo Martínez Díez (ll), senón que como autóctonas se enumeran no parroquial unha lista de dioceses ou territoria que levan os nomes dos antigos territorios celtas. Si observámo-la lista de dióceses pertencentes á Sé Iriense, atopamos unha serie de civitates, populi: Morracium [Morrazo], Saliniensem [Salnés], Moraniam [Moraña], Contenos [Cuntis], Celenos [Caldas de Reis?, Cuntis?], Metam [Metacios, Meda], Merciam [Merza], Tabeyrolos [Tabeirós], Velegiam [Vea], Hour [Ourol?], Pistomarcos [Postmarcos], Amaeam [Amahía], Coronatum [Cornado], Dormianam [Dormeá], Gentines [Entíns], Celticos, [Célticos], Barcalam [Barcala], Nemancos [Nemancos], Vimiantum [Vimianzo], Selagiam [Seaia], Bregantinos [Bergantiños], Farum [Faro], Scutarios [Cabaleiros], Duvriam [Dubra], Montanos [Montaos], Nemitos [Nendos], Prucios [Pruzos], Bisa(n)cos [Bezoucos], Trasancos, Lavacencos [Lapatiancorum Promonturium, Labacengos] et Airos [Arroni ou Arrotrebae, Arrós ou Treba de Arrós [Arrós ou Terra de Arrós] etc., onde, entre outras, recoñecemos as civitates / populi dos Celenos, dos Brigantinos, dos Trasancos, dos Lapatiancos e dos Arrotrebas.

Pero onde esta pervivencia dos estados ou organizacións territoriais e políticas autóctonas celtogalaicas faise máis reconocível é na lista de diócesis asignadas á sé de Ourense Palla Aurea: Letaos, Bival, Palla Auria, Verugio, Bivalos, Teporos [Trives], Geurros [Val de geurri, Valdeorras], Pincia [Pinza], Cassavio [Casaio], Vereganos [Bercianos], Senabria [Sanabria], Calapacios Majores [Calabor]. Aparecendo as coñecidas as trebas, toudos ou civitates populi dos Bibalos, Téporos ou Geurros, que nada terán que ver coas parroquias actuais como cría Casimiro Torres Rodríguez. (12) Para ter un mapa exacto dos ‘estados territoriais’ [trebas, toudos ou terras], da Idade do Ferro basta com facer unha redución dos arciprestazgos medievais. Non hai posibilidade de erro.

No Concilio de Lugo do 1 de xaneiro do ano 569, convocado polo rei Teodomiro

Tempore Suevorum sub era DCVII die Kalendarum Januarii. Theodemirus princeps idem Suevorum concilium in civitate Luco fieri precepit ad confirmandam fidem catholicam uel prol diversis ecclesie causis. LF, T II 10 e 11, pp 16-17 Costa

asignáronse a cada cathedra un número de diócesis determinado co obxecto de evitar conflitos entre os bispos [Sicque post hec per unaqueque cathedra dioceses et parrocias diuiserunt ne inter episcopos contemtio aliquatenus fieret] e tamén se crearon novas sedes para as que foron ordenados bispos: Etiam concilio alias sedes elegerunt ubi episcopi ordinarentur; o que indica certa plasticidad na igrexa galega e o bulir de novas tentativas de organización do clero na Divisio Theodemiri, pero sempre respectando [unicuique ciuitati sue tradite sunt parrocie per determinationes antiquorum castrorum et fluminum ,22] a identidade territorial Celta.

Quod studiose pequirens cum eiusdem provicie pontificibus in eodem concilio Lucensi adunatus ut potuimus per ueritatem antiquam unicuique ciuitati suam distribuimus difinitionem seu portionem ac per ribulorum cacuminaque montium seu antiquorum castrorum uel archarum confinia eis terminos ingessimus ne ecclesia contra ecclesiam disceptans alterius terminos invaderet, hac eas propriis subscriptionibus adnotauimus. [Ex Costa, P Avelino de Jesus da. Liber Fidei II, doc. 11, 20 (Braga 1978)]

Martinus Braccarensis con Miro, Rei de Galiza, no libro de Martinus, “De virtutibus quattuor (f. 109v-115v)”. Austrian National Library  (ano 114). Ex  Wikipedia sub uocabulo ‘Miro, Suebian King’

Segundo o Cronicón Iriense, que, malia a súa tardía redacción baseábase en antigas fontes; trala morte de Ariemiro, Miro que posuía Lugo

[…] tomou baixo o seu dominio a Braga e reuniu o Concilio Bracarense segundo, a donde acudiu Andrés, no ano 610. E Miro puxo baixo a súa Sé Iriense as seguintes diócesis, a saber: O Morrazo, o Salnés, Moraña, Moraña, Cuntis, Caldas de Reis, Meda, [Montes], Merza, Tabeirós, Vea, Ourol, Postmarcos, Amahia, Cornado, Dormeá, Entíns, Céltigos, Barcala, Nemancos, Vimianzo, Seaia, Bergantiños, Faro, Escudeiros [Cabaleiros], Dubra, Montaos, Nendos, Prucios, Bezoucos, Trasancos, Labacengos e Arrós, e outras das que se ten mención nos cánones. (13)

Fanse reconocivels distritos relixiosos que se corresponden coas, [mellor que ‘étnicos’, trebas, toudos, civitates, populi, dioceses, plebes, comisos,] territorios políticos [comarcas ou terras celtas. Isto permite demostrar como pervive en Galicia a dúplice personalidade xurídica das civitates / populi nas terras no plano temporal e espiritual igual que no resto do mundo céltico.

Ego Theodomirus Rex, cognomento etiam Mirus, Gallecie totius Provincie Rex […] Perquirentes uero diligenter ordinem ecclesiasticum, inuenimus Diocensales unius cuiusque ciuitatis diuaricatos a ueritate antiqua, paganorum persecutione, quod studiose perquirens cum eiusdem prouincie pontificibus in eodem concilio Lucensi adunatis, ut potuimus per ueritatem antiquam unicuique ciuitati suam tribuimus diffinitionem seu portionem, ac [per riuuulorum cacuminaque montium seu antiquorum castrorum uel archarum confinia] eius terminus ingessimus, ne [Ecclesia contra Ecclesiam disceptans], alterius terminos inuaderet, ac eis propiis subscriptionibus adnotauimus concilio etiam Brachara congregato Secundo, símile modo ueritate reperta confirmamus. Presidente in Eadem Urbem Martino Episcopo. Ex P Avelino de Jesus da Costa. Liber Fidei I, doc. 11. 19,24

As diócesis, futuros arciprestazgos seguirán mantendo coa figura do abba, archipresbiter, arcipreste, representante do bispo e logo arcediano, a estrutura relixiosa jerarquizada na terra ou territorio [a forma neutra territorium non se emprega de modo habitual] medieval a través do arciprestazgo no plano espiritual; no temporal os condes terán o título de Imperantes, o seu delegado, vicarius [de terra] ou “Maiorino [Maiordomus] de Terra” estará a cargo do territorio en ausencia do señor.

O modelo organizativo galaico pre-romano chegou, modificado na forma, pero estructuralmente intacto, ata a Idade Media, o que demostra unha vez máis a pervivencia e solidez de vellas estruturas.

A TERRA COMO FUNDAMENTO DA ARTICULACIÓN POLÍTICA E INSTITUCIONAL DE GALICIA

Ilustración mostrando a continuidade territorial galega na páxina 27 de este libro Narón, un Concello con Historia de Seu. A Terra de Trasancos ollada dende os Mosteiros de Xuvia e Pedroso na Idade Media. Ed. Concello de Narón (1992)   [a, 26 ] Debo e quero advertir a audiencia que  en 1992, cuando a editou o Concello de Narón, esta obra resultaba una insólita novedade no discurso historiográfico galego entón vixente: en realidade lle daba a volta  – con soporte factográfico, con base documental, non obscura per obscuriora-, prácticamente a casi todo o dito ata entón sobre a formación e a organización da Idade Media Galega. Máis hoxe mais de duas décades despois, en 2014, esta entón controvertida obra, pisando nosos pasos o común dos historiadores e medievalistas, xa non resulta demasiado novedosa.

Xunto ao jerarca relixioso con malletada para a exacción de rendas propia o príncipe exerce a función soberana a través dos lazos de clientela que o vinculan aos señores dos [castros cada un coa súa propia demarcación jurisdiccional ou] territorios económicos que conforman a treba (14). Neste contexto institucional profundo sinalamos como individuos ou colectividades entraban en dependencia cunha treba ou cun nobre.

Irlanda non conquistada por Roma, mantívo sin interferéncias as institucións celtas até a adopción  do cristianismo no século V ; ou ata a invasión normanda (800,1169); ou ata a conquista polos Tudor (S. XVI). Os reis galeses con sua clientela, os bonheddigion, governavam como pais de familia o país [Hubert, 466]. Dividido igual que Irlanda en unidades políticas, cuatro reinos subdivididos em Cantref, “Territórios”  ocupados por cláns ou Casas nobiliares, definidos por fortes lazos parentais e agnaticios. Segundo HUBERT [,441] o sistema funcionou no país de Gales até o século XIV. Mas na Gallaecia, Roma segundo seu costume de aproveitar a pre-existente organización, integrou nosso sistema Celta, cheo de subtilezas, en seu dereito [ a, 131-150 ]. Converteu o sagrado lugar forum/oenach/conventus, a efémera capital estacional das reunións interterritoriais de tres das confederazóns que conformabam Gallaecia en tres estábles cidades: Bracara, Lucus e Asturica.

 O príncipe recibía a submisión de particulares ou [doutras trebas / toudos, ou] unidades territoriales [e todos os seus efectivos] a través dunha solemne cerimonia rexistrada ocasionalmente [no outeiro,] na sagrada pedra comunal, Trebopala, [ou Crougintoudadigo “Croio Teutático”], do Oenac(h) / Forum, [a capital estacional] en torno á que se fan estes pactos.

 Tabula hospitalis dos Lugeis do Caurel do ano 28 d.C. [Museo Provincial de Lugo, adquirida en 1959], Procede de Torre Cabreira, lugar de Carbedo, parroquia de San Pedro de Esperante (Folgoso do Caurel). A peza,  consta dunha lámina rectangular de bronce de 18,5 cm. x 13,7 cm. sostendo o texto epigráfico e dun marco columnado  rematado en frontón triangular -cunha cabeza masculina no tímpano en relevo de 3/4-, flanqueado por apliques de tripla voluta calada. 28,0 X 16,5 cm. Esta tabula hospitalis amosa  o sistema de vincular celta por tres voces ao ‘postromeyro’ [na derbfine: avó, pai, neto] era usado pelos galaicos no seu tráfico jurídico privado.  Pasando por conquista  trebas e toudos de Gallaecia a engrosar o ager publicus, Roma eliminou todo vestígio político de unidades superiores -o chamado mór túath, ‘toudo mór’, comprensivo dunhas catro trebas por meio-termo, que chamamos na Idade Media comitato, condado-, e devolveu esas trebas ou toudos como conducta, em precarium, ‘precário’, aos que as tinham dantes, agora conductores convertendo ao príncipe e ao durvede, em homes libres dependentes, em legati [a.irl. fluidir] vassalos de Roma [á, 186-203].Dito com mais propriedade, Roma não devolveu as Terras aos senhores, lhas aforou, vinculadas as três vozes da derbfine [“familia certa” integrada polo pai, o fillo e o avó] celta herdando a totalidade o filho sobrevivente da cada transmissão [ p, 101-130]

Procedemento non exclusivo dos romanos, estas relacións [28] teñen un carácter vertical correspondéndose coa estrutura jerarquizada das sociedades cabaleirescas e en absoluto implican relacións ex pari, “entre iguais”, senón supeditación e vasalaxe, pois os encomendados, clientes, pasaban in fidem acceptos a engrosar os efectivos gentilicios do patronus que os recibe ‘como clientela súa e dos seus’.

Os así acolleitos, encomendados “se commendare” – Cesar, De Belo Gallico, VI, 24, 7, […] [principesque undique convenire et se civitatesque suas Caesari commendare coeperunt]- ao patronus integraban como familiares á súa clientela. Unha linguaxe institucional moi espida, moi arcaizante e á vez sumamente plástica. Neste mesmo marco encádrase o modelo de relación entre o poder monárquico e a oligarquía territorial da Galiza medieval, e a articulación jerárquica discriminada, antepasado directo, en estado puro, do sistema vasalático coñecido no mundo feudal, regula tamén as relacións humanas dentro do Territorio.

Porque este procedemento era similar ao dos autóctonos [(mellor que a voz indígenas, envolvendo certo matiz despectivo, “indigentes, indigência, etc”)] celtogalaicos Susarros / Lougeios, etc., os hospitia serían utilizados con gran efectividad polos romanos para establecer nós de clientela coas unidades políticas de base territorial da Gallaecia.

Tralo establecemento de relacións de clientela Roma está plenamente legitimada para utilizar aos homes de armas dos príncipes territoriales da Gallaecia Antiga no seu beneficio e tamén para exercer unha acción fiscal recibindo, entre os obsequia, o pago dun tributo, censum, en determinadas datas.

 Tabula hospitalis da  Civitas Lugeiorum. Ano 1 da nosa era. [Trátase claro está de un traslado  do orixinal (Pena Graña) feito  lóxicamente noutro soporte perecedoiro, cera ou pergamiño, feito sen dúbida [, lonxe do sibilino enredo da canto ignorante Malicia ], polo  tipo de letra no século IV]: C(AIO) CAESARE AUG(USTI) F(ILIO) L(UCIO) AEMILIO PAULLO CO(N)S(ULIBUS)/EX GENTE ASTURUM CONVENTUS ARAE/ AUGUST(A)E/ CIVITAS LOUGEIORUM HOSPITIUM FECITCUM/G(aio) ASINIO GALLO [1ª voz] LIBEREIS POSTEREISQUE EIUS/ [2ª voz] EUMQUE LIBEROS POSTEROSQUE EIUS [3ª voz] SIVE LIBE/REIS POSTEREISQUE SUIS PATRONUM COOPTARUMT/ ISQUE EOS IN FIDEM CLIENTELAMQUE SUAM SUO/RUMQUE RECEPIT/EGERUNT LEGATI/SILVANUS CLOUTI/NOPPIUS ANDAMI Publicado por G. PEREIRA MENAUT in Veleia NS 1. p. 282. ACTUARON LOS LEGADOS SILVANO HIJO DE CLOUTO Y NOPPIO HIJO DE ANDAMO os dous magistrados da Treba de dúplice función soberana// En Galiza como en Irlanda concedian os principes as conducta, “terras en precario”, aos servidores ou vasalos [conductores ]. É o que ilustra a epígrafe de Remeseiros. Roma restaurou aos nemitos, “nobres”, galaicos com condições nos senhorios familiares, nas trebas , e, dentro das trebas, nos castros. Cedeu-llos [en enfiteuse, en préstamo de uso vasalático] por tres voces. Dito de outro modo, devolveu-lhes as trebas ou toudos da prosapia literalmente “aforadas”; e os antigos propietarios pasaron de modo técnico durante varios séculos a conductores do que lhes era propio, a tenedores (em Irlanda fluidir) dum ius in aliena re, levadores da perdida facenda, agora chamada conducta, por as tres vozes  da derbfine celta, transmitindose  o vínculo dos bens en réxime proindiviso ao derradeiro en morrer ‘ao postremeyro’, en cada transmisión. Obrigados a perde-la e a retomá-la, o mos pesimus, uma e outra vez como Sísifo cumprido o prazo legal e a transmitir segundo a Celtic Law a situação jurídica a prosapia durante o decurso de três gerações, como se fossem ‘servos hereditarios’ [chamados em Irlanda senchléite,“de Casa Velha, de vínculo herdeditario”. Vae victis!  [p, 103-121]  Si  ao mondote discurso historiográfico vixente lle costa traballo entender esto hoxe Podeste imaxinar, caro lector o que lle costaría hai vinte anos?

O vínculo, que se transmite de pais a fillos non se podía extender máis aló da terceira xeración [P. De Francisci, Primordia Civitatis. Roma 1959] e colateralmente ao sexto grado, había que renovalo como ocorría cos foros medievais cando caducaban e este é o sentido da tabula de Castromao do ano 132 d.C. que establece [renovando um hospitium (hospitiom vetustom antiquom) caducado] unha relación sinalagmática entre os coelerni e o prefecto da cohorte I dos celtíberos, C. Antonio Aquilo.

LETRA PEQUENA O Común Direito Celta, decorridas tres geracións, confere a un condutor (a.irl. Bó-aire) en Irlanda, a plena propiedade de sua conduta, beneficium ou comenda. Así o Bó-aire, adquire plenos direitos sobre sua propiedade, é decir o rango do locador convertíndose en Flath [nobre, cabaleiro]. En Galiza (talvez en Britania), os antigos donos de principados (Flatha) receben de Roma as trebas conquistadas en concesión por tres xeracións se vendo obligados a devolver os principes estas trebas familiares ao ager publicus decorrido e vencido o prazo legal. Exigindo-lles Roma reintegra-las converten-nos en bó-aires, en vasalos perpétuos do Emperador. Esta é a circunstancia -un renovo do hospitiom vetustom antiquom– que ilustra a tessera (132 dC), atopada em Coeliobriga, capital dos galaicos brácaros –castro de Castromao (mencionados no Pedrón dos Povos da ponte de Chaves) -consérvase hoxe no Museo de Ourense: G(neo) IVLIO. SERVIO. AUGURINO. G(neo) TREBIO. SERGIANO. CO(n)S(ulibus). COELERNI. EX-HISPANIA. CITERIORE. CONVENTUS. BRACARI. CVM. G ( neo). AN TONIO. AQUILO. NOVAUGUSTANO. PRAEF(ecto). COH(ortis). I. CELTIBERORUM. LIBERIS. POSTERISQUE. EIVS. HOSPITIUM. FECERUNT. G(neus). ANTONIVS. AQVILVS. CUM. COELERNIS. LIBERIS. POSTERISQUE. EORUM. HOSPITIUM. FECIT. LEGATUS. EGIT P(ublius). CAMPANIVS. GEMINVS. Pode traducirse así: Sendo cónsules Gneo Xulio Augurino e Gneo Trebio Sergiano, os Coelernos da Hispania Citerior e do convento bracarense, realizaron un pacto de hospitalidade con Gneo Antonio Aquilino Novaugustano, prefecto da Cohorte I dos Celtíberos, cos seus fillos e co último deles. Gneo Antonio Aquilo fixo un pacto de hospitalidad cos Coelernos, os seus fillos e o último deles. Actuou como legado Publio Campanio Gemino. Grazas a este documento de primeira magnitude pódese establecar que a devandita briga de Castromao era Coeliobriga  a capital desta treba celtogalaica. Así mesmo apareceu unha fiestra cun trisquel calado e a descabezada estatua dun plantígrado, un urso ou mato (cf. pax. 44] indicando o estatus real. Confirmando o aqui contido esta tessera (siue potius tabula) de hospitalidade de Castromao,  responde, sem dúvida ao  renovo dum hospitium anterior dos Coelerni.

[cf. tamén os renovos por successio, do ano 27 d.C. e do ano 152 d.C. que figura na tabula de hospitium dos sánabros Zoelas da Gallaecia Astur […] [ :

M(arco) Licinio Crasso / L(ucio) Calpurnio Pisone co(n)s(ulibus) / IIII K(alendas) Maias / gentilitas Desoncorum ex gente Zoelarum / et gentilitas Tridia/vorum ex gente idem / Zoelarum hospitium vetustum antiquom / renova/verunt eique omnes ali(u)s alium in fi/dem clientelamque suam suorumque libero/rum posterorumque receperunt egerunt / Araus Ablecaeni et Turaius Clouti Docius Elaesi / Magilo Clouti Bodecius Burrali Elaesus Clutami / per Abienum Pentili magistratum Zoelarum / actum Curunda / Glabrione et Homullo co(n)s(ulibus) V Idus Iulias / idem gentilitas Desoncorum et gentilitas / Tridiavorum in eandem clientelam eadem / foedera recepunt ex gente Avolgigorum / Sempronium Perpetuum Orniacum et ex gente / Visaligorum Antonium Arquium et ex gente / Cabruagenigorum Flavium Frontonem Zoelas / egerunt / L(ucius) Domitius Silo et / L(ucius) Flavius Severus / Asturicae. CIL III, 2633 (p 911, 1049); EAstorga 86 ]  

Moeda de Tincomaro, rei dos Atrebates, zona sur-central de Britania, quen pouco antes da conquista comezou o achegamento a Roma para converterse en rei nun reino cliente.

O mantemento dos territorios [territoria] polos seus príncipes dependerá estreitamente do respeto e o cumprimento dos patos establecidos por ambas as partes.

[…] [ADDECET

Ninguén discute xa que por coisas de política exterior usando parcere subiectis Roma a consuetam rationem o direito (celta) das autóctones trebas galaicas [á, 185-197] celtoparlantes [o genio romano foi nisto insuperablel], se deixou aquí subsitir o pre-existente. Roma non integrou noso mundo mediante partilla do campo, reorganización e re-distribución da propiedade, com unha reforma agraria total, as chamadas, centuriationes -entrando na partilla agora, o que reparte leva a melhor parte, soldados e colonizadores, como en Emerita da Lusitania-. Ninguén discute que as terras de Gallaecia foran devolvidas os que xa as tiñá de antes [a, 115-125; 131-150]. Mais con letra pequena.

LETRA PEQUENA. O Comun Direito Celta confere decorridas tres xerazóns a un beneficiado ou condutor [bó-aire em Irlanda], a plena propiedade de sua conduta, beneficium ou comenda. O bó-aire decorrido o plazo legal das tres voces, se converte en flath [o rango do locador], adquire pleno direito sobre a propiedade

Cogidubnus ou Tongidubnus [falecido no ano 83] intitulou-se Ard rí, segundo Cunliffe e Rusell, Rex Magnus Britonum “Grande Rey, Emperador dos Britones”– con independencia das lectiones da quinta regra da famosa inscrición RIB 91 atopada en Chichester en 1723-, fora de toda dúbida como Legatus do imperador, segundo refíreo Tácito en Agricola, XIV, 14:

EspectacularRecreación da espectacular uilla en Chichester do rei Cogidubnus ou Tongidubnus

Algunhas cidades”-escribe Tácito ao final do reinado de Dominiciano- “foram dadas [at/tributae, de onde Attrebates cf. Pena…] ao Rei Cogidumno – (quem se mantivo até nosos días como o mais fiel dos aliados)- segundo a xa vella e experimentada prática do Pobo Romano, de se valer inclusive de seus propios reis como instrumentos de domínio  Agricola XIV, 14.

Un século antes de que Agrícola conquistase Britania, finalizadas as guerras cántabras, Octavio Augusto culminou a conquista de Gallaecia, entrando as Terras dos nobres galaicos terratenentes [a.i. Flaths], e as dos seus vassalos e servos, no ager publicus. Sempre há exceção que confirma a regra, como mostra o chamado Edicto de Bembibre [á, 189-203]

À esquerda banda deseñada [para Galaicus] pólo professor de Belas Artes Carlos Afonzo, baixo a miña dirección, ilustrando o asedio dun castro Galaico por Décimo Bruto. À direita o chamado Edicto do Bierzo, posiblemente [existindo hesitación sobre o lugar] achado no castro galaico de Toldaos concedendo a perpetuidade o estatus nobre [ némito, “sagrado, inviolable”, inmunitate plena, a fidalguía ou isención fiscal e o disfrute da plena propiedade] aos castrexos Paemeobrigenses da xente dos Susarros.  Castellanos · Paemeiobrigenses · ex ·/ gente · Susarrorum · […] […] eos · universos · im/munitate · perpetua · dono · quosq(ue) / agros · et quibus · finibus · possede/ runt · […] […] / eos · agros · sine · controversia · possi/ dere · iubeo. á, 189-203

A Terra segundo a já velha e experimentada pratica do Povo Romano de se valer das próprias instituições dos povos conquistados como instrumento de domínio, retornou de novo aos que a tinham dantes.  Mas já não era o mesmo, volta de outra maneira. Augusto, bem asesorado por seu corpo de jurisperitos, retornou essas terras agora do ager publicus, aforadas (para que se entenda) por três vozes (da derbfine celta).

Um contrato sinalagmático fundamentado na Bona Fides [‘patronus si clienti fraudem fecerit, sacer esto’, e vice versa] obrigando a ambas as partes patronus, e clientes, nun tenor. Decorridas as três vozes precisava-se o renovo condicionado a fides patroni [hospitium vetustom antiquon renouauerunt] p, 102-130 . Assim usando do próprio direito celta o Império se assegurou o controle e fidelidade da nutrida clientela galaica.[/ADDECET]

Para rematar cos problemas militares que motivaran a crise do 68-69, Vespasiano retirou de Hispania tres legiones: VI Victrix, X Gemina e I Adiutrix (que foran destacadas para evitar o salto do estreito polas forzas Mauritanas de Otón), e enviounas a defender as fronteiras do imperio.

Paralelamente Vespasiano concedeu o dereito de latinidade [ius latii; segundo Plinio NH III, 30:

Universae Hispaniae Vespasianus Imperator Augustus jactatum (siue potius iactatus) procellis rei publicae Latium tribuit. ]

para toda Hispania, para que estes dereitos se puidésen facer efectivos esixíronse aos peregrini que nas súas cidades tivesen ou adoptasen a organización romana, é dicir, que contasen cun senado e maxistrados colegiados elixidos anualmente ao estilo das cidades romanas, pero como os honores eran gratuitos, o principio que servía para impedir a conversión dos maxistrados en funcionarios, permite [no contexto do duplo sistema señorial clientelar celtogalaico] manter os resortes da política da civitas en mans dos [nobiles] que posuían os recursos económicos, é dicir, os que o tiñan antes e as cousas seguiron como estaban no seo das [trebas / toudos/] [chamadas agora de modo retórico] civitates / populi do NW.

Moitos historiadores sinalan que os populi da Gallaecia empezan agora a nomearse civitates e tentan interprétalo como síntoma de romanización. Nada máis lonxe da realidade.

Deseño de Carlos Alfonso. Corio do castro de Quintá,  O Val. Narón o 1º de novembro. Os mandos e soldados do Corio de ie. co “xuntos” e ie. wiros “homes” Galaico se organizan do mismo modo que o resto do mundo celta, en corpos o compañías -os efectivos de unha treba aportados por todos e cada unha das suas brigas ou castella, “castros” [ – unidades que os romanos chamaron no Baixo Imperio vexillationes, “bandeiras”, polo vexillum o bandeira distintiva da treba, toudo, ciuitas, populus, que portaba cada compañía, vexillatio-], e integraron nas auxilia ou corpos auxiliares, organizados estos nas unidades de cabaleiría lixeira e pesada dos nobres [celta antigo comúm ari / ai. aire, “nobre”] que os romanos chamaron alae, e nos corpos [suboficiais e tropa] de infantería lixeira e pesada que os romanos chamaron cohortes [n. s. cohors]

As medidas de Vespasiano pretendían simplifica-la administración provincial, sobre todo, o reclutamiento, de gran rentabilidad polo sua austeridade, disciplina, preparación e fidelidade aos mandos, de soldados do N e NW peninsular, que foron colocados nas auxilia, “tropas auxiliares romanas”, e aínda nas vexillationes ,“bandeiras”] das legiones ao contar agora co requisito de ser cidadáns de dereito latino.

A partir de agora moitos historiadores propoñen o despegue e progreso da urbanización, sendo clásica a epístola de Vespasiano aos Saborenses, unha comunidade da Bética, á que autoriza no ano 77 d. C. [non] a trasladar o seu lugar de habitación da montaña á chaira [como se sostén, mas a edificar na planície, segundo os usos e costumes seus, pero agora con permiso do emperador un novo oppidum, “castro” m, 336-337 ]:

Permitto vobis oppidum sub nomine meo, ut voltis, in planum extruere (15)

Esta romanización viría acompañada, segundo estes autores, da xeneralización dos antropónimos dos Flavios entre os galaicos e, sobre todo, pola crenza, baseada nunha errónea apreciación semántica, de que as unidades políticas e territoriais autóctonas que Plinio denomina populi en Lusitania, Gallaecia e a franxa cantábrica pasan a chamarse civitates e cuantifican sobre esta premisa.

Así, [supuestamente] aparecerían dez populi

[…]/ CIVITATES X / AQUEFLAVIENSES AOBRIGENS / BIBALI COELERNI EQUAESI / INTERAMICE LIMICI AEBISOC / QUARQUERNI TAMAGANI

nomeándose civitates como dedicantes da ponte Aquae Flavia e once civitates son consideradas [con lixereza] por L. García Iglesias auténticos municipios. (16)

Á vez que antigos Populi, Limici, lnteramnici, pasan a nomearse agora Forum [polo lugar onde celebraban seus oenachs, feis, feiras e asembleas políticas administrativas e relixiosas (estacionais) do máis puro sabor celta], Civitas, ou adoptan o pomposo título de Respublicae. Moitos historiadores consideran definitivo e definitorio do proceso de romanización o feito de que onde Plinio atopara 114 populi tan só restasen 27, e que Ptolomeo só cite civitates en torno ao 150 d.C.

[Aludindo, claro está, estas sucesivas denominación treba, toudo, ciuitas, populus, respublica, terra, territorio, comisso m, 333-504; 263-281, ao mesmo, inmarcesível, obxecto institucional: o territorio político autónomo ou comarca celta].

A concesión da cidadanía latina por Vespasiano (74 d.C.) carece de significado no modelo que presentamos aquí, e non altera en absoluto a interna estrutura dos territorios  como mostra a [arriba ilustrada] tabula de Castromao do ano 132 [ou a de Asturica Augusta do ano 152 d.C.]. E outro tanto sucederá coa concesión de cidadanía de Caracalla do 212.

Podemos afirmar que as civitates ou populi de Gallaecia [chamadas tamén plebes en época tardoantiga], as unidades políticas de base territorial, terras, manterían intactos os seus límites e a súa estrutura económica, política e institucional.

A base política e institucional da Galiza Altomedieval (outra danza é que o ignoren [en 1992] os medievalistas galegos) e ata as postrimerías do século XI, o territorium ou terra que se corresponde con ‘isso’ que chaman étnicos, si delas fálase na Idade do Ferro, ou civitates /populi /respublicae, na dominación romana; parochiae o diócesis dun ‘pseudo parroquial’ ou simplemente, nada, non existen, anegadas nun baño de ácido pese á ubicuidad da súa presenza nas fontes documentais. Estes territoria ou terrae, trebas, ou toudos, en todo o seu esplendor, fósiles vivintes con todo o seu vigor e institucións intactas, serían durante boa parte da Idade Media o elemento referencial básico.

A dereita deseño de Eva Merlán (ex A. Pena) para a obra, Narón unha História Ilustrada na Terra de Trasancos [E. Merlán. A. Pena. A. Filgueira].

[…] in urbe Galecie, Territorio Nemitos, prope baselica sancte Leocadie ripa flumem Mero vocitata ipsaa uillam Perilio (Perillo) (17)

[…] ad locum vestrum qui est fundatum in urbe Gallecia, Territorio Trasanquos ripa fluminis luvie (18)

O número de exemplos é case tan numeroso como o número de diplomas. No territorio os señores adoptan o título de Imperante, ou Princeps.

Por mor dunha Ordinatio:

[…] Et suam terram ipsi comes et cum gens sua de manu regis ad imperandum acceperunt. [ano 982] (19)

Comeza coa fórmula:

Ordinamus vobis ad imperandum […]

REX DE MILIDE, E PRINCIPES DE TERRA  (Pena 1992). A Treba/Toudo, sempre vizosa,imarcesible, se erixe en potente concepto xeográfico ata nosos días: a comarca ou bisbarra [a, 23-45 ; á, 178-185; 266-267], como en Galiza, tamén en Irlanda sinala D. A. Binchy que hai, “dependendo da cantidade de [trebas,] territorios familiares que a cada un ten baixo seu control”, tres básicas categorías de reis ou príncipes: […] o Críth Gablag (104-105), distingue ao Rí Benn literalmente “Rei da Pena, Rei de Cabeza”, – é benn psvl. lenição de penn, “cabeza, pena, rocha”, cf. psv. meu gentílico Pena, o apelido anglo-saxão Penn, o Pennaod bretão, etc.], que sería a cabeza visíbel dunha soa treba, Rí Túath, o Rei, dun só Túath, “Toudo”, que chamamos principe ou imperante de Terra. O Rí Túaithe se subordina ao Rí Buiden “Rei de Bandas, Mesnadas, Hostes (id est, comes)”, tamén chamado Rí Túatha, ‘Rei de Toudos’ [- inicialmente catro-], ou Ruiri “Rei de Rei”?, nós lle chamamos dux ou comes (sive comite). E por enriba destes duces et comites señores de varias terras, está o Rí Ruirech , o primus inter pares, figura coincidente, como a luva a man, co ‘Conde Maior de Galiza: maior inter eos [comites], comes dominus Petrus Foilat (AHN cod. 1047 [dantes 1041b], n 61 fol 14 v. reg. 27-28) e despois co Adiantado Maior da Baija Idade Media [b, 24-161;163-234]//PRINCIPES/IMPERANTES/REGES/FLATHS. Os Flaths [em realidade o plural é flaithe] corresponden-se na Galiza do início do século XII, onde este sistema celta pervive como fósil institucional, a alta nobreza, son a chamada “prolix bene natorum”, son na nosa área, os membros do  Clan Petriz, principes e imperantes das Terras de Trasancos, Bezoucos e Arrós entre moitas outras, longas de enumerar, desde o Tambre a Ortigueira [b, 53-161]. GRÁD FLATHA Existia como em Irlanda um grád flatha na Europa celtoatlántica, uma “ordem de xerarquia e autoridade” discriminando à gente (cénel)  proprietária em categorias sociais, pela sua composição ou valor penal:  o alto e baijo clero, durvede/druida, bispo, ollam, “doutor (em Irlanda)”, fili, “bardos, fístores [‘chega o fistor –diz o galaico adagio- e afai-se o dia’]”, cregos e o oficiais qualificados gente com sólido conhecimento em técnicas ou artes (o que hoje chamaríamos “profissões liberais”) : juices, comerciantes, mestres músicos; etc. [b, 163-329].

Os condes adoptan o título de imperantes ou principes en cada unha das suas terras [usando os diplomas regularmente –as, fronte ao nom. pl. f. lat. –ae], territorios [pl. -os, territorios, sing. -o, territorio, no canto de pl. neutr. lat. -a, territoria e no canto de s. neutr. lat. -um, territorium], ou estados patrimoniais. Isto sucede na Terra de Trasancos coa dinastía Pérez [Pires ou Petriz]: os Froilaz,  logo Trastámara ata a morte do último Roi Gómez, sine semine em 1261, pasando o título e posesións á Casa de Molina e despois ao monarca galaico-leonés-castelán con Sancho IV, O Bravo, caendo a Terra de Trasancos en regengo.

v

Estela páleo-cristiana de Nicer ou Niger. Museo Arqueológico Provincial de Oviedo, S. IV, ca 350 d C.Foi achada en 1932 por Venancio Pérez e Pérez (Venancio dá Corredoira) mentres laboreaba na Corredoira. O epígrafe mostra como no Baixo Imperio persistían aínda os territorios políticos autónomos celtoatlánticos, trebas, terras ou toudos de Gallaecia, os Albiones, e os seus principes cas estructuras políticas prerromanas, que pasarían á Idade Media. Debe lerse do seguinte modo: XP [Chrismón (parcialmente apagado o extremo apical aberto da ‘P’, tipico da época de Magnencio,  sen dúvida por descuido, na réplica exhibida nunha exposición da Cidade da Cultura)] NICER/ CLUTOSI “Nicer, fillo de Clutoso [psv. celta clouto “enaltecido, alabado, famoso”] ) CAR/IACA/”de [presuponse que o hábitat, ou lugar de habitación é o castro] Cariaca [“Pedroso” do celta car “pedra”], PRINCI/PIS ALBIONU/M “[da Casa] do príncipe [principis é genitivo, pero hai que pensar que no pésimo latín baixo imperial cabe  calquera cousa – como ocorre coas inscripcións latinas, ridículamente chamadas ‘lusitanas’- podendo ser principis, simplemente, “principe”] dos Albiones – treba da Gallaecia Astur do Eo-Navia entre Vegadeo e Ribadeo ” AN(NORUM)/ LXXV/”de setenta e cinco anos” HIC S(ITUS) EST “Aquí xace”.

Así os condes, señores do territorio [ou terra] de Trasancos, adoptan nel o título de Imperantes ou Príncipes [usado tamém] nos diferentes territoria [terras] do seu condado.

In Territorio Faro […], in Territorio Prucios […], in Territorio Ortigaria […] princeps huius Territorie comes dominus Ferdinandus et frates eius domus Vermudus (20)

Ou cando o conde fai unha doación nunha das súas terras sinálase [nas cláusulas] o territorio ou terra:

[…] et est ipsa hereditate in Territorio Trasancos […]

Promtema Trasancos.  Localización en claves de Xeografía Física e Sagrada Celta, nas duas “Puntas de España” do concepto Trasancos/Tartessos/Tartares/Tartaro, sobre o mapa da expansión [Mesólitico e Neolítico] dos Celtas e da Celtic Common Law, dende o Berço, o núcleo da Kaltia “Gallaecia, Galiza” pola Península Ibérica : e pola Europa insular e Continental. Detalles. Arriba, dereita: breve cláusula da lousinha, psbl. em dat. s. Reve Trasanciuge [psblm. mellor lectio que psblm, Trasanciange (Trasancian+i+ca) Reve [Tema en “a”, seguramente um epíteto da Mater, Reba [b/v] “Raising Moon, Ascensión da Lúa”]; a lousinha, por min achada en Santa Comba, Covas Ferrol, contém, sem dúvida, o nome de, e dos, Trasancos. O nome da nosa Terra: Trasancos é [en clave de PCP, Paradigma de Continuidade Paleolítica] moi antigo, invariable nas linguas indoeuropeas. Voz, problm. do Celta Antigo Común, provinte das rozas e decruas para cultivar dos nosos primeiros agricultores. En clave de Xeografía Mítica Celta , pasaría seguramente a Tartares [reduplicación de *trs, cf, a.irl. tart, “sede”], e en Xeografía Sagrada celta e indoeuropea [Homero, Hesíodo, Estesícoro] como imaxe do Tártaro: ‘Monasterio [S. Martiño] de Iuvia vocitato Tartares” ; orixinando posiblemente os nosos modernos topónimos Inferniño ou Lamas do Inferno [onde hoxe está Alcampo]. Trasancos: psb. radical *Ters+ ancos [sendo -ancos o sufixo das contiguas galaicas trebas/toudos de, e dos, Nem-ancos; Bes-ancos; Tras-ancos; Lapati-ancos, etc.,] *ters-, Radical de Trasancos, *Ters+ an+i+cos psvl. “os que queimam o monte para cultivar” [Pokorny 1078 (1870/47)] *ters-, idg., V., Sb.: nhd. trocknen, verdorren, dürsten, Durst; ne. dry (V.), thirst (N.); RB.: ind., iran., arm., gr., alb., ital., kelt., germ.; Hw.: s. *tr̥su-, *tr̥si̯ā, *tr̥sto-; W.: gr. τέρσεσθαι (térsesthai), V., trocken werden; W.: gr. τερσαίνειν (tersaínein), V., trocken machen, abtrocknen, abwischen; W.: s. gr. τρασιά (trasiá), tarsim̥ (tarsiá), F., Darre, Flechtwerk zum Trocknen; W.: s. lat. terra, F., Land, Erdboden; vgl. ae. fel-terr-e, sw. F. (n), Erdgalle (eine Pflanze); W.: lat. torrēre, V., dörren, braten, backen, rösten, sengen, versengen, entzünden; […] germ. *þarzjan , sw. V., trocknen, dörren; an. þerr-a, sw. V. (1), trocknen; W.: germ. *þarzjan, sw. V., trocknen, dörren; a.irl Tart “sede”. Abaixo esquerda epígrafe do Nerio da Kaltia, Tasionos, que se finou entre os conios, en Tartessos onde por queimar o monte quedarão sem portos – [ como Tartares, Tártaro, etc]. Sen dúbida o Nerio Tasionos achabase en Tartessos entre a família e como na sua propia casa, pois como di Estrabón en 3,3,5 : “Ao redor do Promontorio Nerio [O cabo Finisterre] viven os Célticos QUE SON PARENTES DOS QUE VIVEN ÁS BEIRAS DO RIO GUADIANA“. Despexando as dúbidas de prelación  [- fique co gato  e co miniconsello de mini cultura castrejada, quen queira gato e cultura castrejada, pero que non pensen que lles dan lebre -] o prelatorio principio que fai aos Vilavella preceder aos Vilanova , opera no asunto turdulli, “tordos” [ie. *trusdo, ir. truid, “tordo” , [e nos pardillos galaicos], e si na Beira de Porto , chamánse os vellos, Turdulli Veteres [Mela 3, 1] ” Túrdulos Vellos” , e logo  Estrabón, decindo en 3, 2, 12 “O país Tartessis, que hoxe en día os Túrdulos  habitan”, fala dos novos.

E o seu título:

No testamento  de 12 de Xullo de 1137, -feito, segundo entón acostumaban os peregrinos, para ir a Xerusalén por Melendo [Menendo] Rodriguez, fillo do Almirante dos Portos de Galiza e Cabeza [Principe e Imperante] da Terra de Trasancos, conde Don Rodrigo Froilaz [o nº 3 na hierarquia (grád flatha] do Reino de Galiza, despois do Emperador e do seu hirmán e tanaiste, “cabeza do clan familiar”, o Conde don Pedro Froilaz : […] ego Melendus Ruderici filius Roderici Froilaz et Guncine Gondisalui volens ire Ihierosolimam [dez anos antes da segunda cruzada] propter purganda peccata in juventute commisa […]’- figura o principe da terra [usualmente tras o rei e o obispo, e precedendo ao arcediano] ” Temporibus  imperatoris domini Adefonsi, in sede apostolica dominus Didacus archiepiscopus, in minduniense sede Martinus episcopus, princeps huius territorie comes dominus Ferdinandus et frater eius dominus Vernudus  AHN Juvia, cod. 1047-B, n23, fol 3 v. [=sign. juvio cod. 1041B en  microfilm do AHN (1998) ]

[…] Imperante de Trasancos commite dominus Ferdinandus et frater eius dominus Vermudus […] (20)

ADDECET

COMUN XERARQUÍA E XURISDICIÓN. CATEGORÍA NÉMITA. En Galiza como en Irlanda, a orde hierarquica das persoas inmunes, a categoría Nemed “sagrada, inviolável, de altíssimo rango” [comparativamente en principio nosa Terra de Nemitos, hoxe Nendos, esta voz celta  mais que “Terra de Santuarios”, significa de feito “Terra de Cabaleiros”, chamándose non por casualidade a capital da comarca Betanzos dos Cabaleiros]. Encabeza o sistema de rango e jerarquia na Civilización Celta, primeira grande cultura europea, anterior a grecolatina e base do sistema feudal, o Ard rí, “Alto rei”; o Rex, “Rei” -por encima da alta nobreza [os flaths] e súa extensa parentela, élite da fortuna e poder- .

[…] Facta karta testamenti die quod erit Era m.c.lix et quod viº kalendas marcii. Temporibus regina domina urraca. Filio eius Rex Adefonsus tenente et posidente suo regno, ualente suisque Comitibus, Maior inter eoscomes dominus Petrus Froylat, cuius monasterio Sancto Petruo Cluniacensi tradidit cum consensu suis fratribus. Valubriensi sedis Munio gratia dei episcopus. Ego Munio abba cum fratre meo Vimara […] AHN cód 1047b, f 14v. Tras o Árd rí Segue en xerarquía o chamado na Irlanda Rí ruírech, “King of overkings”; figura encarnada  de modo ejemplar pola nobre figura de D. Pedro, “Conde de Galiza” [Regina domina Urraca, filioque eius Adefonsus et comes eius Petro Froilaz AHN, Juvia cod 1047B, f 8v]  a que alude exactamente com a expresión  maior inter comites o diploma de Juvia arriba reproducido; e, xa na Baixa Idade Media pola figura do Adiantado Maior).

Ven despois o comes ou comite, “conde (Ruiri , “overking”) plural comites, señores de varias trebas, terras ou territorios, posibelmente grupos de catro en época tardo-antiga como sucedía en Irlanda [e parecen mostrarno ano 569, as pequenas coordinacións ou agrupacións das listaxes de territorios da Divissio, e do Chronicon Iriense [documento este composto ao final do s. X con antigas fontes ], mais xa eran na Alta idade Media estas agrupacións de terras, concentradas ‘por successio’ polos condes -como as dos Traba e Trastámara-, moito maiores. En derradeiro lugar – como em Irlanda o Rí Túaithe-,  esta Señor dunha Terra, equivalente a noso rex [de Milide], ‘principis’ [potius quam ‘princeps’], ou imperante de Terra [ b, 24-45] [/addecet]

O territorio mantén formalmente a duplicidade na función soberana e administrativa [os dous maxistrados célticos, vergobretos, o ‘principis’ ou princeps terrae, e o archidiaconus, aos que César denomina princeps civitatis, principatus, magistratus (BG I, 16)] de base territorial herdada do pasado.

[…] Imperatore nostro tenente Nazara et Toleto et Cordoua. Impertante de Trasancos Commite Fernandus. Suo maiorino Froyla Menendit. In Sede Menduniensis episcopus domino Pelagius. Archidiaconus domino Petro in Sancte Cecilie.  AHN, Juvia, cod 1047B, n 28 f8v regras 11 e 12

Xunto ao príncipe da terra figuran usualmente nas claúsulas cronolóxicas dos diplomas o arcidiago [archidiaconus, arcediano, herdeiro do ovate, durvede ou druida do pasado pagano e do episcopus bajoimperial], e dous funcionarios do imperante ou princeps de terra [César menciona, a Sedulo, caído en Alesia como dux et princeps Lemovicum (cf. comparativamente nosos Lemavos da ciuitas-populus ou terra de Lemos), xefe militar e civil]: un xuíz territorial, Maiorinus Terrae e o Uilicus Terrae, un administrador xeral.

[…] In temporibus regis domini Ferdinandi. Dominantibus in terra Trasanquis Gomez Gundisalvi. Villius eius [Melendo] G(ondisalvit). Rodericus Muniz Archidiaconus Iohannes Petri Archipresbyter Aloytus Martini AHN, Juvia, cod 1047B, n 43 f11v

O príncipe da terra logo de prestar xuramento de fidelidade ao monarca galaico-astur recibe as terras que xa tiña antes, converténdose en palabras de Carlos Baliñas Pérez ‘no novo oficial real na comarca que controlaba antes da integración no ámbito superior do reino’.

TRASANCOS!

Para Carlos Baliñas a nobreza galega

“[…] recoñece e comprométese a valer o imperium xeral e supremo do rei mais este ten que outorgarlle a potestas en espazos xeográficos e políticos […] concretos”, o mesmo autor subliña tamén que “o encontro entre este novo espazo de poder e a desarticulada terra galega [(o subliñado é meu)] alcanza inicialmente un carácter de conflito armado” (21).

Non hai terra no mundo mais articulada que a galega. As trebas, toudos ou terras de Gallaecia, antes, durante, e despois da dominación romana e sueva, manteñen intactos os seus límites, e o seu sistema articulativo político. As reorganizacións relixiosas de época sueva, reorganizando territorialmente as sedes episcopais, contribúen a reforzar este modelo. Ilustración de Eva Merlán Bollain baixo a miña dirección. In Narón Unha Historia Ilustrada na Terra de Trasancos. Eva Merlán, Andrés Pena Alfonso Filgueira. Concello de Narón Ed. ( 1º edición 1995)

Pero este medievalista, como outros esquece [, diciamos nós en 1992,] a [preexistente] organización política de base territorial galega chegando a dicir ao acometer o contido do seu traballo:

“A referencia espacial coa que xogamos está aínda máis indeterminada” (refírese ao momento cronolóxico que estuda 718-1037) e faise unha pregunta: “Que é, que se entende por Galicia na Alta Idade Media Peninsular? […]”

Irlanda non conquistada por Roma mantivo sen interferencias as institucións propias ata a adopción do cristianismo no século VI, ou até a invasão normanda (800,1169); ou até a conquista pelos Tudor (S. XVI)…  Os reis galeses con  sua clientela, os bonheddigion governaban como pais de família o país [Hubert, 466]. Dividido igual que Irlanda en unidades políticas territoriais, cuatro reinos subdivididos en cantref, territórios ocupados por cláns ou Casas nobiliares definidos por fortes lazos parentais e agnaticios.  Segundo HUBERT [,441] o sistema funcionou no país de Gales até o século XIV. Mas na Gallaecia Roma segundo seu costume de aproveitar a pré-existente organización, integrou nosso sistema Celta, cheio de subtilezas, no seu direito  [a, 115-125; 131-150]. O  sagrado lugar forum/oenach/conventus, efémera capital estacional das reunións interterritoriais de tres das confederacións que conformaban Gallaecia en tres estables capitais: as  cidades de Bracara, de Lucus e de Asturica, o centros das vellas confederacións foron  re-convertidas agora en conventus iuridici. De onde non hai non se pode sacar.

A

resposta de Baliñas non pode ser máis expresiva

“O home galego dos S. IX-X, basea todas as súas referencias xeográficas no espazo concreto no que vive -montes, val, illa, río, son os seus puntos de estructuración espacial cunha escura mención ao territorio ou provincia en que este se encontra […]”

en sinergia co aparato crítico con que a ilustra:

“Así no ano 872 os seus donos definen o monasterio de Samos como: Baselica ac monasterium (Sanctorum juliani et Baselisse) situm est provincia Gallecie, Territorio Lausata, Circa rivulum Sarrie discurrente de Eribio vel Monte Serio […]”. Tombo de Samos (22)

Escura mención ao territorio ou provincia?

Na carta móstrase todo o contrario, unha clara referencia á entidade e personalidade de Galiza, Provincia Gallaecia, ou Urbe Gallaecia, o demais é Terra de Foris, e, logo, como é habitual sempre figura o territorio político. (23)

Baliñas ten o mérito innegavel de “descubrir” as relacións de clientela entre os reis e “jerarcas locais” ou “nobres” [cuidadosamente omite a palabra vasalos] […].

[…] pódese afirmar que a altura do 850; estableceuse unha relación persoal, aínda que baixo ningún concepto enmarcada na estrutura feudo-vasallática (sic), entre o rei de Asturias e a nobreza galega […]

[…] No século IX!!!!

Deseños de Carlos Alfonzo. BELLATORES Clase representada de abaixo a enriba, pola lexítima liña nunca interrompida [proxénie melusina, ocasionalmente remontáble ao Neolítico] de Reges de Terra, de Principes de Terra, do Rí Túath, “Rei do Estado, Treba ou Territorio [Político]”, ora rexendo a célula do Estado Treba, Toudo ou Túath; ora rexendo confederacións similares aos condados medievais:  Attrebates, “agregação de trebas”, xa por voluntaria asignación; xa pola forzada “contribución” Contributi. E sobrepostos a todo e a todos, por nacemento, por herdanza, por matrimonio, ou por conquista- os grandes reis de agrupacións de Maiores Territorios Mór Túath, de grandes unidades familiares que na convencionalmente chamada Idade Media chamamos  comitatos, “condados”. Clase representada polo Árd Rí, “Alto Rei”, primus inter pares se escoitando en tempos de feiras no campestre e sagrado lugar de reunión deste Alto Rei cos seus vasalos, na efémera capital estacional oenach/forum/conventus, (Bracarense, Astur e Lucense) [- convertida por Roma en cidade e centro administrativo do ámbito xeográfico xurisdiccional (verdadeiro reino) do Árd Rí-]  a voz de todos, e por riba de todos eles sua voz de comando; acollido o Alto Rei o resto do ano á briugaid do súbdito, á cea, collação e hospedaje do  briugú, “hospedeiro”. Aflorando baixo o Alto Rei  uma orde de Casas e Familias, ese mundo de honra, camaradería, sacrificio, de cumprimento do deber, de rango subordinado, senhorial, feudovasallático de oficiais e cabaleiros. Cesar aparentando aturdida interpretatio sinálaos: clientes, ambactos, nobiles, équites, magistri, etc., nos seus Comentarios á Guerra das Galias ou Guerra Civil. Pero, claro está – é o que resulta de dividir alegremente a Historia en artificiosas “Idades”, submetendo o periodo precedente a un baño de ácido nítrico institucional- Carlos Baliñas, esto non o pode entender- nosa articuladísima Galiza, se desenvovendo secularmente dende suas instititucións,  aparece sempre imaxinada desarticulada e fantasmal, articulándose en cada’ Idade’, ex nihilo, coa non menos  fantasmal vontade articulatoria de turno, aposta – “porque yo lo valgo”, pois que cada mestriño ten o seu libriño- ora aos romanos [segundo o pensou por moito tempo o, recentemente finado, hiper anticeltista  santiagués Pereira Menaut ]; ora polos Suevos [segundo ainda o pretende o leonés, profesor da USC, Baliñas Pérez], ora polo Reino de León [segundo imaxina o leonés, profesor da UDC, Recuero Astray]; etc. etc.

 Si dixemos que o Territorio Político, treba [toudo, civitas / populus/ plebs ou terra, territorio], definíase como estado por ter un espazo sagrado poli funcional en torno á pedra [trebo-pala, toudo-pala, crougo-toudadigo] da divindade tutelar,

RÍXIDO CONSAGRATORIO PIACULUM ENTRONIZATORIO Responde o durvede, druvide, ou druida do ríxido consagratorio piaculum entronizatorio do rei da treba, túath ou toudo -detallado en sendos bronces do Noroeste con extraordinario gusto[o, 117-160 ]-; mostra sobre o pétreo altar da tribo o Crougin Toudadigo, a Toudo Pala ou Trebo Pala, orixinal galaico da irlandesa Lía Faíl de Tara ou da Stone of Scone da Escocia, ao rei que vai gobernar sen tacha mental, moral ou física, ao rei, nu, in conspectu populi; oficia o durvede ou druida, a mística unión do rei coa Treba ou Toudo. Unión encarnada no sacrificio da Comaian, “Crinosa”, branca, luminosa egua Iccona Loiminna e na entronizatória suovetaurilia, reproducida despois [como o pensa Higino Martíns] polos romanos-, coze có sangue no grande caldeiro a despezada carne da santísima egua, distribuíndo logo o sagrado sacramentum [Cristo segundo parece tomou esta idea ao instituir a eucaristía] entre a aula regia, os nobres cabaleiros e o resto dos graos da sociedade. Tanto ou máis sagrada que a ordinatio sacerdotal do druida, a ordinatio do rei é o elemento esencial do concepto Celta de Soberanía Sagrada, da chamada Sacral Kingship. Os reis e señores con mando e jurisdicción, adquiren seus dereitos polo matrimonio coa Nai – eis o fondo sentido do transfundo Melusino e do concepto, hoxe aldraxado de liñaxe- adquirindo na entronización rango Némito, “Sagrado, Inviolable”. Os reis celtas son reges, “reis”, de dereito divino, pola graza da Mater. Este é o berce do concepto de monarquía de dereito divino. Investidos do sacramentum da realeza, poden enton os arantes Reis, a proceder precedidos do preceptivo touro á circumambulatio inaugural, de succo, da crica ou fronteira da treba, toudo, ciuitas-populus ou terra, comisso, bisbarra, etc. Ao poder de consagrar ao rei, suman os durvedes, druidas, e logo bispos, o privilexio da interdictio, [excomuñón], capacidade de privar ao  rei nefando [ ou que se opoña a sua vontade] de poder e autoridade. Tamén poden os Durvedes prohibirlle a un particular ou a  unha treba [populus; plebes] que non acate súa resolución a asistencia aos sacrificios. “Esta é” -di Cesar – “para eles a pena máis grave”. Pasando os afectados de interdición, a integrar o número dos ímpios e  criminais, “todos, rexeitando súa compañía e conversa, se afastan deles como se fosen apestados”. Evidenciando en xeral o descomunal peso político do clero indo-europeo, e de modo particular do druida celta, Dión Crisóstomo non esaxera ao decir: Os celtas contan con Druidas versados tamén no a arte da profecía e outras formas de coñecemento, sen cuxa autorización os reis non ousan adoptar ou concibir empresa algunha polo que os gobernantes e reis resultan seus subordinados e os instrumentos de seus ditames [BG 6, 13, 6].  Abaixo Oratorio construido intencionadamente orientado ao lacus dunha Trebopala, Crougintoudadigo ou iedra entronizatoria da Idade do Ferro por Ilduara e seu fillo San Rosendo en Celanova en memoria do hirmao deste Froila. ca. o ano  940

[…] Os reis celtas son reges, “reis”, de dereito divino, pola graza da Mater, polo menos dende o Neolítico, en PCP. Este é o berce do concepto de monarquía de dereito divino.

Miguel Costa: http://frornarea.blogspot.com/  sinalando que a voz galega crica significa arado e vulva de mulher,  ai. crich “fronteira”], posibilitoume, relacionando a voz que en antigo Irlandés significa fronteira co surco de Dombate e o carro votivo de Guimaraes, a comprensión de que a idea de penetración, presente na cerimonia de entronización real, de novo se escenifica con rei arante circunvalando a crica da treba.,  Dende o Neolítico, se situan os túmulos fundacionais, nas cricas ou lineolos “fronteiras” dos espacios xurisdiccionais. Inicialmente a crica  é un surco feito ritualmente polo arante rei. Este acto envolve unha idea de fertilidade e penetración (da Terra, Mater ou Deusa Nai, polo rei), por iso se chama en Galiza crica ao arado, ao surco e á vulva da mulher. Esta terra é nosa “de succo mortuorum uel antiquorum” ou ben “porque aquí están tumulados nosos antepasados”.

Investidos do sacramentum da realeza, poden enton os arantes Reis, a proceder precedidos do preceptivo touro á circumambulatio inaugural, de succo, da crica ou fronteira da treba, toudo, ciuitas-populus ou terra, comisso, bisbarra, etc. […]

Entronización Real na Pena Molexa, O Val. Narón. Por Carlos Alfonzo (ex A. Pena) para o libro O Val A Súa Historia [A. Pena. M. Harris (2016), editado pola Cooperativa de O Val, Fundación Terra de Trasancos e o Concello de Narón]

Blanca García Fernández-Albalat sinala que ao rei correspondía catalizar o curso das institucións sendo a súa obrigación convocar a asemblea [oenach], celebrar un banquete, presidir a asemblea xudicial e fixar os impostos: o Cis [= Censum]- un tributo [en especie] para a mesa do señor, e non diñeiro [na súa orixe]- e o Tuarastal [nome que recibe o censum em Irlanda], unha reposición  do 10% do valor do recibido [en Galiza ao Imperio, é o que se chama ‘moneda foreira’, e exprica, posivelmente, as moedas dos Nerios, Brigantinos e Zoelas de Murguia]

MOEDAS GALEGAS DOS NERIOS, DOS ZOELAS E […] [DOS BRIGANTINOS] EX MURGUÍA “Ainda” -dice Eulogio Losada Badía [nota nº58]- “que en princípio non se estenderan por Galiza os grafemas ibéricos e en calqueira caso, até o presente, non se puderan alegar probas documentais de sua presencia en dita zona permitirémonos recordar, a título informativo dadas as raras coincidências que este caso encerra, que xa no final do pasado século tiña Manuel Murgía publicado (Galiza, tomo I, pp 121-122; Edicións Xerais de Galicia Vigo 1982 – 1ª Edición 1888-) dándoas como galegas sen explicar sua procedencia exacta, catro moedas con carácteres ibéricos que el atribuía aos Nerios (duas), a Pría e aos Zoelas. De facto Murguía non andaba moi desacertado en sua lectura, pois as lendas con escritura ibérica destas moedas rezan ao que parece BI-R-I-CA-N-TI-N ou BI-R-I-GA-N-TI-N [nº2] (sem dúvida BRIGANTIN[OS]) a primeira; N-E-R-O-N-KE-N ou N-E-R-O-N-E-M [nnº1 y 3] (o penúltimo signo non se ve moi claro nunha das duas moedas) a segunda, KI-L-I ou GI-L-I [nº4] a terceira, nomes que formalmente concordan, curiosamente, com os de tres pobos celtas instalados antaño segundo o indican as antigas fontes, pelo Noroeste Hispánico: os Brigantinos, os Nerios e os Zoelas [siue potius, Cileni]. Sinalaremos a este respecto que La Moneda Hispánica desde sus Orígenes hasta el Siglo V (tomo I), catálogo numismático de Fernando Álvarez Burgos (Editorial Vico y Segarra, Madrid 1992), por exemplo, só registra destas tres moedas a que leva a lenda KILI/GILI (trascrita GILI na página 174 de dito libro, atribuída polo autor á ceca de “Gilet, cerca de Sagunto (Valencia)”. En canto as outras moedas, ainda que figuran deseñadas no Atlas de Monnaies Gauloises de Henri de la Tour publicado en 1902 (Librairie Plon, Paris), non se da lectura algunha para elas. É mais, ainda que reeditado en 1992 (Editeur Claude Burgan -Maison Florange, Paris) e “posto ao dia” segundo pregoa a portada por Brigitte Fischer, especialista en monetaria céltica no Consello Superior de Investigacións Científicas de Paris, seguen sen compreender ainda hoje os editores galos da obra os grafemas ‘ibéricos’ que as moedas levan (perfeitamente lexibles no entanto desde fai case un século: véxase o parágrafo 2º de noso presente traballo). Por conseguinte non se transcriben neste libro as lendas monetárias, se limitando a nova edición deste traballo a comentar que a moeda registada com o nº 2499, na que se lê claramente BIRIKAITI (*), é de origen “incerta”, e que as tres moedas registadas con os nºs 2449, 2488 e 2495, cuza lenda dice NERONKEN ou NERONEN (o penúltimo signo en duas delas parece E, na terceira podería ser KE mas se lé mal), pertencen aos “Nédenes“, lectio esta última, como pode se observar, totalmente afastada da leitura correcta. Sen querer ser prolixos, pois só pretendíamos fazer nesta nota um simple comentario, engadiremos que num artigo de Marta Campo, publicado en Francia mais traducido do Español, aparece a fotografia de unha moeda pertencente, segundo a autora do traballo, a unha ceca localizada cerca de Narbona (Francia), moeda na que se lé sen problemas NERONKEN (N-E-R-O-N-KE-N), salvo por suposto se o signo silábico que transcribimos por KE está mal acuñado, en cujo caso ler-se-ia NERONEN (Dossiers d’Archéologie nº 228, nobembre 1997, pp 66-71; Dijon, França). De feito, en Espanha, estas moedas estão hoxe xa catalogadas, e inclusive foran analisadas xa por mais de un erudito. Mais con todo, como o mostran as seguintes observacións que en seu Léxico de Inscripciones Ibéricas (Ministério de Cultura, Madrid 1985) hace a este propósito Jaime Siles, sigue sin resolverse realmente ainda o relativo ao auténtico lugar de procedencia. 1ª bi.r.ca.n.ti.n.; bi.r.i.ca.n.ti., bi.r.i.ca.ti.o. (nº 477): “Moeda da Narbonense. Pio Beltrán (Pirineos, IX (1953), 36) acha que trata-se dun nome de magistrado monetal, Briganticus; Luis Michelena (Zephyrus, XI (1960), p 247) pensa si non será a forma abreviada de *Brigantinom; Jurgem Untermann (Arquivo de Prehistoria Levantina, Valencia, XII (1969), p. 111, nota 50) perguntase se corresponderá á forma abreviada dun ‘étnico’ Brigantin(om), talvez con terminación iberizada.” 2º n.e.r.o.n.ce.n., n.e.r.o. (nº 1181): “Moeda da Narbonense. [A forma nero costuma-se identificar com Narbona. Mas tal explicación – e, ainda que en Avieno aparece a foma Naro [mas non Nero] -non está moi clara (cf. Untermann, Monumenta Linguarum Hispanicarum, Wiesbaden 1975, p. 158, A. 1). [A palavra] n.e.r.o.n.ce.n, é o étnico correspondente a n.e.r.o.” (com isto, por suposto, Siles non pretende explicar a procedencia da moeda). 3º gi.l.i. (nº 662) “Moeda de unha ceca sen identificar. Leva en caracteres latinos a lenda Gili.“.//  (*) Quiçá por BIRIKANTIN, pois a I de KAI, dada a semellanza na escritura ibérica entre os signo I e N, pode sinxelamente ser un erro: asi por exemplo no 1er Bronze de Botorrita, a cara A apresenta en sua liña 6 a palabra tirnkantam, sem dúvida erro por tirikantam. (ex Eulogio Losada Badía). / [ nº  5  CELTIC BRITAIN]  Moeda procedente do mercado de antiguidades dos Regnenses e Atrebates de Tincomarus. Ca 25 a.C. – 10 d.C. 1.21 gm. 11.5 mm. Cabeza laureada a dereita, de estilo clásico como nas moedas galegas (imitando os dracmas de Alexandro)/ un touro correndo a dereita. TIN arriba e CO abaixo.

[Xustificando tamen seguramente – é a continuitas– a proliferación de cecas e moedas suevas  locais da serie latina munita, psblm. acuñadas co  nome das trebas, civitates, populi, plebes, terras, e das cidades episcopais e capitais do reino para facelo pago ao rei – como herdeiro, sucesor, ou representante do emperador]

Podemos adiantar que non outros eran os deberes de Nicer Clutosi, Princeps [com –i epentética, principis] dos Albiones, treba do Eo-Navia, entre o Norte de Lugo e Asturias . O rei británico dos Atrebates, Cogidubnus [psb. Tongodubnus], que [,ut supra,] asombrou co seu pazo [ou o do seu pai Verica,  maior que o Buckinhan Palace, excavado por Sir Barry Cunliffe] aos arqueológos dos anos 60, era rex et legatus Augusti, sabemos que os romanos mantivérono no seu posto, porque o seu colaboracionismo ou traizón [ou a de dito Verica] permitiulles contar cunha base de confianza desde a que someter ao W de Inglaterra. Nembargantes Tácito conta como aos outros británicos os romanos quítanlle a soberanía, que pasa ao representante do pobo romano, xa non son reges, reis, pero manténselles sua preeminencia [príncipes] nos seus territorios, única forma de que Roma puidese ter un control sobre eles.

Os principais impostos (B. Albalat [, A. Pena]) da treba consistían nun censo anual cis/cens [proporcional ao valor do beneficium chamado en Irlanda Taurcrec], vertical, de tipo vasalático aportado no ámbito indoeuropeo polos locadores (homes libres) de cada territorio económico fragmentado [galiñas, lacóns, touciños, etc], ao seu señor; e por este, á súa vez como vasalo ao princeps, quen no caso de que a sua treba estivese supeditada a outra, como o mostran os hospitia interterritoriais, o pagaría a un verdadeiro “señor de señores”, previa asignación ante o outeiro, “altar”, da treba receptora [trebopala, toudopala, ou crougintoudadigo] no marco institucional do Forum, Oenach [dun contrato de vasalaxe.

[E consistente tamén nun pago en metálico, colmando as trebas terras ou plebes clientes trás a conquista ata a Baixa Idade Media, cada sete anos unha medida de madeira para áridos y líquidos (viño ou cervexa) a canava ou caniva con moedas de ouro ou prata ata sobordar – como ilustran em época Tardo Antigua as moedas suevas da serie  Latina Munita , para o Emperador, para o Rex Sueuorum, ou para o Rei de Galiza, moneda a cabo de siete años du la solian dar, e como la solian dar em tiempos de estos Reys, non mandando labrar Moneda (Carta de Hirmandade que os concellos de León e de Calliça fixeron em Valladolid, ano 1295. Florez España Sagrada T. 36, LII),] ex A. Pena Hª de Narón

A proliferación de cecas e moedas suevas com nomes de trebas, toudos, ciuitates, populi ou terras, e cidades, da serie latina munita, debése, segundo o penso, a que estas moedas foron psblm. acuñadas, para facelo pago do cis/censum do territorio político, treba ou bisbarra ao rei do Galiciense Regnum -representante, herdeiro, ou s ucesor, do emperador-,esta tradición [ inserida psblm no paquete de contraprestacións xurisdiccionais por encabezamento, institución de berzo celta [ cis/ censum/taurcrech] do pago ao rei ou principe ,continua na chamada moeda foreira [pagada ao rei polo couto de Pedroso] ou nas chamadas parias dos reinos (mouros) vasalos. En calqueira caso é, segundo demostrei, en este horizonte institicional, onde se insiren e cobran sentido estas moedas.

 pagando em setembro de 1376, a fregresia Santiago de Seré, Somozas, Labacengos, Lapatiancos tres canavas, e a de Moeche dos canivas, e do Coto de Balõe e de Brion, dos canivas  das quales daban al dicho Señor Rey em conoscemento de Señorio Rayal (Preheminencias y Regalias de la Villa de la Coruña, legajo 2, Arch. Concello de Ferrol, “hoxe en paradeiro descoñecido” in Anuario Ferrolano para 1904, 31)]. ” ex A. Pena, Hª de Narón.

A FEIRA, FORUM, OENACH, COMO TÓPOS POLIFUNCIONAL DO TERRITORIO POLÍTICO

As necesidades básicas dos pobladores do territorio teñen un carácter estacionario: A Feira [féis], mercado, ou Forum de sólida raigame céltica, destinado a pervivir ata os nosos días, constitúe o acontecemento máis animado do mundo rural. Alí convergen as dúas esferas de poder temporal e relixioso, e a igrexa, articulada xa no primeiro terzo do século IV como concesión xenerosa e inevitavel, adapta un variado santoral e marca con el o calendario agrícola céltico. O Territorio no plano relixioso pasa a chamarse diócesis, igual que sucede na Galia e o seu xefe relixioso episcopus, sendo as sedes máis tardías (tardo-antigas).

Reconstrución ideal da celebración dun oenach, feis, “festa, feira”, no Castro de Baroña o primeiro de maio ou bealtaine. A esquerda un pai retorna có seu fillo de alumear o pan; á dereita o corio celebra a expulsión do inverno. Pintura de Carlos Afonzo dirixido polo Autor. Col. particular.

A feira é o lugar de reunión por excelencia do mundo celta, insular e continental, os romanos chamáronlle forum e a epigrafía menciónaos co nome de Forum Limicorum; dos Bibali; dos lrienses, etc. Nun lugar sinalado dentro do territorio, satisfanse todas as necesidades da economía comarcal autárquica.

O xuíz do señor da civitas [maiorinus terrae] na súa ausencia dirime os preitos, de acordo cos seus costumes, porque os romanos respetan o dereito consuetudinário [celtogalaico], ou executa sentenzas, segundo Isidoro, a través do sagio, ab exigendo dictus (24). O malvado penator et tortor que nas leis góticas [Spelman] describirase como qui reos potrahit in iuditium. Neste sentido o señor do territorio compórtase nel como un cónsul na antiga Roma.

Nas feiras anuais, o vicarius [maiordomus] terrae fai en ausencia do señor – quizá cos seus homes servindo nas vexillationes nos límites do lmperium-, as funcións de locator ou arrendador do territorio, no seu nome e outorga a labregos (ou servos) terras en precario, conduta, a cambio dun cánon fixo en especie a través de contratos agrícolas suxeitos aos reglamentos impostos polo costume, onde se enumeraban as obrigacións mutuas, reglamentos que na Idade Media chamaranse foros e que durante a dominación van adquirindo quizá un verniz formal romano pero, é lícito supoñelo así, pervive a secular tradición galaica similar á doutros pobos indoeuropeos.

Detalle da pintura da Beltaine de Baroña de Carlos Alfonzo [dirixido por A. Pena]. A treba ou toudo é tamén a unidade básica de recrutamento militar: o batallón [a, 131-154 ]. Batallóns que os romanos chamaron vexillationes, ‘bandeiras’, integradas en tropas especializadas nas chamadas polos romanos alae, unidades de cabalaria, lixeira e pesada; e cohortes unidades de infantaria, lixeira e pesada [ a, 132-133] .Os integrantes das bandas, mesnadas ou hostes subordinadas do Comes [Ruiri], organizan-se no interior dos Túatha, Trebas, Toudos, Ciuitates, Populi, Plebes, Terras, Comissos ou Territorios Políticos [Pena 1991; á, 175-177; 266-293] a modo de fidalguía terratenente rural, son señores de pequenas jurisdicións instalados, nalgún caso desde o Neolítico até finais do século XII [p, 20-34] en súas brigas, domus, “Casas”, ou castella, “castros” do Bronce, ou do Ferro, ou nas domus, uillae, [sive] uillas, antigas ou medievais. [p, 37-56; 102-168]

ARISTOCRACIA TERRITORIAL E PODER EXTRATERRITORIAL

UN MODELO VERTICAL DE RELACIÓN.

Baixo o rei aflora a orden de Casas e Famílias, o mundo de honra, camaradería, sacrifício, cumprimento do dever, o rango subordinado, senhorial, feudovasallático de oficiais e cabaleiros: Cesar aparentando aturdida interpretatio sinalaos: clientes, ambactos, nobiles, ebquites, magistri, etc., en seus Comentários à Guerra das Gálias, ou à Guerra Civil.

A aristocracia territorial pechada [a.i. fine, clan] segue mantendo o control familiar dos territorios durante toda a dominación romana; un número reducido de familias, élite de fortuna e poder controla as terrae ou territorios [mellor que o pl. n. lat. territoria].

Estreitamente emparentadas entre si, súa pervivencia sinala súa condición de grandes propietarios de terras desde moito antes da crise do Imperio Romano, só neste contexto podían instalar a súa clientela, a través de prestimonia no [castro, uilla], territorio económico segmentado, que crece dentro da treba, por mitosis ou clonación, previa autorización da cúspide da pirámide jerárquica vertical (emperador ou rei), clientela garante da forza económica e poder do príncipe da terra.

Desenho Carlos Afonzo. Dentro de cada Treba, Toudo Terra, fechan o sistema as Casas de senñores locais, de donos e cabaleiros; a proto-fidalguia, os linhajudos dominī terratenentes (a.irl. flaithe), possesores de moitos castella, e os menos liñaxudos señores propietarios, libres ou vassalos [lat. clientes, a.i. ceile], escudeiros, infanzóns, duma briga, –bre, –be, “castro”, [o irlandês dun (posbl.>tun >town)]

Quizá antes do século III os principes dos territoria [trebas, ciuitates, populi, plebes], e detrás deles os seus cabaleiros [do castro, territorio económico segmentado], trasladan a súa residencia a unha luxosa uilla que funciona como un pazo rural, centro administrativo e receptor das rendas e servizos.

Desenho Carlos Afonzo. Os mesmos clanes nobiliares que antes levaban  a briga e o seu xiro xurisdiccional, son agora os possesores durante a dominação romana da uilla galaico-romana, centro administrativo e receptor de rendas  do mesmo xiro xurisdiccional e usos e costumes “consuetam rationem“,  herdado do pasado.

O traslado sería repentino como mostra genialmente o profesor Branco Freijeiro (25) quen, tras analizar unha serie de uillae similares ás galas e germánicas e resaltar o contraste entre as uillae galegas e as uillae fundiarias concentradas “nas boas zonas do Val do Douro e seus maiores afluentes, ao leste do Pisuerga”, conclúe que “os propietarios das uillae das actuais Galiza e Asturias non eran de ordinario romanos senón provinciales”

Narón, un Concello con Historia de Seu. Volum. I (1991) re. ed. Edicións Embora, 2010, 137-327

Unha uilla galega funcionaba como a uilla de Cogidubnus en Chichester, un centro administrativo, capital do territorio ou territorios do princeps, con calefacción, estancias familiares, con dependencias administrativas e tullas para o almacenamiento das rendas. Os señores do [castro], “territorio económico demarcado”, máis limitados en recursos, chamarán pomposamente uillae ás súas castronelas [Defended Farmsteads] que non tiñan de uillae máis que este nome ligado ao possesor. A uilla era algo máis que un edificio luxoso, era unha institución [organizada como pequena demarcación territorial econômica] do territorio político. Un oleiro enriquecido non se podía construír unha uilla, polo mesmo motivo que non se permitía a creación dun feudo, castelo incluído, a un xudeu na Idade Media.

Nun espazo de tempo que vai do século V ao IX da nosa era, entrando xa na Alta Idade Media os señores mais modestos, construen dende época tardoantiga unha castronela a que chaman pomposamente uilla [(pronuncia-se güíla) pl. uillas, potius quam uillae], evolucionando así o modelo de asentamento,conservándose – cando a castronela non é de nova creación- intacta a antiga demarcación, ou espazo económico amosado nos anteriores modelos. Deseño de Carlos Afonzo ex A. Pena. para o proxeto Camiños Milenários.

A partir dun momento impreciso o territorio económico que se reproducía dentro do territorio [político, terra] creando novos castros (territorios económicos demarcados [a modo de pequenas jurisdiccións]) nas zonas fértiles do estado, baixo concesión [beneficium] do príncipe da terra, crece agora en torno a unhas castronelas [uillae] dos señores [domini] que sitúan nas [vellas] unidades de explotación unifamiliares, esparcidas dentro do [mesmo] territorio económico demarcado [que antes tiña o castro], aos labregos, homes libres [propietarios], ou aos [campesiños dependentes, servos] aos que entregan conducta [a casa, o gando e as terras en precário a cambio dunha renda (a. ir. taurcrech)].

Possesores da uilla medieval [ á, 181-203], termo polisémico, [b, 133-155] chamamos  en Galiza uilla a Casa do Señor ou  seu uillicus “administrador”, é en Gales, gwelle, o welle, se nomeando a renda gabal, “gabela“; O’Curry (ex Sullivan) dí que en Irlanda a Baile tinha unha ‘segunda aplicação’,  no composto Baile Biatach, ‘or Bally of the victualler or steward’ (,92), segundo o penso, alusiva da obriga do dominus da uilla de dar iantar o seu principe ou imperante, o señor natural,  denotanto  a expresión que O’Curry considera ‘é só uma forma figurativa de expressar a existência da Casa sempre aberta’: mbi Baile, “an ever boiling pot”, ao meu modo de ver, a obriga  do infanzón de ter preparado o caldeiro fervendo e cheo de vianda cando a uilla acude cos seus escudeiros da cabalo, homes da pe e cabaleiría, o princeps ou imperante da Terra a cobrar o taurcrech  (cis, censum, xantar; conducho) ou de visita. Chamámase tamén uilla, como mostra a pintura de Carlos Afonzo – correspondendo a irlandesa baile ou bailía ( “place”, “lugar”, disposto entre as terras de laboura )-,  o casal, “granxa”, lugar, rueiro, etc., espallado dentro da crica ou demarcación [b, 134-135] .  Transcorriron mil anos e o cambio producido pola influencia do home no medio coa súa actividade agropecuaria ou forestal é irrelevante, permancendo a paisaxe  practicamente inalteravel – o modelo celta é absolutamente sostível- cunha relación harmónica entre terras de cultivo -naveiras, orxás, painceiras, etc., segundo a vocación das leiras-, terras de monte alto e baixo, de caza e de pastos. Pero avanzando a Idade Media xa observamos unha maior transformación paisaxística, creándose unha tupida rede viaria facilitadora das comunicacións entre a uilla fundiaria, pazo receptor de rendas e os casais “granxas”, pequenos lugares e rueiros -nunca aldeas [[en Galiza só hai duas “aldeanovas” de recente invención], e entre as casas e as leiras.  O sistema demanda unha secular estabilidade demográfica-. Así a baile (uilla) comprendia na Irlanda alto medieval unhas 24 casas, ‘and was a true political subdivisión of the Tuath, corresponding to the Latin Pagus. Cada Tuath tiña en Irlanda 30 Baile Biatach. Que, ut supra, viría sendo o conceto galico de uilla, uilla platanetum, uilla Quintana aqui  mostrado.[p, 92-98 ; b, 129-161 ; b, 163-200 ]

No interior do territorio económico [ou espazo demarcado] onde a uilla exerce a súa jurisdicción, vanse formando así as minúsculas agrupacións humanas [rueiro, casal, lugar] que dan á uilla medieval a consideración de lugar habitado [a.ir. baile] desposuído [de modo aparente] do seu significado dominical.

REMESEIROS UNHA TESTEMUNHA DE CONDUCTA OU PRESTIMONIA.  Onde trala imprecación do conductor poñendo a Deus por testemuña e grante, co que esta incripción xa cristián, se situa non antes do ano 314. Tras a primeira cláusula “Alio, fillo de Reburro rogo a Deus axudador para conservar esta conducta” ven a coñecida fórmula “Se alguén da miña parte ou da dos meus fór contra a posesión desta conducta [propiedade en prestamo de uso feudovasalático] seña reo”.  Clausulas conminatorias que expoñen á ira divina ou á vinganza humana, como unha excomunión ou unha execratio ao pérfido transgresor, aussus, da bona fides, e reserva ao locador [o dono da propiedade] o exercicio da drástica actio noxal contra o conductor privado dos seus dereutos civís. E polo tanto estas actiones veñen novamente seguidas dunha cláusula específica pola que a parte conductora obrigase a restitutir polas boas ou polas manas á voz do locador [á parte dona da propiedade] a cousa danada, e a non pleitar, este sería o sentido da cláusula de Remeseiros malia o seu escuro final quaequmque res at mii aussi, siquit ea res v[obis] s[olvita], l[ibenter], v[im] e[t] s[ine] rancerom [rancuro,  (de rancidus, ‘rancio’); “rencor”, “demanda judicial”].

Se bem non é do todo certo, como afirman Alberto Sanpaio e Fustel de Coulanges, que a uilla teña [en todos os casos] no século IX a mesma extensión e os mesmos límites que no século IV, pois o Territorio Político [treba ou toudo] non deixou de crecer [no seu interior] durante o dominio suevo e despois, creándose nel  novas unidades, uillas,

REMESEIROS UNHA TESTEMUNHA DE CONDUCTA OU PRESTIMONIA. Os grandes nobres [a.irl. pl. fláithe; sing. flath], pola súa condición de grandes propietarios de terras desde moito antes da crise do Imperio Romano, poden instalar e instalan a súa clientela [ou parentela subordinada], a través de prestimonia en un determinado espacio xurisdiccional ou território económico segmentado  [-bre, briga, “castro”, ou na uilla]. Nace así o pequeno fidalgo (a.irl. fluidir) semi-libre en tanto que dependente  (conductor) por levar posta sua facenda (conducta) do seu señor. É o caso do Allius Reburri Filius, do importantisimo epígrafe de Remeseiros, Chaves, sempre mal lido polos que, negando o carácter céltico do pais,  nin saben, nin entenden, nin poden entender as institucións celtas. Esta pedra sinala a presencia dos chamados en irlanda  bó aire, de bó, “boi”, e aire, “propietario, nobre”,   literalmente “os senhores de bois  (postos)”,  [cf. comp. Domo Vacoeco]”, nossos infanzóns, tenedores e levadores de conducta, terras e gando posto e outorgado polos grandes cabaneiros, polos grandes senhores de vassalos : “bó aires were retainers of Flath of Lords”: […] adicimus adhuc ad hanc seriem testamenti uel benefacti nostros atonitos et nostras magnificentias que dedimus per nostros infanzones, siue uillas seu argento, uel quecumque de ganato nostro eis dedimus, ut nobis cum eo seruicium exercuissent […] concesserunt eam mihi fundatoribus ipsius loci in diebus diui memorie domni ranimiri principis per scripturam firmitatis siue et meos atonitos et uillas que meo dato haberente meos infanzones sic omnia uouis concedo […].” Carta de Sobrado. Ano 966 Testamento do Bispo Sisnado Tumbo I F. 5 r.- 6r. nº 6 p. 36

si é certo que todas as uillae do S. IV manterán a mesma extensión e límites ata o S. XII.

A parroquia xurdiría tardíamente a partir dunha remodelación eclesiástica e así a feligresía de Santa María Maior do Val en Narón, Terra de Trasancos, formaríase [a comenzos do S. XIII]

Básico mapa da xurisdicción eclesiástica parroquial das Terras, antigas Trebas dos Trasancos e Lapatiancos (Labacengos) -o liniolo azul sinala a milenária crica, “fronteira”-, deseñado por José Ramón Fernández  Villares baixo a miña dirección], cada pequena área – un espacio comprensivo de coutos  señoriais -entre un e cinco-  corresponde o ámbito jurisdiccional das parroquias, afetado por determinadas obrigas (de enterrarse na igrexa parroquial) e cargas (pagar desmos, primicias, etc.) propias da igrexa local. No interior da demarcación parroquial, se distribúen os diferentes espacisos xurisdiccionais da nobreza e da fidalguía  [ ámbitos naturai das uillae, dos palatios donegos, e, a partir do s. XVI, dos nosos pazos]

a partir da fusión de varias uillae propiedade proindiviso dos cabaleiros, [todas con seus propios espacios xurisdiccionais acoutados] perfectamente deslindadas por marcos. (26)

Cando os Suevos e Vándalos Asdingos, exigua poboación de menos de 9.000 homes (Reinhart, 1952) capaces de empuñar as armas, [ben “con certa soberanía sobre as terras adquiridas”; ben] a través primeiro dun Ius hospitii ou ad inhabitandum (Casimiro Torres Rodríguez, 1982) concedido por Constancio e do resultado dun posterior sorteo entre Vándalos, Alanos e Suevos (Idacio), ocupan o enorme territorio da [Provincia] Gallaeciae, quedáronse, segundo Idacio, os Suevos [pola paz de 438] (27) coa rexión sita na extremidad occidental do mar océano. G. Sachs (1932) e J. M. Piel (1960) subliñan que para evitar a dispersión dos curtos efectivos concentráronse no convento xurídico Bracarense entre o Douro e o Miño.

Regnum Suevorum. Regnum Visigothorum. Regnum Francorum Como já assinalamos arriva, sub epígrafe Bellatores, o sistema organizativo galego, responde ao celta sistema organizativo atlântico comum pré romano. I A base é uma célula indivisível ou proto- Estado chamada Treba, Toudo (correspondente ao Túath irlandês) regida pelos mencionados Reges de Terra,  Principes de Terra. O principis (sic) ou imperante de terra galego é equivalente ao irlandês Rí Túath, “Rei do Estado, Treba ou Territorio [Político]“. II Varias trebas ou toudos , chamadas na época Tardo Antiga terras ou territórios pertencentes por nascimento, por herança, por casal, ou por conquista a antiquíssimas famílias nobiliárias formam grandes unidades familiares ([ podem formar também por comenda –vassalagem das famílias ‘in fidem acceptas’ -, por voluntaria agrupação cf. Attrebates, “agregação de trebas”; ou por forçada “contribuição” Contributi do conquistador vitorioso]), grandes unidades familiares que na convencionalmente chamada Idade Media chamamos Comitatos, “condados”. Estas confederações -grupos de quatro ou mais trebas– estão governadas por efeito da chamada Tánistry pelo chefe do clã familiar (chamado em Irlanda Tanaiste) – os grandes reis de agrupação de Maiores Territorios Mór Túath, correspondentes cós nossos condados medievais,  Gallaecia está governada por uma ordem de Casas e Famílias baixo a autoridade d o Alto Rei . Subdivididas estas co mencionado rango subordinado, senhorial, feudovasalático de oficiais e cavaleiros já assinalado por César: clientes, ambactos, nobiles, équites, magistri, etc., nos mencionados Comentários á Guerra das Gálias ou Guerra Civil.  Um Árd Rí, o empoleirado Alto Rei, é o primus inter pares. Se escoitando sempre a voz de todos, e por riba de todos eles sua voz de comando nas assembleias [oenachs] celebradas em tempos de feiras no campestre e sagrado lugar de reunião deste Alto Rei cós seus vassalos, na efêmera capital estacional oenach/forum/conventus, (Bracarense, Astur e Lucense) [- Oenach/fórum convertido por Roma em cidade e capital conventual – onde forçosamente devem residir os príncipes territoriais baixo a autoridade do legado imperial- e centro administrativo dum ámbito geográfico jurisdiccional (verdadeiro reino) que antes da conquista pertencera ao Árd Rí-] ; O resto do ano, quando não havia feiras se acolhia o Alto Rei á briugaid , “hospitalidade” do briugú, “hospedeiro”, ao jantar, colação e hospedagem em casa do súbdito de maior rango do lugar. O sistema e simples e estandardizado. Pero Carlos Baliñas, – é o que resulta de dividir alegremente a Historia em¡m artificiosas “Idades”, se submetendo o período precedente a um banho de ácido nítrico institucional-, isto claro está não o pode entender-. Assim olhamos atônitos como nossa, de semper, articulada Galiza, se desenvolvendo secularmente desde suas próprias instituições , aparece sempre imaginada como desarticulada e fantasmal, se ‘articulando ad hoc’, em cada imaginada ‘ Idade’, ex nihilo, pela não menos fantasmal vontade articulatória do último da fila, aposta -pois que cada mestrinho tem o seu livrinho – “porque yo lo valgo”, bem aos romanos [segundo o pensou muito tempo o  anticeltista acrítico Pereira Menaut ]; ora pelos Suevos [segundo amoldando a realidade ao desejo o pretende o leonés, da USC, Carlos Baliñas Pérez], ora pelo novíssimo Reino de Leão [segundo  ensonha-o , o leonés da UDC Recuero Astray, e outros]; etc. etc. // Regnum Suevorum. Regnum Visigothorum. Regnum Francorum. As stated above, in the Bellatores section, the Galician system of organization follows the common Atlantic-Celtic organization system from pre-Roman times. I. The basic structure is an indivisible united or proto-state called Treba, Toudo (equivalent to the Irish Túath) that was under the rule of the also mentioned Reges de Terra,  Principes de Terra. The Galician  principis (sic) or  imperante de terra is equivalent to the Irish  Rí Túath, “King of the State, Treba or [Political] Territory “. II A number of trebas or toudos , that were called terras or territorios (better than lat. n. pl. territoria) during the Late Antiquity, ruled by old noble families that acquired their rights through birth, marriage or conquest, would form larger extended family units called Comitatos, “counties”, during the Middle Ages. This would take place due to feudatory inter-family relations (in fidem acceptos), due to voluntary aggregation ( Attrebates, “aggregation of trebas“, or due to forced contribution ( Contributi) to a victorious conqueror. These confederations –groups of four or more  trebas – are ruled through Tánistry by the head of the family clan (known as Tanaiste in Ireland), which acted as the great kings of the groups of greater Territories (Mór Túath). This corresponds with the medieval counties of  Gallaecia that were ruled by an order of Houses and Families under the authority of the High King. The subordinate, feudo-vassalic rank of officers and knights pointed out by Caesar in his Commentarii de Bello Gallico:  clientes, ambactos, nobiles, équites, magistri, etc. An Árd Rí, the High King, is a primus inter pares. He would listen to everyone and would be listened by all as a voice of command in the assemblies  [oenachs] that were held in an specially consecrated place for meeting with the High King in conjunction with periodical fairs celebrated in the open. This would be the ephemeral seasonal capital (oenach/forum/conventus, (Bracarense, Astur and  Lucense), that would later be transformed by Rome into a city and conventual capital where the territorial princeps should hold residence under Imperial authority. The  Oenach/fórum is thus transformed into an administrative center of a jurisdictional geographic area (a true kingdom) that prior to the Roman conquest was under the rule of the Árd Rí. During the rest of the year, in the periods between market fairs, the High King would make use of the  briugaid , the “hospitality” of the  briugú, “host”, eating and staying in the house of the higher ranking subject of a certain place. The system is simple and standarized. Carlos Baliñas, wile dividing History into artificial periods in which the preceding age is subjected to an immersion in institutional “nitric acid”, is unable to grasp this continuity. So Galiza, which had always been articulated under its own institutional framework, astonishingly is presented as being unarticulated and illusionary, being “re-articulated” in each historical “Age” ex nihilo following the “articulatory” will of some scholar according to his preference over Romans (following the anti-Celtic view of Pereira Menaut), Suevi (following Carlos Baliñas Pérez, a scholar from León based at USC), or the novissimo Kingdom of León (as imagined by Recuero Astray, also from León and based at UDC), etc., etc. [I should like to thank to professor Joám Evans Pim for this translation]

Esta chegada para o conxunto da actual Galicia [inda que as consecuencias a nivel político da constitución de Galicia como pais: o Galiciense Regnum, primeiro reino independente de Europa, foron enormes], non puido supoñer ningún cambio estructural nin afectar á sua articulación interna.

Suplicante xermano có chamado “nó suevo” , bronce romano, ca 50–150 dC

Instalados os suevos, Hermerico, no primeiro terzo do século V mantería relacións amigables cos señores dos territoria.

Á desproporción númerica dos recentemente chegados, engádese a desproporción tremenda entre os recursos dos señores territoriais e os forasteiros nunha terra allea. Sabemos que os bárbaros foron utilizados pola aristocracia territorial [principes] como mercenarios, vasalos e defensores. Prestáronse a ésto voluntariamente, e eles que poderían haberse feito con todo, segundo Orosio, matando a todos, mendigaban por un servizo prestado un minúsculo salario [particulam stipendii] mesmo por transportar unha carga. (28)

Os principes Galegos romperon a súa atávica dependencia contractual có Imperio apoiándose nos recén chegados que por uns anos converterían

 “[…] as espadas en arados e os romanos [enténdase poboación autóctona] que quedaron trátanos como aliados e amigos, de xeito que hai entre eles certos romanos que prefiren ser entre os bárbaros pobres e libres que soster a angustia tributaria entre os romanos […]” (29).

Fórmase aos poucos  un regnum co que a nobreza galaica anuda lazos de clientela sobre as mesmas bases nas que os sentaran cós romanos. Coa vocación común profunda que as fontes mostran a ambos pobos recóbrase o vigor de tempos pasados tomándose Mérida no ano 439.

Antes do ano 476 o Regnum Suevorum estaría plenamente consolidado, e cando os suevos sexan derrotados por Teodorico II no río Órbigo, as forzas centrípetas (principes dos territoria, siue potius, territorios) estarían abondo emparentadas coa nobreza goda e a estrutura vertical consolidada permitirá no ano 460 impoñerse a Remismundo

Cando se produce a invasión musulmá da península, ningún territorio do área Noroccidental, de Galicia, sufriría un cataclismo que implicase roza institucional algunha. Mesmo nas áreas máis expostas, terras do sur do Miño tralo susto inicial as augas volveron rápidamente á súa canle. Instálanse recén chegados fugitivos de diversa condición, pacíficamente, sobre as bases institucionais preexistentes e bispos das sedes desocupadas son distribuídos territorialmente.

Alfonso I (739-755) reanudaría os pasos xa coñecidos forzando aos  principes territoriales galegos a establecer elazos de vasalaxe con el, labor que continuará Froila I. E con Alfonso II de novo os galegos satisfán unha secular afección pola guerra [á, 415-476 ].

OBSERVACIÓN DESDE A XÉNESE DUNHA VELLA INSTITUCIÓN DE DEREITO PRIVADO MEDIEVAL

Por último rematamos esta longa exposición aludindo a que puidemos establecer (B. Albalat/A. Pena) por diferentes vías convergentes, unha relación entre o forum/oenach [o conventus que aproveitaron os romanos para organizar Gallaecia] como tópos koinós poli-institucional do territorio lugar de asemblea da treba, onde celebraba o princeps cos adfines [cum civitates vocat et de controversiis eorum cognoscit,

Ilustración de Eva Merlán Bollain baixo a miña dirección dun Oenach, Feis, “Feira” celta, en Sedes. In Narón Unha Historia Ilustrada na Terra de Trasancos. Eva Merlán, Andrés Pena Alfonso Filgueira. Concello de Narón Ed. (1995, 33). fŏrum , i, (archaic form fŏrus , i, m., to accord with locus, Lucil. ap. Charis. p. 55 P., and ap. Non. 206, 15; Pompon. ib.), n. etym. dub.; perh. root Sanscr. dhar-, support; dhar-as, mountain, etc.; Lat. forma, fortis, frenum, etc.; lit., a place or space with set bounds, Corss. Ausspr. 1, 149, I. what is out of doors, an outside space or place; in partic., as opp. the house, a public place, a market-place, market (cf.: macellum, emporium, velabrum): forum sex modis intelligitur. Primo, negotiationis locus, ut forum Flaminium, forum Julium, ab eorum nominibus, qui ea fora constituenda curarunt, quod etiam locis privatis et in viis et in agris fieri solet.  Alio, in quo judicia fieri, cum populo agi, contiones haberi solent. Tertio, cum is, qui provinciae praeest, forum agere dicitur, cum civitates vocat et de controversiis eorum cognoscit. Quarto, cum id forum antiqui appellabant, quod nunc vestibulum sepulcri dicari solet. Quinto, locus in navi, sed tum masculini generis est et plurale (v. forus). Sexto, fori significant et Circensia spectacula, ex quibus etiam minores forulos dicimus. Inde et forare, foras dare, et fores, foras et foriculae, id est ostiola dicuntur.  Paul. ex Fest. p 48 Müll. .

o banquete sacrificial, instituido en torno a unha necrópole [presidida pólo túmulo fundacional sobre a crica o fronteira], cum id forum antiqui apellabant, quod nunc vestibulum sepulcri dicari solet; onde presidía os xuízos [in quo iudicia fieri, cum populo agi, conciones haberi solent], e [onde se] facían os contratos de locación-condución: os foros, procedemento galego, de vetus origo, nacido no seo das relacións celtas de clientela do territorio económico fragmentado [castro/uilla].

Híbrido institucional, os elementos que compoñen o foro, heterogéneos a primeira vista, mostran unha coherencia interna moi forte.

A análise de cada un destes elementos, cláusulas, perfectamente discriminadas na casuística que permite ao locador a actio locati e aos condutores a actio conducti; os límites verticais e horizontales do parentesco (a persistencia das tres voces) do primordium institucional; o sistema de secuenciación da transmisión; presenza xunto á renda do censo asociado á  chamada colleita,  “obrigación celta (a. irl. Briugaid) de dar o forero (a.ir. senchleite) de comer ao señor [e os seus acompañantes e cabalgaduras] e un longo etc.

E, para rematar, a adscripción desta institución consuetudinaria a un ámbito xeográfico definido: (Galiza, estendéndose pola Asturias limítrofe con Lugo rarificándose ao oriente do principado; o Bierzo e Norte de Portugal) configuran a Urbe Gallaecia cunha nitidez tan contrastada como o exacto deslinde da súa base territorial.

TERRITORIO E NOBREZA: A TERRA DE TRASANCOS

En Galicia dáse a pervivencia na Alta Idade Media e ao longo da Baixa de comarcas que como entidades territoriales articuladas políticamente afunden as súas raíces nas civitates-populi [trebas ou toudos] do mundo Celta.

Pokorny IEW 1078 (1870/47)  gr. τρασιά (trasiá), tarsim̥ (tarsiá), F., Darre, Flechtwerk zum Trocknen; W.: s. lat. terra, F., Land, Erdboden; vgl. ae. fel-terr-e, sw. F. (n), Erdgalle (eine Pflanze); W.: lat. torrēre, V., dörren, braten, backen, rösten, sengen, versengen, entzünden; W.: s. lat. torris, M., Brand, brennendes Holzscheit; W.: s. lat. torridus, Adj., gedörrt, gebrannt, dürr, trocken, verbrannt; W.: germ. *þarzjan, sw. V., trocknen, dörren; airl. tart, “sede” [con reduplicación. cf. Tartares, monasterio vocitato Tartares [con implicacións en Xeografia Sagrada ( cf. os topónimos Lamas do Inferno onde hoxe está o hipermercado Alcampo, e a forma hipocorística, O Inferniño], e tb.Tartessos, psv.: “os que fan rozas” [‘Sabemos que o litoral gaditano retrocedeu, e unha restitución da topografía antiga amosao a varios quilómetros ó interior, isto fixo que a poboación se trasladase da costa ás illas de Cádiz e León. A causa de que se cegasen os portos débese ás rozas que facían os agricultores que aceleraron a erosión e o transporte polos ríos de sedimentos do chan desprotexido do manto vexetal que acabaran cegando os esteiros e facendo impracticables os portos  (Pena Graña, 1991   a, 71 )] Ilustración de Eva Merlán dirixida por A. Pena, para a obra Narón , unha Historia Ilustrada na Terra de Trasancos. E. Merlán, A. Pena, A. Filgueira  1ª ed. 1995; 2ª ed. 2oo9, p 13. Cambiei aquí onde dicía “fai uns 5000”, por “fai uns 8000 anos”, amoldándo a  estimación ao actual estado dos coñecementos. Como sinalei hai moitos anos, estas longas casas con planta trapezoidal, formadas por trabes, teñen no seu interior espazos separados por fogueiras. Segundo pénsoo, eu tamén teño  dereito a equivocarme, e esta é a idea que quero transmitir, Treba é concepto de soberanía doméstica; a Casa dun clán nobiliar,  vivindo baixo as trabes dun mesmo teito, conformándose unha arquitrabada galeria sobre unha planta trapezoidal, onde mora o Señor coa súa clientela e servos . O espazo está moi jerarquizado, visualizándose esa jerarquización, segundo o pénso, na  trapezoidal estrutura da planta, sensiblemente  máis ancha por un extremo; a cabeceira (extremo proximal),  estreitandose a medida que os diferentes fogares vanse afastando  paulatinamente  cara o extremo distal o posto a dita cabecera, moitísimo máis estreito  -e polo tanto van viablentente perdendo, visibilidade, hierarquía e espazo vital .  Esta miña explicación (1991), e  a máis plausible, permitindo comprender no berce  o concepto de Soberanía Doméstica celta destinado a durar miles de anos : a Treba,  a un tempo configurada de modo institucional, como Territorio Político , destinado a chegar ata nos da man das bisbarrss ou comarcas, e como Casa nobre . A miña interpretación permite entender o berce do concepto celta (irlandés) de Trebad “posesión pacífica dunha Terra en paz por todos os grados da sociedade”, explicando de paso o curioso significado da voz trapecio, relacionar a  Treba “Casa”, coa Treba,  “Território político”, e a conectar a palabra trabe, e o número tres. En fin o antedito é mera  hipótese de traballo, sed non obscura per obscuriora, que se pode,  ou non, considerar mais non por formulada é válida ou inválida.

A vella treba de Trs-an-cos, *posiblemente “os que queiman ou monte [para cultivar]” e afines dos Lapatia(n)cos e os Arrotrebas, o primeiro esquecido polas fontes clásicas coñecidas, seguirán vivos, dotados de personalidade política propia nas terrae, terras, de Trasancos, Labacengos e Arrós, etc., ou territoria, que integran, ocasionalmente asociadas (adición) a outras comarcas, comissa, comitatos, mandationes, con identidade propia.

Alfonso II permitirá á nobreza galega participar cos seus efectivos territoriales no seu deporte favorito: a guerra; así o príncipe Ramiro, pigne ducens Adefonsi catholicis Magno nomea duque a un destes nobres territoriales, Argimiro, dándolle per ordinationem un mire ducato, “marabilloso ducado”, segundo cóntanos Visclávara Vistrariz nun diploma de Xuvia datado no ano 1015 da era de César (977).

AHN cod 1047b Juvia n36 fol 10r  .  (regra 11) Xps. In dei nomine amen. Inuicctissimo almo atque Pannonie nato olimpo in regno Martino nempe uocato (12) cuius baselica siccta est in ualle Trasanquos fluminis Iuuie ripa, notato iuuante deo de semper olim sa-(13) crato, in quo loco domino nostro pontifex et uenerabilis Argimirus tenuit mire ducato per ordinationem Rani- (14)miri principis, pigne ducens Adefonsi catholicis magno. Cum dei iuuamine plurimo tempore beligerauit (15) armato pro it modo regnat cum Xpo. in arche sedis Martine signato. Post cuius excessu sucessit in loco (15) illo et aula nepta et ancilla eius Geloira conffesa qui sic per eius uestigia hic duxit onesta et sancttissima vita et cum (16) multa agmina sancta seu et uir suus Vistrarius feliciter hic duxit extrema. Et quo modo potentica uoce nobis testificat (17), odie cum illo in almissima regna gratia deo lectificat. Pro it uero ego cliens et humilis mercedis domini qui digna (18) nom sum in domo regia illa quae dudum resonat oculos in altario domini Martini sancti episcopi figere. Sed cum timore ego Uis-(19)clauara et tremore magno in ipsa aula sacra oratio in me reprehendo fungere et especto ut ante extremo di e (20) uite mee per illorum de ipsos dominis monacos precantia, et ipsius domini mei episcopi almi Martini sufragia, mihi in omnibus facinoribus Dominus (21) et Redemptor meus mihi orem in ora mea extrema et pro pietatem sua in ora presentationis mee quos mihi apareat. Et pro que (22) motus fuit ter sanctissima illa maiestas ut de suo regali solio pro me et pro hominem genus humanum in tenebra ista (23) ad iudeis uoluit lancea latus sui sponte sustinere et sacre ille clauos in manibus mundas pro  me sicut credo et pro (24) hominem genus humanum perfigere uolumptate nom invictus sicut sacri libri nobis testarunt et sancti patres promulgata nobis san-(25)xerunt. Et certe credo et spero in illo ut per ipsa sua merita mihi in ora iudicii sui donet cum ipsos nominatos et omnium fidelium (26) siue et cum et dominus meus Tellus in sua sancta pausancia de ipsa maiestas terque sanctificata pars ualeat sua pietate  (27] ut per eterna secula polo uno fluamur alma que longum est scribere pergamus ad alia sicut audiuimus ut uates dixerunt: hominem qui di-(28)miserit omnia propter Deum et in minoribus eius miserit illa, cemtuplum accipiet illa in uitam eternam. Ego qui in ista confi- (29)dens aut ad ista pertingens parua per magna ofero in ipsa domini mei alme aula Martini. Ego Uisclauara Uistrarit pro me (30) et pro uir meus Tellus munuscula et per illius sufragia almorum patria iungamur ambo in perpetua eternitate sancta et uera lumina (31), presento et ofero tibi domine meus alme Martinus, in aula tua in loco isto sicut iam dixi et iterum dico sancti Martini de Juuia in honore (32) tuo in subditis domini qui in uicta sancta duxerit de partisque omnibus terre unde illo eduxerit dominus ut ille habeat presenti seculo (33) inde in se et in omnia refrigerio. Sicut Marchus nobis testat in euangelia, et ego et uir meus dominus Tellus fluamur alma cum omnibus sanctis  (34) polo superno amen. Et cum ipso dominus meus Argimirus venerauilis et pater et dominus meus Uistrarius, mater et domina mea Geroila et omnia (35) sancta fidelia. E(r)go uno lucremur per eternam non extinta secula Paradisi. Amen. Amen. Do tibi domine meus et sub gratia tua minoribus Domini (36) in loco tuo, uilla Ardani integra cum edificantia monasterii et cum omnia iacentia sua sicut uilla est erecta, cum palacios, iaz-(37)edas, adegas, et cum omnia intus clausis et extrinsecus foris per suis terminis et locis antiquis. Scilicet quo modo incipit in ipsa aqua quae (38)intrat in ipso fluuio de Nepta et est ipsum que decurrit de Portu Macenarii. Et quo modo ascendit per diuisione hereditate Gosendi, (39)  et uadit ad penna de Leborario et quo modo descendit super Lama de Pielas et uadit ad regum de Cerdarias et quo modo descendit (39)

[…] ibid., continuatio, fol 10v […]  ad aqua de fluuio de Iuuia et uadit per eum usque ultra monte, et quomodo ascendit ad ipsam civitatem antiquam (1) quae est in cacumine montis Iuuie et quomodo descendit per uale ad Forcatas de Aluaroe et intrat in fluminem iam dicto per diuisi-(2)ones hereditatibus de Casadelos et de Nepta. Do etiam uilla de Iuuia integra cum omnia sua pertinentia per eos terminos eius de (3) Succo mortuorum uel antiquorum. Do etiam ecclesian sancti Georgii de Moest integram. Sic sedeat ingenua post pars domini (4) et minoribus suis. Villam Modesti habeat illam frater meus Ueremundus usque ad obitum suum. Si post obitu suo filios habuerit (5) pro die aparitionis domini missas per singulis annis faciant pro me, usque ad obitum suum de illos. Extirpe illorum extinta tor- (6)net se in manu domini mei sancti Martini de Iuuia. Et si quod absit filios non abuerit ad obitum  suum, integram cum quanto in ipsa (7) uilla fuerit in potestate sancti Martini sedeat in subsidiis pauperum. Hec omnia ordino et discemo ut super isto non habeat licitum (8), non regia potestas, non pontificum, non comitum, seu de gens mea uel extranea aliquid infringere temptauerit quae ego ordino et (9) mando pro anime mee et parentum meorum tam dire sit percusio ultione conlisus ut non uideant quae sunt bona in Iherosolima et in infemo in-(10)feriori cum Satana et Iuda sit condampnatus. Et pro dampna legum pariat uoci regis iii auri talenta. Factum testamentum (11) fuit et confirmatum in ERA m. XV, et quod idus maii. Ego Uisclauara Uistrarit pro remedium anime mee hoc testamentum quod (12) fieri iussi manu mea propria roboro et confirmo. Qui presentes fuerunt eo tempore Veremundus Guistrarici confirmat, Guimara Lucit confirmat; Ihere-(12)mias Centarici confirmat; Gualdramiru confirmat; Mariualdu confirmat; Rulfu Albenit testis, Vistrario Didit testis, Pelagius prebister testis, Go-(13)desteo Aspidit testis, Teica Uizoiz testis, Ermigildu confirmat, Cicolfu confirmat, Donio confirmat, Gudu Odarici confirmat, Eicha presbiter confirmat. (14) Et istum testamentum notauit Didacus Braolit et confirmauit. Viliulfus presbiter scripsit et confirmauit (Signum).

 No nome de Deus amén. O invictisimo San Martiño, nado no montañoso reino de Panonia, que goza de moita devoción, sua basílica está situada no Val [Val e sinónimo de Terra] de Trasancos á beira do río Xuvia, recoñecido lugar sagrado, con axuda de Deus, dende sempre xamais, nese lugar o noso señor bispo e venerable Arximiro tivo un ducado marabilloso por mandato do príncipe Ramiro da liñaxe de Afonso Católico e Magno.

Coa axuda de Deus (Arximiro) loitou armado durante moito tempo e por iso mesmo reina con Cristo no trono celestial sinalado por Martiño. Despois da sua morte sucedeulle naquel lugar a sua neta e serva Geloira monxa leiga (confessa) que do mesmo xeito, seguindo seus pasos levou aquí unha honesta e santísima vida e con moita compañía santa e o seu marido Vistrario Rematou os seus dias felizmente en este lugar. E do mesmo xeito que con poderosa voz nos testemuña, hoxe con el nos santíssimos reinos alédase na graza de Deus.

Visclávara Vistráriz asina este primeiro documento da nosa história que chega a nos, ante o notario Diego Braoliz. Ao solemne ato de doazón asisten, ademais o seu hirmao Vermudo Vistráriz, o abade do mosteiro, presbiteros, frades e unha variada representación de notables, tal e como reflicte maxistralmente a ilustración de Eva Merlán Bollaín. “Hai un momento” -deciamos na nosa Historia Ilustrada- “que representa unha chave que abre un novo ciclo na nosa historia: a aparición do primeiro documento de San Martiño de Xuvia [ – arriba reproducimos un traslado (S XIII) de ese documento conservado no Códice de Xuvia 1047B hoxe no AHN,  doc. n 36 fol 10 r e v -] ou Tartares. De aquí en diante, durante moitos séculos, a Historia da Terra de Trasancos escribirase dende o Mosteiro de San Martiño de Xuvia (Narón), eixo e vértice do devir histórico. Aparecen mesmamente os persoeiros importantes, ata entón descoñecidos, que protagonizan o acontecer daqueles tempos e desta Terra. Do 15 de Maio do ano 977, data este primeiro documento coñecido de San Martiño de Xuvia ou de Tartares. Así comenza este ciclo escrito no corazón das Terras que hoxe forman o Concello de Narón. O documento describe unhas mandas ao mosteiro familiar realizadas pola obre señora de Trasancos, Visclavara Vistráriz, descendente do que fora duque e bispo de Xuvia Arximiro. As palabras textuais recollidas no cirógrafo, documento de doazón de Visclávara, proporcionan luz arredor dos feitos e momentos daquelas xentes.

Por iso eu, humilde vasala que non son digna das mercés do Señor, na casa rexia que dende sempre se coñece, devo crava-los ollos no altar do santo bispo D. Martiño. E eu, Visclávara, con remor e temor moi grandes, cumpro co meu deber, reprendéndome coa oración na aula sacra e espero que no derradeiro dia da miña vida os rezos destos señores monxes (de Xuvia), e os sufraxios do bispo D. Martiño, meu señor, intercedan por tódolos meus pecados e oren por min na miña última hora, e pola sua piedade S. Martiño me acompañe na hora da presentación ante o señor e redentor noso.

Et pro que (22) motus fuit ter sanctissima illa maiestas ut de suo regali solio pro me et pro hominem genus humanum in tenebra ista (23) ad iudeis uoluit lancea latus sui sponte sustinere et sacre ille clauos in manibus mundas pro me sicut credo et pro (24) hominem genus humanum perfigere uolumptate nom invictus sicut sacri libri nobis testarunt et sancti patres promulgata nobis san-(25)xerunt. . Mestre Mateo. Xuizo Final. Detalle. Catedral de Santiago de Compostela (S XII). Deseño e restitución cromática de André Pena. Obsérvese como Xesús e o Demo comparten , con idéntica xerarquía (psblm. albigense), a posición central no capitel sostén de todo o programa do tímpano do Pórtico da Gloria

E por que foi movida aquela Maxestade tres veces santísima, que por min e os homes do xénero humano descendeu do seu trono real a estas tebras, e quixo soster, pola súa vontade a lanza no seu costado e que aqueles sagrados cravos atravesaran as suas mans puras por min, tal como creo e polos homes do xénero humano, pola sua vontade non obrigado, tal e como nos testaron as sagradas escrituras e nos sancionaron os santos pais cos seus etictos.

E certamente creo e espero nél que por estes seus méritos me outorgue a mín na hora do seu xuizo en compañía dos xa nomeados [os antepasados seus e os monxes de S. Martiño e os santos que irían na invocación á cabeza do diploma, suprimidos aquí na copia en letra francesa do século XIII) e de tódolos feles así como do meu señor Tello, gozar da sua presencia santa, desa Maxestade e tres veces santificada parte, valla a súa piedade para que polos séculos eternos gocemos nunha mesma santidade do Ceo.

(sic) Xa que este é un tema moi longo para poñer por escrito, pasemos a outro tema; tal e como escoitamos e os profetas dixeron: “Os homes que deixasen todo o que posúen polo amor de Deus, por moi pouca cantidade que sexa, recibiráno centuplicado na vida eterna. Eu, que nestas cousas confio ou conven que confíe, ofrezo moi pouco a cambio de de moito neste templo do meu señor Martiño.

Mosteiro de San Martiño de Xuvia

Eu Visclávara Vistrariz, por min e polo meu marido Tello, presento e ofrezo unha insignificancia [¡Medio Trasancos!, a uilla de Ardán, a uilla de Xuvia, a igrexa de S. Xurxo de Moeche]. Para que polos sufraxios destes xuntémo-la alma ámbolos dous na patria dos santos en perpetua eternidade e verdadeira luz, a ti San Martiño, meu señor meu, no teu templo, neste sitio que xa nomeei e volto a nomear de San Martiño de Xuvia, no voso honor xa mencionado señor, que levou unha vida santa por tódalas partes da terra onde o Señor vos mandou ir, para que alí teña nel e en tódalas cousas un alivio.

Tal e como Marcos nos testemuña nos evanxeos [-dí Visclávara lembrando que Xesus ó despedirse dos Apóstolos, segundo o Evanxeo de S. Marcos dixo “o que cré e é baptizado sera salvo”], tanto eu como o meu marido tello xuntémo-la ánima no ceo en compañía de tódolos santos. E co meu señor o venerable Arximiro e o meu pais e señor Vistrario, a miña nai e señora Xeloira e tódolos santos feles. Así todos xuntos disfrutemos do Paraiso pola eternidade dos séculos que non teñen fin. Amén. Amén.

Deslinde das propiedades donadas en Neda a Xuvia por Visclávara Vistráriz. Deseño de Eva Merlán asesorada por A. Pena para a Historia Ilustrada de Narón

Dou meu Señor, para ti e baixo a tua gracia, para os que serven ó Señor no teu lugar, a uilla de Ardán, íntegra, cos edificios do mosteiro e con tódalas cousas que contén no seu interior e fora do recinto, polos seus termos e lugares antigos, isto é:  como principia nesa auga que entra no rio de Neda, e e o que corre de Porto Maciñeira. E como sube pola división da herdade de Gosende, e vai a Pena Leboreira e como descende sobre Lama de Pielas e vai ao rego de Cerdeiras e como baixa aquela agua do rio Xuvia e vai por el ata máis aló do monte,  e como ascende ata aquela cidade antiga que esta no cumio do monte de Xuvia e como descende polo val cara as Forcadas de Alvarón e entre no rio xa nomeado polas divisiones entre as herdades de Casadelos e de Neda.

Douche também a uilla de Xuvia enteira, con todo o que a ela pertence. Polos seus termos de suco dos mortos ou dos antigos (de succo mortuorum uel antiquorum, cf. Treba y Territorium, p 174, nota 454 ). Tamén dou a igrexa de San Xurxode Moeche, enteira, e que permaneza libre para a parte do Señor e os seus servos. A uilla de Moeche posúaa meu irmán Vermudo ata a súa morte. Se dempois da súa morte deixase fillos que fagan misas polo sufragio da miña ánima ata o dia da aparición do Xeñor e á morte de uns, os outros. E cando se extinga a sua estirpe, tórnese a propiedade a mans do meus señor San Martiño, e se, o que non desexo que ocorra, no tivesen fillos, á sua morte, quede enteiramente con canto houbera nesa uilla no poder de San Martiño para socorro dos pobres.

Todo isto ordeno e firmo e sobre disto non valla nin a potestade rexia, nin dos bispos, nin dos condes. Calquera que, ben da miña familia, como de fora de ela, tentase ir contra o que eu ordeno e mando en prol da miña ánima e dos meus achegados, sexa esmagado tan duramente pola ferida do castigo que non vexa as cousas boas que están na Xerusalén celeste, e sexa condenado ao máis profundo do inferno con Satanás e Xudas. E por infrinxi-las leis pague ao rei tres talentos de ouro. O testamento foi feito e confirmado na Era milésima decimoquinta (ano 977) E o 15 de maio. Eu Visclávara Vistráriz, polo remedio da miña ánima firmo e confirmo coas miñas propias mans este testamento que mandei facer. Testemuñas que entón estiveron presentes: Vermudo Guistraríz, confirma. Guimara Luciz confirma; Iheremias Centaríz, confirma. Rulio Alberniz testemuña, Vistrario Didiz testemuña; Paio, presbítero testemuña. Gudesteo Aspidiz testemuña, Teica Vizoiz testemuña, Ermigildo confirma. Cicocu confirma, Donnio confirma, Gudo Odaríz confirma, Éica presbítero, confirma. E este testameno o redactou Diego Bráoliz e o confirmou. Vilulfo, presbítero o escribiu e confirmou. (Signum)

As invasións vikingas foron tremendas. No ano 836 cae Irlanda que terá en Dublín reis nórdicos ata que no ano 1014 expulsan aos ocupadores. Mentres os noruegueses se entretiñan con Irlanda e as illas de Escocia, o dinamarqueses decidiron facerlle unha visita a inglaterra. No ano 835 colocando sua base no esteiro do Támese penetraron polo interior. Londres e Canterbury foron saqaueados e arrasados o notre, sur e leste da illa. Tampouco o corazón da illa se liberou da ameaza. Sem dúbida unha extensa conquista. Chamouse Danelau. Os reis de Inglaterra tiveron que compralos. A factura que lle pasaron ao rei inglés, o ano 1012, o seu colega dinamarqués Sven Treskjegg e mailo futuro santo Olav Haralson, ascendeu a 48,000 libras de prata, uns 1200 kilos. Esta enorme cantidade convértese en astronómica se temos en conta o enorme valor do diñeiro no século IX. Non só as Illas Británicas foron escenario de este drama. A Principios do século VIII Frisia no mar do Norte, formaba parte do reino franco. contra esta área mandou o rei dinamarqués Godofredo unha expedición. No ano 834, o centro comercial máis importante de Europa Dorestad, foi atacado. No ano 841 os vikongos navegan augas arriba do Sena, van a París con comoito ánimo xa qu de paso acaban de saquear e levan uns bons despoxos, a volta de Paris inda mais ledos, tornan ó mar, baixan ó sur e soben polo Loira que percorren ata Natnes. Pobre bispo de Nantes! Como xa tiñan todo saqueado do Loira para arriba, deciden proseguir polo Garona. Axiña nos tocará a nos

No ano 844, á morte do Rei Casto, Ramiro pasa factura a este nobre galego que, como a súa neta, a nobre trasanca Visclávara di orgullosa: cum dei iuvamine plurimo tempore beligueravit armato xunto a Ramiro iam factus rex, que coa axuda dos nobres galegos levaba Galicia pigne ducens adefonsi catholicis magno como herdeiro de Alfonso O Casto,

Vicente Almazán publica un fragmento da segunda parte dos Annales Bertiniani, a mais antiga noticia coñecida sobre a invasión das nosas terras: “Os normandos que chegan polo Garona ata Tolosa, exercen a rapina por todas partes con impunidade; ó regresaren de alí, algúns deles (quidam) arribaron a Galiza”. Unha vez en Galiza as cousas non lles deberon ir moi ben xa que Prudencio continúa o seu relato deste xeito:  “Uns dispersáronse ante a acometida das bestas, outros pereceron por unha tempestade do mar.

 nunha difícil promoción na que tivo que impoñer os seus dereitos contra as pretensións do conde Nepociano. Reconquistado o trono, a monarquía utiliza a preexistente organización territorial céltica [de Gallaecia], común a Asturias, Galicia, e Norte de Portugal e a devotio propia desta organización territorial caballeresca con toda a complexa rede de obrigacións mutuas (nós de dependencia e solidariedades entre cada individuo e os seus señores e entre estes e o Rei) que estes lazos conlevan.

[…] quidam Galliciamque adgressi, partim balistariorum occursu, partim tepestate maris intercepti dispereunt […] Annales Bertiniani. […] Ranimirus iam factus Rex, missit adversos eos exercitum cum ducibus et comitibus et multitudinem eorum interfecit  ac naves igne  LXX combusit […] Chronicon Sebastiani.   Ca feito rei (ó comeza-lo seu reinado), Ramiro enviou contra eles (os normandos) un exército ó mando de duques e condes e mataron unha multitude deles e prendeulles lume a 70 naves que arderon”.  Naron I (1991), 184-200

A monarquía galaico asturiana consegue así situarse á cabeza dunha forte e sólida cadea vasalática.

Este complexo sistema institucional nace con anterioridad á Idade do Ferro, e manterase nos territorios, onde son príncipes os nobres, duques e condes galegos, cabezas de clans familiares definidos por lazos de parentesco e agnaticio, descendientes directos da nobreza galaica territorial sólida e rancia -nunca houbo unha clase latifundista de possesores romanos allea a este grupo no territorio, non hai, nin pode haber, unha soa proba, excepto a, tan xeral como gratuita, presunción da súa existencia- se articularán en condados circunscritos a bases territoriales concretas, patrimonio familiar do cabeza do clan nobiliario: territoria, ou mellor, territorios, que non perden a súa entidade política, xa que neles o conde adopta o título de imperante [psbl. tradución latina de corono “xefe de tropas”-] ou ben mantén o arcaico de princeps, tampouco perden os territorios a duplicidad institucional de poder na función soberana, ao superponerse, a eles os arciprestazgos.

Desenhos de Carlos Afonzo. BELLATORES.  Clase representada de abaixo a enriba, pola lexítima liña nunca interrompida [proxénie melusina, ocasionalmente remontáble ao Neolítico] de Reges de Terra, de Principes de Terra, do Rí Túath, “Rei do Estado, Treba ou Territorio [Político]”, ora rexendo a célula do Estado Treba, Toudo ou Túath; ora rexendo confederacións similares aos condados medievais:  Attrebates, “agregação de trebas”, xa por voluntaria asignación; xa pola forzada “contribución” Contributi. E sobrepostos a todo e a todos, por nacemento, por herdanza, por matrimonio, ou por conquista- os grandes reis de agrupacións de Maiores Territorios Mór Túath, de grandes unidades familiares que na convencionalmente chamada Idade Media chamamos  comitatos, “condados”. Clase representada polo Árd Rí, o Alto Rei, primus inter pares se escoitando en tempos de feiras no campestre e sagrado lugar de reunión deste Alto Rei cos seus vasalos, na efémera capital estacional oenach/forum/conventus, (Bracarense, Astur e Lucense) [- convertida por Roma en cidade e centro administrativo do ámbito xeográfico xurisdiccional (verdadeiro reino) do Árd Rí-]  a voz de todos, e por riba de todos eles sua voz de comando; acollido o Alto Rei o resto do ano á briugaid do súbdito, á cea, collação e hospedaje do  briugú, “hospedeiro”. Aflorando baixo o Alto Rei  uma orde de Casas e Familias, ese mundo de honra, camaradería, sacrificio, de cumprimento do deber, de rango subordinado, senhorial, feudovasallático de oficiais e cabaleiros. Cesar aparentando aturdida interpretatio sinálaos: clientes, ambactos, nobiles, équites, magistri, etc., nos seus Comentarios á Guerra das Galias ou Guerra Civil. Pero, claro está – é o que resulta de dividir alegremente a Historia en artificiosas “Idades”, submetendo o periodo precedente a un baño de ácido nítrico institucional- Carlos Baliñas, esto non o pode entender- nosa articuladísima Galiza, se desenvovendo secularmente dende suas instititucións,  aparece sempre imaxinada desarticulada e fantasmal, articulándose en cada’ Idade’, ex nihilo, coa non menos  fantasmal vontade articulatoria de turno, aposta – “porque yo lo valgo”, pois que cada mestriño ten o seu libriño- ora aos romanos [segundo o pensou por moito tempo o hiper anticeltista  santiagués Pereira Menaut ]; ora polos Suevos [segundo ainda o pretende o leonés Baliñas Pérez], ora polo Reino de León [segundo imaxina o leonés Recuero Astray]; etc. etc.

O himno galego, baseado no poema Os Piñeiros de Eduardo Pondal, susbtitue a palabra Galiza por “Fogar de Breogán”. A xeración NÓS soubo converter a Breogán no pai fundador de Galiza, adaptando un vello mito contido no Libro das Invasións de Irlanda, que narra a mítica viaxe dos fillos de Milesio a Irlanda, despois de que Ith, fillo de Breogán vise as súas costas desde a Torre de Hércules, alzada polo seu pai Breogán.  O sentimento de que estamos vinculados, a través de afastadas migraciones allende os mares, recibe, segundo sinalara o embaixador de Irlanda en España Peter Gunning- nestes tempos sustento científico a través da análise do ADN-. O faro romano de A Coruña, chamada Torre de Brigantia, en Terra de Milesios, na Xeografía Mítica Céltica, está na base do mito fundacional Irlandés. Como o amosan no actual estado dos nosos coñocementos os estudos de dinámica, tras o mito a miudo se agacha un pouso de verdade.

[O dereito irlandés -restituíndo psblm. voces do Celta Antigo Común preservadas en gaélico ao berce milesio que seguramente viunas nacer- é fundamental para o estudo da nosa Idade Media, para comprender a nosa arquitectura social e política, as comúns institucións da Universal Celtic Law, conservadas con pomposos nomes latinos con todo o seu vigor indemne na Galicia dos séculos XI e XII como un fósil viviente institucional, activas dalgún modo ata final do Antigo Réxime. Este silenciado libro de 1992, mostrou por primeira vez en perfecto estado de uso as institucións celtas disimuladas en Galicia con nomes latinos. Paradójicamente aínda conservando Irlanda a través dos tratados legais pre-normandos ou dos textos mitológicos o nomenclátor orixinal do sistema legal celta, esfórzase por reconstruílo, sen comprendelo do todo por efecto da invasión normanda. Existen tres básicas categorías de reis […], dependendo da cantidade de territorios familiares trebas que cada un ten baixo o seu control e protección   (ma’at e o concepto que envolve esta idea dun espazo xurisdiccional, sagrado, demarcado  ‘de succo mortuorum vel antiquorun e da protección da que gozan dentro da crica o fronteira, de ese espazo,  as gentes , “xentes”, naturais ou vinculadas con a treba)  así o Críth Gablag [sinala o Rí Benn (benn é psvl. lenición de penn “pena, cabeza, roca”, asi do mesmos modo que na circunlocución figurativa do kennin escandinavo “peñasco dos hombros”, é “cabeza” , no celta as rochas son psvlm., “penas”, literalmente “cabezas” [da terra], Rei da Pena, que identificamos co Rí Túath, o Rei dun só Túath, Toudo, o que nós chamamos Principe ou Imperante de Terra; este subordínase ao Rí Buiden “Rei de Bandas, Mesnadas ou Hostes”, [constituídas por nobres cabaleiros vasallos dos territorios político como os enumerados na Historia Compostelana de Trasancos, Bezoucos, Labacengos, Arrós e Prucios-], tamén chamado Rí Túaite, “Rei de Toudos”, ou Ruiri, “Rei de Reis”; e en Galiza, comes; maior inter comites; principis huius terrae, sendo este posessor de multiples trebas vasallo do Rí Ruirech (Emperador) ou Rí Cóicid (Rei de Provincia); [sinónimo de reino, cf. Provincia Gallaecia] D. A. Binchy Críth Gablag 104-105

Plenamente reconocible no século XI e, talvez, como resultado dunha característica política matrimonial, as vellas unidades territoriales castreñas [celtas] do antigo ámbito xeográfico do golfo dos ártabros están todas en mans dunha dinastía, os Petriz. Estes utilizarán este soporte territorial de estados patrimoniales para a creación na centuria seguinte do condado familiar que toma o nome de Trastamara: Supertamarico) Tralo Tambre (Tamara); composto pola adición das unidades territoriales de Trasancos, Labacengos, Prucios, Nendos, etc., baixo control de Fernán Pérez, conde de Trastámara, cabeza do clan familiar.

COMUN XERARQUÍA E JURISDICCIÓN. CATEGORÍA NÉMITA. En Galiza como en Irlanda, a orde hierarquica das persoas inmunes, a categoría Nemed ou Némita, “sagrada, inviolável, de altísimo rango”  [comparativamente en principio nosa Terra de Nemitos, hoxe Nendos non tería nada que ver con “Terra de Santuarios”, significando  “Terra de Cabaleiros”, e  resulta curioso que a capital da comarca se chame hoxe Betanzos dos Cabaleiros ]. Encabeza o sistema de rango e jerarquia na Civilización Celta, primeira gran cultura Europea, o Ard rí, “Alto rei”, o Rex, o Rei. Vén despois a alta nobreza e súa extensa parentela, elite da fortuna e poder, os flaths. Segue en xerarquía ao mencionado Árd rí,  o chamado na Irlanda Rí ruírech, ‘King of overkings’; a esta figura, encarnada na Galiza de modo ejemplar pola nobre figura de D. Pedro, ‘Conde de Galiza’, alude exactamente a expresión nun diploma de Juvia maior inter comites ; ou, xa na Baixa Idade Media, o Adiantado Maior). Veñen despois o comes ou comite, “conde” (Ruiri , ‘overking’) plural comites, señores de varías trebas, terras ou territorios, posibelmente grupos de catro, en época tardo-antiga como sucedía en Irlanda [e parecen mostrar estas pequenas coordinacións ou agrupacións coloreadas na ilustración das listaxes de territorios da Divissio (do ano 569), e do Chronicon Iriense (documento composto seguramente ao final do s. X con antigas fontes )], mais xa estas agrupacións de terras, concentradas polos condes -como as dos Traba e Trastámara-, eran na Alta idade Media moito máis. En derradeiro lugar está en Irlanda o Rí Túaithe, “señor de Terra”, equivalente a noso rex, principe, imperante de Terra 

A existencia do condado é puramente nominal. Os condados galegos constaron dunha serie de Territorios ou Terras onde os Comites vel Imperantes, con jurisdicción territorial plena, son grandes propietarios e instalan neles aos seus mordomos, familiares e milites.

Ao evocar Doña Visclávara Vitrariz con agarimo  ao seu avó don Argimiro, non pode evitar que transcendan ao prosaico texto notarial, emoción e orgullo pola sua liñaxe, concepto este de “prolix” [proles = estirpe, liñaxe], que, contra a desafortunada assertio dalgúns autores, non só existe, senón que é a base en torno á que se artella a compacta a aristocracia altomedieval galega.

Tres estelas galaicas com alusión ao  remoto berço Celta dos conceptos galaicos de pertenza a unha liñaxe e a unha terra ou treba […] NIIRABOO TOO ARAIAI [AIRE] KAALTEE […] // ISIINCO psv. “excingo, heroe”// APANA AMBOLI F CELTICA SUPERTAMARICA// LATRON/VS . CELT/IATI.F. / H. S. E “Disposto [para o combate] fillo de Celtiato, aquí jáz” psvlm. OIr. [McCone] Látar ‘disposition’ (n. ou-stem < *Lāθ(e)r < *Lāθ(e)rom […] [+ suf. lat. –us *Lāθ(e)ro-nus]: acc. sg. 3x (Ml. nom. sg. 7x), dat. Sg. Lathur (Ml. dat. sg. Lathar 1x). p 6 (11)

O pontífice e venerable Argimiro, coma ela chámalle, antes foi un duque, un nobre que, como facían todos, atribuiríase, probablemente filiación germana [‘da estirpe dos godos’, sen que o feito de levar antropónimos germánicos signifique que foran necesariamente germanos os magnates ordenados […] polos reis para rexer  comissa, comitatos, mandationes ou simplemente terras, seus territorios familiares, herdados de pais a fillos polos cabezas dos clans, que os únicamente por mor dun gran delito [proditio] como alzarse contra o rei poderían perder (de frustrarse a tentativa).

Ata o século XII a maior parte dos habitantes das Terras, tanto os servos como os homes libres, levan nomes góticos, xa que os nomes germánicos, como antes os latinos, parecen estar de moda na Alta Idade Media, estendéndose rápidamente o seu uso entre a poboación despois da conquista sueva, cando invasores e invadidos, cansados de loitar, definido o espazo das súas respectivas áreas e influencia emparentan, ou se cadra polo prestixio do poder [como  sucedera co *corono xefe de tropas dunha treba ou territorio, que despois da conquista pasa a ser princeps, e romanízase a súa Casa dun tirón adoitando onomástica latina], e a rápida capacidade de asimilación que caracteriza ás sociedades célticas.

Fora Argimiro señor enraizado na Terra de Trasancos dende época inmemorial, ou como deus ex machina, chegado de fora [de Roma, segundo  o Conde de Barcelos] nas galeras do conde don Mendo, puido, mesmo emparentado coa monarquía “primo carnal de Ramiro I” (sen soporte e aval factográfico) por don Arturo Souto Vizoso, ou  Don Santiago Montero Díaz, que identifica a Elvira, neta de Ramiro I, coa nai de Visclávara Vistrariz: a Geloira, casada con Vistrario, no documento de Visclávara de 977, e deixando encamiñadas suposicións separadamente, si sabemos que este duque recibe unha Ordinatio de Ramiro I, entón príncipe asociado ao trono de Alfonso II.

En dignidade de palatio, dux é sempre superior respecto de comes, pero descoñecemos si na práctica o cárrego deste señor territorial vasallo do […]  rei de Oviedo [en Gallaecia], conleva algunha direrencia administrativa con respecto ao comes á hora de exerce-las suas funcións dentro dos territoria [ou terras], encomendados na ordenación

A ORDINATIO

[ADDECET] COMUN XERARQUÍA E JURISDIÇÃO. CATEGORÍA NÉMITA. En Galiza como en Irlanda, a orde hierarquica das persoas inmunes é a categoría Nemed “sagrada, inviolável, de altíssimo rango” [comparativamente en principio nosa Terra de Nemitos, hoxe Nendos non tería nada que ver con “Terra de Santuarios”; de feito significa “Terra de Cabaleiros”, e que a capital da comarca se chame Betanzos dos Cabaleiros resulta curioso]. Encabeza o sistema de rango e jerarquia na Civilización Celta, primeira gran cultura Europea, o Árd rí, “Alto rei”, o Rex, “Rei”. Vén despois a alta nobreza e súa extensa parentela, elite da fortuna e poder, os flaths. Segue en xerarquía ao mencionado Árd rí, o chamado na Irlanda Rí ruírech, “King of overkings”; a esta figura, encarnada na Galiza de modo ejemplar pola nobre figura de D. Pedro Froilaz, Maior Comite, “Conde Maior –primus inter comites– de Galiza”, á que alude exactamente a expresión nun diploma de Juvia maior inter comites; ou, xa na Baixa Idade Media, o Adiantado Maior). Veñen despois o comes ou comite, “conde” (Ruiri , “overking”) plural comites, señores de varías trebas, terras ou territorios, posibelmente grupos de catro, en época tardo-antiga como sucedía en Irlanda [e parecen mostrar as pequenas coordinacións ou agrupacións das listaxes de territorios da  Divissio Theodemiri (do ano 569), e do  Chronicon Iriense (documento composto ao final do s. X con antigas fontes )], mais xa estas agrupacións de terras, concentradas polos condes -como as dos  Traba e Trastámara-, eran na Alta idade Media moito máis. En derradeiro lugar está en Irlanda o  Rí Túaithe, “señor dunha Terra”, equivalente a noso rex : “Petrus Arteiru Rex de Milide”, principe [Nicer Clutosi principis Albionum]; imperante de Terra [/ ADDECET]

Responde o druida do rígido consagratório piaculum entronizatório do rei da treba, túath ou toudo -detalhado em sendos bronzes do Noroeste com extraordinário gosto [e, 33-80]-; mostra sobre o pétreo altar da tribo Crougin Toudadigo, Toudo Pala, Trebo Pala, original galego da Lia Faíl de Tara ou da Stone of Scone da Escócia, ao rei que vai governar sem tacha mental, moral ou física, nu in conspectu populi; oficia sua mística união com a Treba ou Toudo.

A ordinatio é unha fórmula pola que o rei nunha cerimonia de carácter civil e con seguridade tamén sagrada, inviste a un nobre. De orixe indoeuropeo o imperium baséase institucionalmente nunha serie de elementos máxicos transmitidos en actos relixiosos, de modo especial a  inauguratio [de aug *= ‘aumentar’; sacramento] que comunica forza sobrenatural mediante a imposición de mans. Esta cerimonia, cristianizada logo en parte e  descoñecida para nós [ata 1995], sintetiza o esquema teórico das relacións feudales. Supón o triunfo de fórmulas vernáculas comúns a celtas e germanos [comparativamente a expresión feodalis, do século XI, non é latina como se pensa, provén da voz germana*þiudo, préstamo á sua vez do celta toudo; do mesmo modo é tamén celta gwas “servidor”, “gasaliano”, “vasalo”] sobre o dereito clásico romano tardío. Tras este acto o rei tiña garantido que desde os cabaleiros máis modestos os máis encumados presentaríanse no combate, cargando cos gastos dos seus efectivos cando foran chamados por el.

Ordinatio ou inauguratio regis. Precedente celtogalaico do tema eucarístico cristián  União encarnada no sacrifício da Comaian, “Crinosa”, branca, luminosa egua: Iccona Loiminna e nas entronizatórias piacula sacrificiais– depois reproduzidas [Higino Martíns] pelos romanos suovetaurilia-, coze no grande caldeiro a despeçada carne com seu sangue, distribuindo logo o sagrado sacramentum: a ordinatio ao rei, aos nobres cavaleiros e ao resto dos graus da sociedade. Tanto ou mais sagrada que a ordinatio sacerdotal do durvede,  “druida, doutor”, a ordinatio do rei, é elemento essencial da ‘Sacral Kingship’. Os reis e senhores com jurisdição adquirem pelo casal com a Mãe e com o transfundo Melusino do próprio conceito de linhagem, rango Némito, “sagrado, inviolável”, são reges, “reis”, de direito divino -velaquí o berço do conceito-. já investidos do sacramentum, podem os arantes Reis proceder precedidos do touro à circumambulatio inaugural de succo da crica, “fronteira”, da treba. Ao poder de consagrar ao rei, somam o privilégio da interdictio, [excomunhão], de privar ao nefando rei [a qualquer que se lhe oponha em realidade] de autoridade. Podem os Durvedes proibir ao particular ou à treba (populus; plebes) que não acate sua resolução a assistência aos sacrifícios. “Esta é” –diz Cessar [BG 6, 13, 6]- “para eles a pena mais grave”. Passando a integrar o número dos ímpios e dos criminosos os afetados pela interdição, todos, recusando sua companhia e conversa, se apartam deles como se fossem apestados. Evidenciando o descomunal peso político do clero indo-europeu em general, e pelo observado de modo particular do druida celta, Dión Crisóstomo não exagera: “Os celtas contam com Druidas versados também no a arte da profecia e outras formas de conhecimento, sem cuja autorização os reis não ousam adotar ou conceber nenhuma empresa pelo que os governantes e os reis resultam seus subordinados e instrumentos de seus ditames”.

Pacto bilateral entre o rei e o vasalo, baseado na fidelidade, cando o rei redacta o diploma do nomeamento, deixa moi claro que el ocupa o vértice da pirámide social. Constituído, pola graza de Deus, (unción) en obxecto do que emana o dereito xurídico, político, administrativo, o rei transfíreo -de a carácter sacral da ordenación [real]– ao seu vasalo ao entregarlle o goberno dun feudo, mediante a [ordinatio], arcaica cerimonia institucional, unha verdadeira  inauguratio,  talvez a través dun bico dado na boca ao vasallo axeonllado e inerme, as mans colocadas entre as do seu señor, que pecha as súas sobre elas [“estar en boas mans”].

Xuramento de fidelidade de Guillerm de Cervera a Ramón Berenguer III 1119. Deseño de José Ramón Fernández Villares dunha Miniatura do Liber Feudorum Maior

O vasalo pola súa banda, talvez dixese algo parecido ao que 525 anos despois, en 1368, diría Fernán Pérez de Andrade  ao bispo de Mondoñedo: “Eu outórgome por vasallo bo e leal […] o cal outorgo e prometo de servir a el e aos seus sucesores como leal bó e verdadeiro vasallo”. Así consegue o soberano dotarse ao mesmo tempo dunha administración eficaz e mediante delegación converter aos poderosos vasallos en axentes reais que amplían as súas decisións aceptando a primacía da xustiza real, árbitro das frecuentes pelexas entre os clans. (30) Outra vez temos que acordarnos da placa de bronce do hospitium do Caurel, para indicar que o que estamos vendo, cada vez que as circunstancias permíteno, e este é o caso, non é outra cousa que a pervivencia do mundo institucional autóctono, común a galaicos e astures, pero tamén aos celtas insulares e continentales de Europa.

O Rei dispón dunha sólida base institucional que funciona como catalizador e aglutinador dos elementos que compoñen a pirámide feudal: é a fidelitas, por elo sempre fanse os pactos a través de xuramentos que atan ao nobre. A cambio da recepción de  beneficia, de protección e honores, os magnates ofrecen ao señor, como vasalos  e en certa forma tamén como funcionarios seus, consello e axuda. Prestar auxilium et consilium constitúe obriga do vasalo . (31)

Convén repetir que no mundo institucional indoeuropeo (céltico, germánico ou latino), o cliente [de clino “inclinarse diante de”] tiña a obrigación moral fundada na bona fides, de ir armado a defender á seu patrono cando este solicitaba axuda. A protección que este último dispensaba aos seus clientes é similar á que un pai outorga aos seus fillos. Os clientes, no Lacio, adoptan o título de liberi, vocábulo que na súa orixe desiñaba aos fillos lexítimos –en canto que son homes libres que manteñen unha dependencia filial co seu señor, (este sentido pervive na expresión ‘ser familiares do Mosterio’ que aparece nos contratos agrícolas, os foros, regulando trala recepción de terras a relación señor-vasallo. Nos contratos  sinalagmáticos fundados na bona fides, os clientes reciben do patronus a cambio dos seus servizos terras en precarium (conducta) que eles mesmos ou outros de máis baixa escala social van traballar. Os homes armados perciben recompensas polos seus servizos aos seus señores naturais sendo o máis grande honor entrar na sua comitiva persoal e compartir a súa mesa. Ter un posto na aula comitis.

Gran salón ou cuarto circular con banco corrido da antiga Gallaecia [a.i. midchúairt], utilizada para o banquete celta. Oppidum de Briteiros. Gallaecia. Portugal.

Paralelamente na  Aula Regia entre os oficiais do palatium uns comites desempeñan un cargo de honor en torno ao monarca, como o comes cubiculariorum, o comes scanciarium, o  armiger, o maiordomus regis, etc.

Quem é o Bispo [Gelmírez] e por quê esta representado? Quem é o Rei [Alfonso Raimúndez] e por quê está representado? E quem é o Conde Maior de Galicia [Don Pedro Froilaz] e por que ele está apresentando a comida?  And, as befits him as the highest ranking nobleman in the capital of the Kingdom of Galicia, in a hierarchical and dominant position, in the center of the column head, receiving the guests with open arms, welcoming them with the gesture, as Celtic briugu, “host”, “accommodation provider”, the Bishop Gelmirez, who built the palace to house his lord, is represented. Kings are easily recognizable, they are depicted in Atlantic Imagery -sometimes also in funerary imagery- and medieval miniatures, with crossed feet. The young king, Don Alfonso Raimúndez, still a child, is to the right of Bishop Gelmírez. And, since you already know, I am going to tell you: Mayor Steward and Conde Mayor de Galiza, Don Pedro Froilaz, is to the left of Bishop Gelmirez.

Nepociano foi un deles. Na práctica estes magnates son conselleiros directos do monarca. (32)

O rei Afonso VIII de Galiza e Extremadura, IX de León e Asturias,  e a raiña dona Tareixa presiden o banquete no salón do seu Pazo Real – chamado Pazo de Xelmírez- de Santiago de Compostela. Como sucedía en toda a Europa Atlántica, o prelado da capital do Reino de Galiza tiña a obriga  manter e hospedar ao rei e chanceleria ou aula regia.

Cando o conde de Galicia D. Pedro (Pérez) Froilaz que, como todos os condes galegos, tamén ten o título de imperante nas súas terras, ve consumada a coronación de Alfonso Raimúndez, como rei de Galiza, durante a cea no Pazo de Gelmírez, fixo de repostero maior; seu fillo Don Rodrigo  portaba as armas reais (armiger),  Don Bermudo servía de pincerna ou copeiro e o seu xenro D. Munio presentaba ó rei os manjares. Repetían, sen sabelo, unha escena arcaica e ritual, que podería ter lugar 900 anos antes, cando os guerreiros escolleitos pasábanlle ceremonialmente ao señor do Territorio, sentado no ‘Royal Hall’, unha gran casa circular cun banco corrido, a comida, ou cando celebraban en torno a el, na asemblea estacional ou feira (Forum/Oenach) o banquete sacrificial.

Ilustración de Eva Merlán Bollaín asesorada por A. Pena para Narón unha Historia Ilustrada na Terra de Trasancos. Mostra a hospitlalidade e a relación a través da comensalía presente sempre na cultura Galega. Dentro da Casa de Xuntanzas do Castro de Eiravedra, Sedes – correspondéndose con a grande casa con banco corrido dos castros galegos- imaxinamos iluminada coa tenue e difusa luz das velas de sebo, non lonxe dun lume xeneroso, e rodeados sa solemnidade requerida polo momento, o principe da Treba de Trasancos recibindo ao Durvede, “Druida“, ou Ovate (precedente pagán do bispo  ou do arcidiago cristián, sentado ao seu carón, no lugar preferente da sala, mentres os demais nobres asistentes cumprían co protocolo, cos mesmos xeitos e maneiras que marcan as palabras do historiógrafo Posidonio. “Os celtas tras esparexer palla polo chan, poñen mesas de madeira pouco elevadas […] o seu alimento consiste en pan a pequenas cantidades e moita carne, cocida en auga, asadas sobre das brasas, ou ao espeto. Os alimentos colócanse sobre das mesas, máis eles coma leóns tómanos coas mesmas mans, desgarrándoos e dovorándoos. Nas súas comelladas admiten tamén o peixe, usando para o sazonar o sal, o vinagre e as herbas aromáticas. O peixe ásano en grella, aormatizan tamén a bebida… Se hai varios convidados, séntanse todos en roda, conservando o sitio do centro para o máis honorable, ben sexa o xefe do exército, ben un heroe cuxa valía sexa recoñecida; ben un nobre de rancia estirpe, ou bem un home distinguido pola riqueza. O que da hospitalidade, séntase preto del, e a continuación todos os demais segundo a sua condición. Detrás deles están de pé os que lle sosteñen o escudo coas armas [o armiger]. Os que serven as bebidas levan copas de barro ou prata, a xeito de calderiros. Os pratos e as fontes onde poñen a carne son do mesmo material ainda que tamén os hai de cobre e ás veces son incluso de vimbio […]. [Eva Merlán, Andrés Pena, Alfonso Filgueira (1995) reed. 2009, 30, 31]. “Característico deste mundode guerreiros, é que se reunían en época de paz nun salón de cabaleiros o cuarto da bebida [Midchúarta, “Mead-Circling Hall”], o xefe co seu séqito. Nos castros fai esta función unha casa cun banco corrido onde os guerreiros [Estrabón refírese sempre aos homes, cando fala de mulleres especifícao]: “Toman as súas comidas sentados en bancos aor redor das paredes segundo a idade e a dignidade; a comida vaise pasando en roda”.(, 240)

Detalle do pago das galiñas e touciños xurisdiccionais ao señor do castro na feira estacional.  Pintura de Carlos Afonzo.

Non é difícil rastrexar as orixes dos oficios do palatium, no mundo chamado bárbaro polos romanos, e no proceso re-barbarizador da escasa latinidade do NW ao final do baixo Imperio. Sabemos [por Tácito] que na Germania protohistórica, as comunidades tiñan costume de aportar aos seus xefes algún animal e produtos do campo que recibidos como homenaxe axudaban ás necesidades do señor. Eran un pago destinado á mesa, e vasalático (recibido como homenaxe).

O galaico berzo  da celta institución da Briugaid, chamada en Galiza,  Censo, Iantar, Conducho, ou Colación, podese apreciar segundo o penso na  hospitalária galaica alcunha: Brieogo, ‘Senhor da alta Casa, Hospedeiro [dos mortos]’, de Deus  a quem os livrados dedicam espilidas aras-estela na Briga, “castro”, de Donom, Ío, Pontevedra, possibilitou a criação na Idade Média com material galaico do Facho de Donom, do mito irlandês de Breogán aos monges de Terriglás [Pena & Eiras. Outro dos epítetos acolledores de Deus, e Vestio Alonieco ”  temático epíteto aposto nas aras em dat. s.  *Uest-io possív., “hospedeiro, ‘accomodation provider’”, ie *gwest + sufixo latino –ius; cf., comparativ. o lat. hostpit [de *hosti-pot(i)s, “protetor (E. Losada Badía) dos estrangeiros] > hospes “hospedeiro, invitado, estrangeiro”, o antigo inglês giest; gótico e holandês gast; o antigo eslavo gostĭ , e o antigo frísio jest, [jesthus, hoxe gasthuis, “hospital”] (Pena & Rodal). A segunda parte do composto, o epiteto Alon-ieco, [de onde ven a concepción, galega tiña que ser do Alén, como casa de fartura] possivelmente de *al (2), *h ₂el– (V.); RB.: Pokorny 26 (50/50), envolvendo no indoeuropeu (ind., iran., phryg, dac., gr., ital., celt., germ., toc.) o conceito de alimentar, engordar, nutrir. al-an* “nutrem-se, crescem” (Lehmann A113); got. al-jan* (1) 3, sw. V. (1), “engordar”, (Lehmann A125); W.: germ. *alan, st. V., sich nähren “nutrir”, Pk 26; ae. al-an, st. V. (6), nähren, hervorbringen; “nutrir, abastecer”] as almas (A. Pena).

Isto que refire Tácito para os germanos, vese moi claramente no xantar, (ou colleyta, como se lle chama nos foros de Xuvia) comida que están obrigados a dar os vasalos ao seu señor, que fai nómada a sua corte para consumir in situ (un señor posúe moitas villae no seu territorio a cargo dun administrador) as rendas das súas dispersos dominios.

Yantar que na Terra de Trasancos, desatará unha interesante polémica na que queda claro o papel desta institución, entre o monasterio de S. Salvador de Pedroso e a figura do adiantado maior no século XIV; Yantar que aínda se pode rexistrar en 1789, cando o capitán de navío Don Vicente Caamaño, yerno de D. Bernardo Pardo de Cela e veciño de Ferrol, ten que dar [o celta Biatad] para comer ao pai Prior de Xuvia, gran paleógrafo, D. Francisco Vicente García, “ao seu criado e máis á súa mula”, segundo o seu estado (33). E que probablemente constitúe por outra canle a esencia do tributo cuaresmal ou cuadragesimal, que alude únicamente á época do ano en que se satisfacía, o vello cis [ou censum] que originariamente no mundo céltico e germánico consistía no pago dun animal para axuda da mesa do señor percibíndose verticalmente.

[165 “Taurcrech of a cow with her Timtach (accompaniments), thirty beds, together with the Seoid Taurclaide, is the amount of Bés [Tigi] which a Bó Aire is them bound to pay” MS. H. 2. 15, p 42, col. A./ 168 “If the Flath has not refused Seoid Taurclaide [before his death] the Ceile is entitled to one-third of the Seds after the death of the Flath; unless the Céile has faliled to give him any biatad at all.  If he has given him Biatad twice, he is entitles to two-thirs of the Seds; if he has given him Biatad three times, he is entitle to them all (i.e. all the Seds), unless he has failed to give him his Fognam (attendance or supplies [auxilium, consilium e renda]).”]

A fórmula da ordinatio [segundo repiten os encargados na notaría do monarca en varios diplomas] pola que lle foi dado o ducado a Argimiro, logo bispo de Xuvia, inferímola ben porque debe ser similar, por exemplo, á carta concedida por Ramiro II en 942 a Froila Gutierrez encomendándolle o mando da Terra de Caldelas baixo a autoridade da súa nai:

Tibi Froyla Gutierriz. Per hujus praeceptionis nostrae serenitatis ordinamus tibi ad imperandum sub banus matris tue, tie nostre,  Ilduare [Eriz], commissum de Caldelas, de quomodo illum obtinuit pater tuus. (34)

A Ordinatio estudada por Sanchez Albornoz, (35) rexístrase nun documento que acredita de iure, como comite ou imperante no commissum, territorium, mandatio, mandamentum, etc., ao señor elixido polo rei, quen así mesmo pode [(en caso de traizón)] privar ao nobre das súas posesións, pero non dun título, que, como dixemos, ten carácter de sacramento, en virtude da inauguratio que seguramente conleva un acto cerimonial feito con anterioridad.

Ordenámosvos para gobernar a terra (commissum) […] (36) (o rei non fixaba a extensión da mesma á seu arbitrio, na práctica estas axustábanse ós territoria patrimoniais, o distrito a ser rexido polo comes) para que todos os habitantes que alí viven concorran á Orde que vos dedes para utilidade nosa.

 ([a percepción] entre outras coisas dos impostos reais recollidos por medio dos seus oficiais nas pequenas divisións [da terra ou territorio] que o nobre fai, as uillae [siue, uillas, “distritos jurisdiccionais”]. Estas divisións [ou micro espazos jurisdiccionais] nin coinciden nin teñen que ver co que máis adiante serán as parroquias, senón coas uillae [uillas], as directas herdeiras dos castros, pois as parroquias como os cotos jurisdiccionales xeneralízanse tardíamente.

Promptema de André Pena do Paso da briga, “Castro”, á uilla romana e a uilla Medieval. Ilustración de Eva Merlán Bollain baixo a miña dirección. In Narón Unha Historia Ilustrada na Terra de Trasancos. Eva Merlán, Andrés Pena Alfonso Filgueira. Concello de Narón Ed. (1995, 37)

O proceso de formación dos nosos coutos [monásticos] prodúcese no século XII, confírmaos Alfonso VII.

Á fronte de grandes propiedades dentro das villae [que non deben ser confundidas ou identificadas coas parroquias bajomedievales], atópanse a modo de fidalgos uns infanzones, satélites, milites, cabaleiros, [todos] vasallos ou parentes, como veremos, do señor da terra ou territorio.

Evolución natural do señorío [desenvolvemos esta cuestión en sucesivos capitulos ao longo deste volume], e a sua reformulación, reconstruíndose o pre-existente, tras a calculada Reforma dos Reis Católicos.

E para que admitan calquera cousa por vos lanzada ou Ordenada que fagan e cumpran todo iso sen escusa. Pero tamén Ordenamos que non permitimos que causedes a ninguén unha violación ou exceso nese lugar. A monarquía explicita o seu papel garante da xustiza e as institucións tradicionais. Bendicido pola igrexa, ungido polo bispo, rei é tamén por dereito divino defensor fidei, responsable de estender o ideal cristián de xustiza e caridade sobre todos os seus súbditos.

O rei non outorga beneficios, feudos aos seus nobres, senón que confirma e sanciona unha secular posesión e sucesión da nobreza á fronte dos seus estados patrimoniales [de toda a vida] a cambio de fidelidade e sujeción.

Este triunfo da monarquía permitiría despoxar aos condes traidores e afianza-las liñaxes de devotio máis sólida (que toman as súas decisións colectivamente [Tanistry] en torno a un xefe do clan familiar [Tánaiste] ). Aínda que na teoría os títulos non son hereditarios na práctica si. Así os condes do clan Froilaz manteñen hereditariamente a posesión dos territorios patrimoniales, como a maioría dos nobres galegos. A Terra de Trasancos, será un territorium [territorio ou terra] (37) sempre en mans dos xefes do clan, descendientes dos Petriz (Prolix Petriz) ata a morte do último Rodrigo Gómez.

Fernán Pérez de Trava “Comite Dominus Ferdinandus in Trastamar”. Tumbo de Toxosoutos. Detalle.

Só haberá unha excepción, en 1137 atópase subdividida simultáneamente en dous distritos, [un] baixo o conde D. Fernando [Pérez, comite] de  Trastámara que se titula princeps huius territorie, casado coa condesa Doña Sancha e fillo de D. Pedro Froilaz, e [outro] en mans de Bemudo Pérez de Trava, fillo así mesmo do conde D. Pedro e da súa primeira muller Dona Urraca A causa de que Trasancos integrametne patrimonio da dinastía de Froila Bermúdez asociada sempre politicamente ao fillo maior, non pase ao probable primoxénito D. Bermudo, débese quizá a unha decisión persoal do conde Don Pedro [ou do consello de familia (Tanistry)] que mostraría certa preferencia polo seu fillo Don Fernando -xustificado favoritismo por un dos personaxes máis atractivos da dinastía Petriz e da Galicia Medieval-.

“[…] Pese á inevitable revisión, á selección e á supresión de algúns elementos da íntegral tradición pre-cristia, durante o proceso de creación dun corpus documental con ethos eclesiástico, persistiron aínda, sostendo o fundamental do (vello) entramado institucional, gran parte dos materiais nativos e da ideoloxía [- A concepción da Realeza Sagrada por suposto, (a concepción) do Alén, a división cósmica e a partición das provincias, as lendas sobre o berzo, e o entramado organizativo dos druidas e filid, o corpus jurisdiccional, e así sucesivamente-] isto esixe a previa existencia dun complexo sistema de doutrina socio-relixiosa e de ritual; de formularios, difundidos sen dúbida en boa parte en forma de relatos exemplares, como na India de Georges Dumézil, quen no seu demorado estudo das continuidades socio-relixiosas dentro da familia lingüística indoeuropea remarcaba con asiduidade, ao longo da súa longa carreira, este fenómeno de parcial secularización das tradicións mítico-relixiosas“.   Ex Proinsias MacCana The Cult of Sacred Center. (2011), p 60,61.// [descarga aquí:  Sacral Elements of Celtic Kingship : e  aquí:   Realeza Sagrada Celtogalaica a explicación destes bronces sacrificiais entronizatorios galaicos do promptema.

O CONDE COMO PRÍNCIPE OU IMPERANTE DO TERRITORIO DE TRASANCOS

Temporibus imperatoris domini Adefonsi, in sede apostolica dominus Didacus archiepiscopus, in minduniense sede Martinus episcopus. Princeps huius terre, Comes dominus Ferdinandus et frater eius dominus Vermudus. AHN Juvia. Cod. 1047B n 23 f 7 r

Alcanzada a dignidade condal, pola que raibaban impacientes desde a súa condición de filli bene natorum, ‘os fillos dos ben nados’, convértense en verdadeiros sátrapas dos seus territorios, apiñados en torno ao xefe da familia, decidindo colectivamente; os parentes e afíns, encárganse do goberno do territorio e sobre todo de marchar co conde á fronte da sua hoste particular; principes e imperantes da Terra fan levas, recaudan impostos a través dos seus oficiais (maiorino, uillicus), fan cumprir as penas por medio dos seus sagiones, a quen encargan ao tempo uno dos seus máis rendibles negocios derivados da función de policía: o cobro das sancións calumniae, dispostas polos tribunais (penas pecuniarias ou en especie para os delitos cometidos no territorio) e a ejecución das penas capitais polos delitos tradicionais estudados no volume anterior, especialmente a traizón e o parricidio. Neste último apartado inclúese ao cliente que mata ao seu patrono (ou criado que mata ao seu amo como mostra un apeo de Pedroso do século XVI).

Independente senón de dereito de feito, e verdadeiro monarca no seu feudo [o termo feudo-vasalático  é posibelmente celta: toudo; túath; Þiudo; touto, teuta, etc, tamén é celta a voz gassaliano, vasalo de gwas *”servidor”], o conde, une no caso da terra de Trasancos, á condición de dono físico do territorio (súas propiedades espállanse por todo o Val [de Trasancos], aínda que irán [de modo aparente] caendo aos poucos en poder de Xuvia, seu monasterio, e fraccionándose [os quiñóns] entre os familiares por herdanza), o poder político, que lle outorga o control efectivo -que o monasterio familiar da casa potencia-, e absoluto, sobre os habitantes do territorio como Imperante e Princeps (principis) [, 119 ss] da Terra de Trasancos [que o conde é].

Xugo tradicional ( João de Almeida), do Baixo Miño, pertencente na Alta Idade Media ao Reino de Galiza. Unha das bases do estatus legal dos homines bonos, era contar con terras e unha parella de bois.

Certo que permanecen nas  uillae [, 128] ou [lugares, mellor que] aldeas  habitantes que posúen, na súa maioría, a condición de ingenui ou libres, xunto a certa facenda [e a parella de bois base do estatus legal], vémolos tamén nos villares [vilares], á fronte dos casales, comprando e vendendo nos documentos terras, casas, etc., son os ‘bonos homines’, campesiños donos das súas terras, que podemos cualificar anacrónicamente de ‘acomodados’.

Esquerda unha tipología de roda de carro celta galego en uso ata a firma do tratado de adhesión a C. E. Dereita a mesma roda de carro celta (sic) na Idade do Bronce recentemente atopada na chamada British Pompeii. O carro, con todo o demáis, manténse en Galiza, vivinte fósil da Civilización Celta, sen grandes cambios, dende o Neolítico

Vemos tamén coma a conta deles (preito Liuva/Antino) tanto a igrexa controlada en Trasancos pola familia Froilaz, como [os membros de] esta mesma familia teñen oportunidades para aumentar o seu patrimonio por varios camiños. Pero os homes libres da Terra de Trasancos son vasalos na sua totalidade do señor territorial. Descoñecemo-lo seu número e situación. Se non aparecen inicialmente nas cartas de Xuvia, é porque este é un monasterio da gran nobreza e os diplomas só recollen as mandas destes, desaparecendo a documentación miúda. Eila adoita lateralidade do noso coñecemento. As [chamadas hoje impropiamente] aldeas [, os  lugares, en realidade,] compréndense na jurisdicción da uilla dominical .

Possesores da uilla medieval [ á, 181-203], de Quintana, Quintá o Val (deseñada por Carlos Alfonzo baixo a miña dirección para o proxecto Camiños Milenários do Plan de Dinamización Ferrol Ortegal (Diputación, Concello de Narón). Termo polisémico, também em Galiza [b, 133-155 ] se chama uilla a casa labrega [em Gales, gwelle, o welle, se nomeando a renda gabal, “gabela”], e se chama uilla também ao lugar onde se agrupam duas, tres ou mais casas   que parece corresponderse institucionalemente com a irlandesa baile “place, lugar, bailía ” [p, 92-98 ; b, 129-200]. Assinala Sullivan/O’Curry como a palavra Baile tinha uma ‘segunda aplicación’ no composto Baile Biatach, ‘or Bally of the victualler or steward’ (,92), Compreendia na Irlanda alto medieval umas 24 casas, ‘and was a true political subdivisión of the Tuath, corresponding to the Latin Pagus. A cada Tuath tiña en Irlanda 30 Baile Biatach. Que veñen sendo o conceto de uilla, uilla Platanetum, uilla Quintana, galaica, aqui presentado. Sullivan/O’Curry, sinala tamém que a expresión mbi Baile “an ever boiling pot”, ‘é só unha forma figurativa de expresar a existencia da Casa sempre aberta’ (,85).

O poder real teóricamente existía idealizado na Terra de Trasancos. Pero a seguridade das persoas depende dos señores e co soporte factográfico dispoñible poderiamos constatar (erróneamente pola lateralidad das fontes) a desaparición progresiva en términos xurídicos (ou parcial, si contamos a Fraga do Rei don Afonso VII [,125], un probable agasallo do conde D. Pedro) do espazo alodial ao longo dos séculos XI e XII, senón fóra porque non sabemos que pode significar, si significa algo, este concepto [‘alodial’] no contexto territorial. O Conde Don Fernán Pérez de Trava falando duns homes de Carancia (1132), os cales (38) entrega ao monasterio de S. Martiño xunto coa terra, di: damus vobis in illo cauto de Caranza quamtum habemus vel abere (sic) debemus de nostro iure vel de voce regali ilustrando claramente que “voce regali” non significa nada, é unha palabra baleira, xa que ao non haber poderes que, fora do contexto de discriminación distributiva das cargas, garantan a condición dos homes libres, (e menos nun couto onde o señor exerce plenamente a sua jurisdicción) o poder real vese anulado e depende únicamente da disposición do conde; supoñer sen fundamento, que se mantivesen salvo a mencionada e deshabitada fraga- áreas de realengo en Trasancos, baseándonos no respecto que a familia de Froila Bermúdez mostra a legitimidad, talvez sexa, si non disparatado, excesivo. Sabemos, pola lista de Tructino das igrexas pertencentes á Sé Iriense, en Trasancos que ao parecer existían espazos non controlados pola nobreza territorial en torno ao ano 830 (en Doso e Sta. María de Caranza). Ata a primeira metade do século XII a documentación coñecida non nos mostra nada disto.
No século XI cristalizan conxuras e alzamientos suficientemente xustificados contra o poder real. Ao final da primeira década do século XII, poñerase a proba o elemento aglutinador da pirámide social: a fidelitas, o xuramento prestado ao señor polo vasallo, encarnado na figura do conde D. Pedro, arquetipo de nobre. O triunfo deste xuramento tras sacrificios e penalidades sen conto coa coronación de Alfonso Raimúndez, demostrará a resistencia e estabilidade da pirámide feudal posta a proba nos momentos difíciles, e ao mesmo tempo terá consecuencias funestas para a nosa Historia, ao perder Galiza [(ou Galicia, empregaremos indistintamente ambas formas)], convertida nun estado efémero, a oportunidade de manterse como país independente. Si non existise a obrigación moral do vasalo para co seu señor, a fidelitas, nada impediría a D. Pedro entronizar, nun momento da sucesión dos acontecimentos que estudamos noutro apartado, a D. Fernando Pérez o seu fillo cumprindo unha antiga aspiración familiar (recollida polo Conde de Barcelos) e quizá hoxe viviriamos nunha Gallaecia ‘histórica’, unidos ao norte de Portugal, sen necesidade de andar buscando a autoidentificación.
Nun momento en que a riqueza mídese non pola cantidade de diñeiro que se pode atesourar; ino pola magnitude dos bens raíces, rendas, gando e homes que se posúen, desde os potentiores aos humiliores, a jerarquización social baséase na propiedade da terra a todos os niveis. A actividade macroeconómica medieval consiste na circulación de grandes extensións de terras entre os elementos que compoñen o estamento nobiliar. Este estamento levaba practicando desde a protohistoria o matrimonio entre curmáns para evitar a dispersión do seu patrimonio, con todo, inevitable. Por iso unha serie de institucións, os monasterios familiares dotados polos propios donos, cumpren a función de entregar terreo en beneficio aos membros das familias máis humildes a cambio dunha renda testimonial.
O servizo de armas (, 121 ss), originariamente unido á propiedade da terra, grande ou pequena, era unha esixencia da condición nobiliar. Os fillos das clases elevadas, os filli bene natorum (, 119-120) , esperaban a través deste servizo e a proximidade ao rei o ascenso a un cargo, milites et satellites (, 121-123) acoden tamén ás armas, e esperan que a fortuna do seu señor e parente favorézalles cun posto nos territoria que este goberna. E, máis adiante, cando estean constituídos os coutos, non exclusivamente monásticos, aspirarán a unha encomenda neles. Imos ver como se articula neste sentido o territorio.
En Trasancos o cargo de maior importancia o de meiriño ou Maiorino da Terra, estaba generalmente en mans dun membro da familia Pérez.
Os cargos que desempeñan os  milites [, 123], constitúen un importante factor de animación da jerarquización local.
Ata 1114 domina o señorío laico, pero vaise confirmando nos monasterios familiares de Xuvia e Pedroso o señorío eclesiástico que, cada vez máis disfroita tamén dunha ampla autonomía, sancionada polas disposicións reais, en tempos de Alfonso VII, que acoutan as súas propiedades. O gran nobre e os monxes do monasterio (que non hai que esquecer nunca que son os seus parentes sempre) ao realizar ou recibir as cesiones, procuran do rei a confirmación destas. En Xuvia o monarca cederá ao monasterio e aos donos del, todos os dereitos de dominio sobre o couto: […] sed tota jurisdictio dominii sit plena et libera prioris et domini monasterii supradicti (39)

Tanto S. Martiño como S. Salvador de Pedroso despois, son propiedade particular da familia Petriz, que retén para si ‘na súa voz’ a tutela sobre  seus mosteiros e manteñen probablemente neles algo similar ao dereito de presentación, elixindo priores da súa casa, non só neles senón tamén nas súas igrexas actuarán da mesma forma. Eles decidían quen ía ser o abade de Xuvia e tralo traspaso a Cluny seguirán influíndo na elección do prior, e a liña que este debe seguir limitándose a abadía burgundía a sancionalos.

Esta familia como xa observara no século XVIII o historiador e prior de Xuvia, Frei Felipe Colmenero refírese sempre ao mosteiro como monasterio nostro, ou  avi et visavi mei fundaverunt, etc. A tutela e cura da nobre familia dos ‘Petriz’ sobre os seus mosterios foi sempre moi estreita. Pero estas familias colaterais, por successio perden poder co paso do tempo ao comprometerse a súa base territorial a consecuencia das donaciones e as particiones familiares. As súas rendas e nivel de vida minguan no momento en que as campañas fanse máis custosas e se demanda luxo e moeda que empeza a circular. En Trasancos, a Graña de Brión expándese baixo a tutela de Sobrado na segunda metade do século XII; os problemas deste gran monasterio coas familias nobiliarias grandes e pequenas en Trasancos a principios do seguinte século, encádranse nun contexto de “fame de terras”, de necesidades de diñeiro e de violencia que provocarán a caída dos coutos monásticos, en mans de comendeiros instituidos polos grupos nobiliarios poderosos, ladeando os intereses das familias dos priores e monxes, a finais de século.
Pedroso chegará a ter tres comendeiros simultáneamente, nos seus coutos, frigresías e collaciones, un exemplo entre moitos. Despois da morte de Rodrigo Gómez, sine semine, Trasancos (Pedroso e Xuvia, os propios coutos de Brión, Balón e Mougá, etc.) caerá en regengo, e son privilexiados os coutos controlados polas familias locais polos reis de Castela[, Galiza] e León

Partindo dos Froilaz, xorderán na baixa Idade Media moitas familias nobres e fidalgas da Idade Moderna das bisbarras entre Ferrol, Narón, Cedeira e o Ortegal Fonte  A Orixe dos Coutos, das Xurisdiccións e das Bandeiras Municipais Galegas. Narón Vexiloloxía e Heráldica. Concello de Narón 2002

Simultáneamente o ascenso dunha serie de cabaleiros estreitamente emparentados: Ferrol, Esquío, Mandiá, Piñeiro, Lago, Pita dá Veiga, Freire de Andrade, Mariño, etc.  esta en sinergia coa colocación por estas familias de verdadeiras dinastías familiares de priores, que tamén controlan e se perpetuan nos cargos das novas cidades de Ferrol e Neda, utilizando no seu beneficio a enorme base territorial fornecida polas enormes propiedades monásticas de Xuvia e Pedroso.

Tres dos catro coutos  de Santa María Maior de O Val, non figura na imaxe o máis importante, o chamado couto do Val dous Condes de Lemos e Andrade, que extendia o seu xurisdicción polas parroquias de Castro e de NarónCouto de Baltar, foi señor  Fernando Ares de Parga  e, xa antes sua nai Sancha Nuñez e seu pai  Gonzalo de Lago por sucesión do seu irmao Pedro de Lago ; Couto de Ciobre,  o levaba no S. XVI  Pedro Tenreiro Pardo de Lago descendente de D. Pedro Tenreiro de Belote Don Pedro Tenreiro de Belote e  Dona Violante Núñez Pardo de Cela (e Montenegro) . Couto de Vilacornelle. O Val,  levábao  Juan Pita da Veiga do seu irmán Alonso Pita da Veiga, que o herdara do seu pai  O capitán Alonso Pita da Veiga, o de Pavia, [Hª Narón. T III, 200-204 pasando ao seu fillo Francisco Pita da Veiga. [Certo é que os galegos chamamos pita da veiga á perdíz representada na tumba de Tareixa Pita, mais é como mais heráldico representalo como unha pita do monte, ou galo do monte (Tetrao urogallus)].  In a Orixe dos Coutos, das Xurisdiccións e das Bandeiras Municipais Galegas. Narón Vexiloloxía e Heráldica. Concello de Narón ( 2002).

Os cabaleiros desempeñarán por delegación, voluntaria ou forzada, dos priores, persoalmente as funcións legislativa, executiva e xudicial dentro dos cotos monásticos, como máis adiante veremos. Coñecemos un temperán caso no que conde D. Pedro Froilaz, vendo que ía ser ameazado de excomunión polo papa Pascual II, por expulsar en dúas ocasións ao abade de Cinis, que intentaba segregar do monasterio a comunidade de monxas, presentouse en Roma ante o Papa cos seus títulos de propiedade na man e o Papa deulle a razón.
Isto co tempo tradúcese para os vasalos e os servos nun servizo a múltiples señores, dito con outras palabras, algo tan habitual e antigo como ter que facer fronte a unha multiplicación das cargas, pero aínda a principios do século XII as cousas eran máis sinxelas: ao Cesar o que é do Cesar e a Deus o que é de Deus. Para facer o seu cobro máis efectivo a  Terra de Trasancos [, 263-533], estaba dividida en distritos xurisdiccionais [, 110 ss] en mans de vicarii, maiordomi, milites, todos eles membros do clan familiar que conseguirán perpetuar certos cargos nas súas familias formando dinastías locais, linajes que son os mesmos no século XIII que os que se remodelaron a principios da Idade Moderna con presupostos, que non bases económicas novas. Estes distritos chamábanse uillae [, estando a uilla, en ausencia do señor ao fronte dun administrador ou uillicus].

Por encima deles está a figura do vicarius huius terrae que na ausencia do [príncipe ou] señor [da terra], encárgase do territorio, son sempre membros da familia condal residindo permanentemente en Trasancos.

Grazas a un documento de concordia (40) entre o conde don Pedro e os membros da súa familia con Diego Gelmírez, polo que se pon fin a un longo preito jurisdiccional entre Compostela e Mondoñedo, que se disputaban o arciprestazgo de Trasancos, entre outros, en virtude do cal o conde quitaba a Mondoñedo a potestade sobre as súas igrexas e mosteiros privados do arciprestazgo de Trasancos, e poñíaas baixo a obediencia da Sé Compostelana, coñecemos a división eclesiástica dalgúns distritos de Trasancos a comezos do século XII, así como unha lista de cabaleiros instalados nas villae de Bezoucos, Trasancos, Labacengos e Arrós.

O presbítero D. Rodrigo, tiña o beneficio da igrexa de Santa María a Maior, que non era parroquia. O Val non existía como parroquia senón que a principios e durante boa parte do século XII estaba dividido nunha serie de espazos demarcados e determinados (herdades ou villae) de grandes  propiedade de cabaleiros ou presbíteros: Vilacornelle doada a Xuvia polo abad Munio e o seu irmán, o presbítero de Serantes, Vimara, o 24 de febreiro de 1121; Pradeedo, [uilla Platanetum] unha uilla moi extensa (o seu deslinde chegounos a través do Tombo II de Sobrado), e casa aínda hoxe conservada en perfecto estado; a uilla de Quintana, [Quintá] da que tamén localizamos a casa matriz, e a [uilla] de Ciobre, totalmente independentes as unas das outras.

Villa Platanetum,  no estado en que estaba cando foi descuberta. Arriba a esquerda, outra uilla nos limites entre Narón e Ferrol, perto do Monte da Lagoa (O Val), observese a carencia absoluta de vanos: “a casa” -contan os veciños- “a fixo o demo nunha noite”. Estes singulares edificios, verdadeiros pazos da Alta Idade Media ao  século XII, como os castros, atesouran un rico floclore e  teñen lendas. Están asociadas a duas árbores de boa sombra, unha oliveira e un acibro.  As oliveiras foron taladas moitas veces,  e sempre xenan de novo. A  cuasi milenária antigüeedad doss olivos apréciase polo diámetro da base do tronco  cortado moitas veces sobre o cepellón. Baixo o pinche do penal ten un capitel posivelmente visigótico, e no lintel trapezoidal unha dupla exalfa cunha cruz inscrita, presente na maioria das nosas uillas. O poder protector e defensivo da exalfa  celtogalaica – casualmente empregada tamén polos xudeus-  facíao  axeitado, segundo o amosa a moeda de Carisio,  para o locir  sobre  a targa ou caetra do guerreiro  galaico

Había unha serie de minimosteiros familiares diseminados pola Terra de Trasancos; o abade Sisnando estaba a cargo do mosteiro de San Estebo de Sedes e D. Gonzalo era abade do mosteiro de San Mateu de Trasancos. Considerado sempre S. Mateu como cabeza de Trasancos, alternaba con Santa Icía, como sé ou residencia temporal do arcipreste ou abba, máxima dignidade relixiosa da Terra. Sedes sería de Pedroso ao ser doado pola familia ao mosteiro fundado por Munia, e cando pouco despois, o arcipreste sexa substituído por un arcediano, a Terra contará con dous, o de Trasancos en Santa Icía e o de Pedroso. D. Gonzalo figura como arcediano de Pedros  nunha donación de Visclávara Froilaz, na que doa a cuarta parte da igrexa de S. Lourenzo de Doso a Xuvia, engadindo: post mortem archidiaconi domini Gondisalvi de Pedroso concedo ibi totam. (41)

A función política do conde Principe e Imperante do Territorio, correspóndese co poder do arcipreste da igrexa do territorio que participa dun quiñón (terzas) do produto decimal. Esta duplicidad de poderes dentro da función soberana dun territorio é anterior ao mesmo cristianismo. Existía no mundo céltico, como demostramos (en 1991) no volumen anterior ,145-150. Por iso existe na Idade Media.

A acta foi asinada polo conde D. Pedro , a súa esposa Doña Maior Guntroda Rodríguez e as súas irmás, monxas de Xuvia, Doña Munina e Doña Visclávara.

Esta é a lista de cabaleiros, todos membros do clan Petriz, instalados nas Terras de Bezoucos, [e de] Trasancos, Labacengos e Arrós, na que figura o vicario da Terra, Eica Estévez (vicarius huius terre Eica Stephaniz).

[NOMES DOS] CABALEIROS DE BESOUCOS

Estos son os nomes dos cabaleiros que viven en Bezoucos […]

Corio pre-romano e medieval da treba ou terra celtoatlántica de Trasancos, por Eva Merlán Bollaín para Narón Unha Historia Ilustrada na Terra de Trasancos. Eva Merlán. Andrés Pena. Alfonso Filgueira

Menendo Hólmiz, confirmo; Férveo Hólmiz, confirmo; Vistrario Hólmiz, confirmo; Oveco Fróilaz, confirmo; Rodrigo Peláez, confirmo; Vistrario Peláez, confirmo; Gonzalo Menéndez, confirmo; Munino Odoáriz, confirmo; Bermudo Ragéliz, confirmo; Juan Vimáraz, confirmo; Bermudo Asmondi(z), confirmo; Pedro Bermúdez, confirmo; Fernando Suárez, confirmo.

[NOMES DOS] CABALEIROS DE TRASANCOS, LABACENGOS E ARRÓS

Corio ou “ hoste”. Infanteria e cavaleiria. Miniatura do Beato de Thompson Morgan. Fol. 241

Estes son os nomes dos cabaleiros que moran en Trasancos, Labacengos e Arrós, cuxos nomes foran consignados mais abaixo, os cuais xustamente prometeron esta sumisión, tanto en nome propio, pois estaban presentes, como en nome dos seus compañeiros que estaban ausentes e en nome de todo o pobo.

 Munio Bermúdez, confirmo; Oveco González, confirmo; Gonzalo Pérez, confirmo; Suero Téliz, confirmo; (Bermúdo) Ragéliz (Vicario da Terra de Trasancos), confirmo; Menendo González, confirmo; Froilán Bermúdez, confirmo; Oveco Muñiz, confirmo; Pedro Muñiz, confirmo; Pedro González, confirmo; Bermudo Hiscaz, confirmo; Eica Estévez, confirmo; Bermudo Pérez, confirmo; Pedro Suárez, confirmo.

ASPECTO RELIXIOSO DA FUNCIÓN SOBERANA: ARCIPRESTAZGO DE TRASANCOS. BASE TERRITORIAL

Treba, toudo, terra, territorio, diócese, arciprestado, e duplicidade [política e relixiosa] da ‘función soberana’. Deseño de Eva Merlán Bollaín asesorada por André Pena para a Historia Ilustrada de Náron (Eva Merlán, Andrés Pena, Alfonso Filgueira. Concello de Narón Ed.

Á estrutura dúplice da primeira función no territorio, correspondéndose con dous sistemas de obtención de rendas teóricamente distintos -derivado o primeiro do sistema de locación- condución e servizos jurisdiccionales; e dos desmos, primicias, ofrendas, aniversarios e un longo etc., os segundos (na práctica totalmente imbricados)-, aprécianse claramente aínda.

Pieter Bruegel o Novo, Labregos pagando o desmo a Deus (1615). Pintura da porpaganda luterana reformista anti-católica.

A lista de cabaleiros complétase cunha lista discriminada do clero de Bezoucos e unha conxunta de Trasancos, Labacengos e Arrós, non son párrocos (aínda non existen as parroquias) como os considera D. Antonio López Ferreiro (42) senón dignidades do presbyterium, sometidas á autoridade do *archipresbyter, dependente do bispo.

*A súa orixe está relacionado cos episcopi priscilianistas instalados en dioceses (rurais, sen vida urbana) territoriais adscritas logo a sedes trala reforma do Dumiense e convertidas en arciprestazgos. O abba ou archipresbiter, “arcipreste”, compórtase como un xuíz eclesiástico de amplas atribucións encárgase de todo o relativo á liturgia e a orde. Representa ao bispo no territorio e obtén unha participazón (terzas) nos desmos e primicias e outros beneficios polo seu cárrego, de todas as igrexas, capelas e mosteiros do territorio. Impón tamén o birrete (consagración) aos beneficiados.

Presbíteros de Besoucos

Payo Almóndiz de San Pedro de Cervalles (Cervás); Diego Fulgencio de Santa Eulalia de Lubre; Rodrigo Sisnández prelado do Monasterio de San Vicente (Caamouco); Payo Bermúdez de San Xoan de Pinnario (Piñeiro); Gutierre Osóriz de San Salvador de Magnios (Maniños); Rodrigo Muniz de San Vicente de Mediano (Meá); Oduario de Santa Eulalia de Courio (Coiro, anexo Maniños); Froila de Santiago de Baraliobre (Barallobre); Froila de San Mamede de Laragia (Laraxe); Xoan de Santa Mariña de Seliobre (Sillobre); Ordoño de San Salvador de Seliobre.

Presbíteros de Trasancos, Labacengos e Arrós

Juan, presbítero, prelado do monasterio de San Julián de Narón, confirmo. Monino de Santa María de Sichario (Sequeiro), confirmo. Menindo, presbítero, prelado do mosteiro de San Esteban de Setes (Sedes [psv do celt. ant. set, “camiño”), confirmo. Suero, presbítero da igrexa de de Santa María de Castro, confirmo. Pedro, presbítero da igrexa de Santa Eulalia de Avinio (Aviño), confirmo. Ero, presbítero da igrexa de Santiago de Laco (Lago), confirmo. García, presbítero da igrexa de de San Xiao de Lamas, confirmo. Ordoño, presbítero da igrexa de de San Saturnino (Santa María de San Sadurniño), confirmo. Rodrigo, presbítero da igrexa de de Santa María Majore (Santa María Maior do Val), confirmo. Froila, presbítero da igrexa de de San Pedro de Lexa (Leixa), confirmo. Monino, presbítero da igrexa de de Santa María de Labacencos (Labacengos) , confirmo. Vimara, presbítero da igrexa de San Salvador de Sarantes (Serantes) e Pedro Luz (notario do conde D. Pedro), confirmamos. Gonzalo, presbítero, prelado do mosterio de San Mateo (de Trasancos). Pedro, presbítero da igrexa de Santa Columba (Santa Comba), confirmo. Paio, presbítero da igrexa de San Xurxo de Mariñas (Mariñas), confirmo. Pedro, presbítero da igrexa de San Román de Doninus (Doniños), confirmo. Ego Pelagius Pelagii filius et presbyter, illius patriae indigena, confirmante supradictorum assensu scripsi in concilio, et confirmo ». (43)

Adquirindo co tempo maior importancia, o arcipreste da sé episcopal é elixido pola autoridade do bispo, quen o controla. O arcipreste territorial ten unha gran transcendencia, si cadra, arqueológica, xa que este antigo cargo, citado no Canon 7 do Concilio de Braga vai definirse  espazo político dos territorios, unidades institucionais que funcionan como protoestados como se aprecia observando a simetría entre [, ut supra,] o listado do mal chamado parochiale suevorum e as diócesis do Cronicón Iriense, que configurarían posteriormente os arciprestazgos clásicos-. Así a ciuitas dos Lapatiancos, Lapatia(n)corum (¡e non Lapatia-coru como algúns autores aínda din, negándose a ver a clarísima deturpación do genitivo latino de plural!, correspóndese co arciprestazgo de Labacengos (< Lapatiencos < Lapatiancos) [etc].

Bronces da Soberania Sagada, Bronces conmemorativos da Sacral Kingship e da entronización real,  Cf. A Entronización Real Celtoatlántica de A. Pena no Anuario Brigantino (1994 ,33-78)

Resumindo, o arciprestazgo aséntase sobre unha base territorial base territorial e institucional, castrexa [, celta, ] que pervive con poucos cambios no mundo altomedieval en contra do que sostén o profesor G. Pereira Menaut quen, supoñendo profundas transformacións na organización sociopolítica indígena a finais do século I d.C., cre que o cambio de nome que utilizaban os romanos para as terras do noroeste: populus/civitas polo de res publica conleva cambios estructurales profundos. As moedas de Eiravedra (Sedes) dos séculos III e IV garanten a pervivencia do hábitat en outeiros ata o século IV. (44) E isto sucede non só no Nw., tamén nas áreas atlánticas pouco romanizadas. (45)

A existencia dunha nova denominación para as civitates que pasan a ser chamadas respublicae e o rexistro epigráfico de magistraturas como os duoviri (probablemente existentes no mundo castexo [celta] con outro nome antes da dominación romana), non significan un cambio na sólida e conservadora estrutura autóctona [celtogalaica], senón unha interpretatio, un rebautizo para adaptar a burocracia romana ás dúplices institucións [autóctonas] preexistentes, que, máis mal que ben, adecuan como poden aos nomes das institucións oficiais do imperio a súa realidade institucional.

Por outra banda como mostra a arqueología e confirman as fontes, o hábitat en castelos ata ultrapasa nalgúns casos o século V convivindo xa con outras fórmulas de asentamiento que aos poucos irán triunfando.

Como fósiles vivos, nalgúns casos aínda hoxe, os arciprestazgos deslindan cada unha das civitates/populi ou territoria, ou unidades políticas administrativas do mundo castrexo [celta] do Noroeste Penínsular durante a Idade Media.

No acta de obediencia do arciprestazgo de Trasancos á Sé compostelana falta por asinar Santa Icía por pertencer a súa igrexa ao monasterio de San Martiño. Representábaa o notario Pedro Luz xa que o arcipreste, que era probablemente o mesmo Munio, (isto explicaría a súa especial fórmula de xuramento de fidelidade a Gelmírez) abad de Xuvia ao estar baixo a obediencia de Mondoñedo non podía asinar un traspaso do seu arciprestazgo a Santiago. Un acto político decidido polo conde D. Pedro para atraerse a Gelmírez, non podía ser asinado por un arcipreste electo de Mondoñedo, traizoando a fides e a familiaritas debidas ao bispo, como veremos noutro capítulo. Munio figuraría logo como arcipreste de Trasancos en varios diplomas de Xuvia e así figura nun diploma de 26 de decembro de 1113, confirmando a donación dunha herdade na Terra de Trasancos a Xuvia. (46)

Por iso ao ser Santa Icía unha posesión de San Martiño -case equivale a dicir un coto do conde- é o notario do mosterio de Xuvia, notario así mesmo do conde de Galicia, D. Pedro Fróilaz, Pedro Luz, quen asina a acta.

Neste parcial mosaico da igrexa trasanquesa non figura S. Xiao de Narón, que tamén tiña un monasterio co presbítero Xan. (47)

Algunhas das igrexas do cal o seu ámbito de influencia pronto será ampliado e definido como feligresías aparecen mencionadas únicamente en relación ao territorio de Trasancos ripa flumen Iuviae, por exemplo: Santa María de Sequeiro, San Estebo de Sedes, Santa María de Castro, Santa María A Maior (Ou Val), San Pedro de Leixa, San Salvador de Serantes, Santa Icía, San Mateo, S. Xiao de Narón, etc.

Territorio Político e Milites en Trasancos

LÁMINA PÁXINA 47 Encomendación de burgueses a un señor feudal. Miniatura do Liber Feudorum Ceritaniae.

Dentro do territorium de Trasancos, uns distritos deslindados, por exemplo os do Val, anteriormente citados, atopábanse ocupados por milites que aparecen frecuentemente confirmando xunto á familia condal, nos documentos de San Martiño. (48)

Dentro de cada Treba, Toudo, Terra, fecham o sistema as casas de señores locais, de donos e cabaleiros; a proto-fidalguia, os liñaxudos dominī terratenentes (ai flaithe), possesores de moitos castella, e os menos liñajudos señores propietarios, libres ou vasalos [lat. clientes; a.i. ceile], escudeiros, infanzones, duma briga, –bre, –be, “castro”, [o irlandês dun (>tun >town)]. Possesores durante a dominación romana da uilla galaico-romana. Possesores da uilla [pl. uillas, (potius quam uillae)] tardoantiga. Possesores da uilla medieval [á, 181-203]. Termo polisémico, tamén en Galiza [b, 133-155] se chama uilla a casa labrega [en Gales, gwelle, o welle, se nomeando a renda gabal, “gabela”], e se chama uilla tamén ao lugar onde se agrupan duas, tres ou mais casas [b, 134-135] que parece corresponderse institucionalemente cona irlandesa Baile “place”, “lugar, bailía” [p, 92-98;; b 129-200].

É probable que estes milites ou cabaleiros recibisen estas heredades, facendas rurales consistentes nunha aldea, do señor chamadas frecuentemente uillae [Platanetum, Quintana…] ou hereditates a cambio dos seus servizos. A sua extracción provén de segundoxénitos, emparentados estreitamente coa familia Pérez, ao servizo dos condes, formando parte do seu estreito círculo de parentes ou vasalos: o aula comitis.

Treba y Territoriumdesenvolvendo a materia da História de Narón, mostra por primeira vez na historiografía Europea,  que os celtas teñen un común modelo organizativo  político, social e relixioso

NOTAS

WARNING!!!  The Codex of the Monastery of San Martín de Xuvia, sent microfilmed to the Concello de Narón in monochrome by the AHN in 1990 with the signature 1041B, today has the signature 1047B, for whatever reason, so we are updating it. 

Addeccet: O Códice do Mosteiro de San Martín de Xuvia, remitido polo AHN en 1990 con a sinatura 1041B, ten hoxe a sinatura 1047B, polo que procedemos a sua actualización.

(1) Paulo OROSIO   Consultatio siue commonitorium Orossii ad Agustinum de errore Priscilianistarum et Origenistarum in C. TORRES RODRÍGUEZ, Paulo Orosio. Su vida y sus obras. Gal. Hist. Pág. 731-736. Santiago 1985.

(2) Esta diócese que GARCÍA ÁLVAREZ, M. R., cré  desaparecida antes do século VI, figura todavía nunha lista de sés episcopais españolas, nun códice Escurialense (R II, 18, fol 65v ), redactado no ano 779, na sec ción de Sedes de Galicia despois de Iria, onde aparece tamén Seaia entre 12 sedes. De Beteka dino-lo autor da pseudo Isidoriana no século XI destructa est.  [Publicamos coa súa correspondente transcrición no primeiro volume de Narón, un Concello con Historia de Seu, 1991, 154, unha imágen do soado códice R II 18,  con, en catro columnas, convencionalmente chamadas A, B, C, D, as ciuitatum ispaniae sedes episcopalium (ann. 778-779), e listado de provincias e sedes a elas pertencentes.  A, Provincia Cartaginensis, B,  Betica; C, Emereta; e baixo esta coluna, empezando baixo o final da B, figura In Gallaecia, e baixo o final da coluna C, cítanse as sillas episcopais de  Bracara, Dumio, Portucale, Tude, Auriense, Luco, Brittania, Asturica, Iria, Beteka. e continuando baixo D, Tirassona (Tarazona, Zaragoza); Alisanco (Alensanco, Logroño) [figurarían ambas como sedes galegas], seguidas de Amaia e Segia (Seaia).   O reino suevo mantívose, como o mostra o feito de que con Egica (687-702) o príncipie fose asociado ao trono polo rei filium suum Witizanem in Regno sibi socium fecit, establecendo capital en Tuy in ciuitate tudensi, Provinciae Gallaeciae praecepit, ut pater teneret Regnum Gotorum et filius Suevorum [Filipe MATEU Y LLOPIS. “Aeminio. Iminio. Ceca Visigoda Conimbricense”, 1961, 121.]

(3) 

[…] a pyrenaei promunturio hispania incipit, angustior non gallia modo, verum etiam semet ipsa, ut diximus, inmensum quantum hinc oceano, illinc hiberico mari comprimentibus. ipsa pyrenaei iuga ab exortu aequinoctiali in occasum brumalem breviores quam latere meridiano hispanias faciunt. proxima ora citerioris est eiusdemque tarraconensis situs. a pyrenaeo per oceanum vasconum saltus, olarso, vardulorum oppida, morogi, menosca, vesperies, amanum portus, ubi nunc flaviobrica colonia. civitatium novem regio cantabrorum. flumen sauga. portus victoriae iuliobrigensium; ab eo loco fontes hiberi [xl] p. portus blendium. orgenomesci e cantabris; portus eorum veseiasueca. regio asturum, noega oppidum. in paeninsula paesici et deinde conventus lucensis a flumine navia albiones, cibarci, egi, varri cognomine namarini, adovi, arroni, arrotrebae. promunturium celticum, amnes florius, nelo. celtici cognomine neri et super tamarci, quorum in paeninsula tres arae sestianae Augusto dicatae, copori, oppidum noeta, celtici cognomine praestamarci, cileni. ex insulis nominandae corticata et aunios. a cilenis conventus bracarum helleni, grovi, castellum tyde, graecorum subolis omnia. insulae siccae, oppidum abobrica. minius amnis, [iiii] ore spatiosus, leuni, seurbi, bracarum oppidum augusta, quos super gallaecia. flumen limia, durius amnis e maximis hispaniae, ortus in pelendonibus et iuxta numantiam lapsus, dein per arevacos vaccaeosque, disterminatis ab asturia vettonibus, a lusitania gallaecis, ibi quoque turdulos a bracaris arcens. omnis, quae dicta regio a pyrenaeo, metallis referta auri, argenti, ferri, plumbi nigri albique. […] Naturalis Historia. PLINIO O VELLO. Karl Friedrich Theodor Mayhoff. Lipsiae. Teubner. 1906.

(4) PTOL. Geog. II, 6, 24

(5) HYD Chron. 32

(6) CIL. II. 2649; IRG I 20

(7)  HYD. Cont. Chron., 16

(8) HYD. Chon. 46; ibid. 48; 91.

“E tódalas forzas apiñanse contra os invasores e os galegos resisten con forza nos castros e mesmo toman prisioneiros e matan moitos invasores”.

(9) Bol. Univ. Sant. Núms 55, 56, pp. 433 ss.

(10) Cf.  RUBIO ALIJA, José.  “Españoles por los caminos del Imperio Romano: estudios epigráfico-onomásticos en torno a Reburrus y Reburrinus”. CHE XXIX-XXX (1959) , 5-124. ISID. Etm. VIII, 12.

(11) “El Património Eclesiástico”, p 65, 69, ó afirmar que na Galiza da segunda metade do século VI non existían parroquias ou frigresías territorias. Nin existían tampouco en boa parte da Terra de Trasancos todavía a mediados so século XII!

(12) TORRES RODRÍGUEZ, Casimiro. Galicia Sueva. Colección Galicia histórica. Instituto de Estudios Gallegos Padre Sarmiento A Coruña, 1ª edición 1977, 278-281.

(13)

[…] Et Mirus cepit Bracaram et fecit concilium Bracarensem sedundum, ubi Andreas fuit, in era DCX Et Mirus sedi sue Hyriensi contulit dioceses, scilicet: Morracium, Saliniensem, Moraniam, Celenos, Montes, Metam, Merciam, Tabeyrolos, Velegiam, Hour, Pistomarcos, Amaeam, Coronatum, Dormianam, Gentines, Celticos, Barchalam, Nemancos, Vimiantum, Selagiam, Bregantinos, Farum, Scutarios, Duuriam, Montanos, Nemitos, Prucios, Bisa(n)cos, Trasancos, Lavacencos et Airos, et alias que in canonibus resonant. (Transcripción e notas de Manuel-Rubén García Álvarez, Memorial Histórico Español, (R.A.H.), Tomo L. Madrid. 1963.

(14) Polibio describe as vantaxes de ter unha nutrida clientela para o nobre galo, e Cesar sinala as vantaxes recíprocas dos sistema de clientela para os señores e os seus seguidores, cf POWELL, T. G. E.  The Celts. Tham. &Hudson, London. 1960

(15)  D’ORS, Álvaro. Epigrafía Jurídica de la España Romana. Madrid. Ministerio de Justicia, 1953, 61 ss.

(16) “Autenticidád de la inscripción de municipios que sufragaron el Puente de Alcantara” in REE (Revista de Estudios Estremeños),  32, 1976,  155 ss.

(17) AHN (Col. diplom. de Juvia) Códices, 1047B n 18 fol 5

AHN (Col. diplom. de Juvia) Códices, 1047B n 18 fol 5 regra 30 […] in urbe Galecie, Territorio Nemitos, prope baselica Sancte Leocadie ripa flumen Mero, uocitata ipsam uilla Perilio (Perillo)

 (18) AHN (Col. diplom. de Juvia) Códices, 1047B n 68 fol 15v

AHN (Col. diplom. de Juvia) Códices, 1047B n 68 fol 15v, regra  2 e 3 […] ad locum uestrum qui est fundatum in urbe Gallecie territorio Trasanquos, ripa fluminis Iuuvie […]

 (19) Celanova, Cartulario. Lib. II n 146, in LÓPEZ FERREIRO. Historia de la Santa a.m. Iglesia de Santiago de Compostela , apéndices, p 178

(20) AHN (Col. diplom. de Juvia) Códices, 1047B n 23 fol 6v.

(21) BALIÑAS PÉREZ, Carlos. Defensores e traditores: un modelo de relación entre poder monárquico e oligarquía nobiliar na Galicia altomedieval (718-1037). Santiago de Compostela, 1988, 118-119.

(22) Id. ibid., 28

(23) P. e. […] in Terra de Nemitos de aecclesia Sancti Marie de Sada […] In Terra de Prucios de aecclesia de Pervis… In Terra Bisauquis de aecclesia Sancti Stephani de Herenes […] In Trasancos de aecclesia Sancti Marie de Neda […] . AHN (Col. diplom. de Juvia) Códices, 1047B n 6  fol 2v.

[…] in Terra de Nemitos de aecclesia Sancti Marie de Sada […]. In Terra de Prucios de aecclesia de Pervis… In Terra Bisauquis de aecclesia Sancti Stephani de Herenes […] In Trasancos de aecclesia Sancti Marie de Neda […] AHN (Col. diplom. de Juvia) Códices, 1047B n 6 fol 2v.

Xunto a innumerables exemplos dos que a súa recollida enchería un volume […] in uilla que uocitant Codegio iuxta aecclesia sancti Iuliani, Territorio Presaras […]. AHN, cod. 976B f13v in PALLARES MÉNDEZ, María del Carmen: El monasterio de Sobrado: un ejemplo del protagonismo monástico en la Galicia medieval. La Coruña (1979).

[…]in Territorio Mera, villam vocitatam Leocadi. In Britonia villa Mediana. In Territorio Bisaucus, villa nuncupata Littoriana (Noville?) […] Inter montanos et Bragantinos villam vocabulo Amberonam. In Territorio Pistomarcos villam cui dicitur Vernimes… in finibus Territori Montanos as parte de Presaras, uillam que nominatur Castrum et sanctum Sebastianum […] ibid. AHN cod 976B, fol 2 e 3 r. obr. cit., 263. A [suma de cada] unidade política básica: o Territorio, ven circunscrita con límites precisos na Galiza Medieval.

[..] in Urbe Galecie, Territorio Nemitos prope baselica scte Leocadie […] AHN (Col. diplom. de Juvia) Códices, 1047B n18   fol 5r.

[…] ad locum vestrum qui est fundatum in Urbe Gallecia, Territorio Trasanquos ripa fluminis Iuvie […] AHN cod 1047B, n 68 fol 15v.

 (24)  ISIDORO. Lib. 10 orig.

(25) Dr. D. Antonio BLANCO FREIJEIRO, conferencia pronunciada nun curso organizado pola Universidade Internacional Menéndez Pelayo en Pontevedra (do 7 o 2 de setembro de 1981) que levaba por título La Villa Romana en Gallaecia y su posible relación con la vita comunis del priscilianismo. Prisciliano y el Priscilianismo. Monografías de los Cuadernos del Norte. Oviedo, 57, 70.

(26) 

[…] Quo modo obtinuit eas antecessor meus per terminos et diuisiones suas antiquas, id est uilla de Platanedo (Pradeedo, O Val, Narón), diuiditur per illam armatam et per illum carualium Pelagii Fernandi et per Arcam de Uados Pasandi (Arca de Vespasante, un túmulo que separa as frigresías do Val de San Mateu) et tornat se per castinariam de Aluare et per illam Portam Castri et inde ad Fontem Cecam. Hereditas de Quintana ubi eam inueneritis, hereditas de uilla Cornelli diuiditur per ubi se diuidit de Ciobre et quo modo se diuidit de Ualle Malo (logo estas uillae particulares determiñadas por marcos conformarían a frigresia de Sata Maria a Maior do Val, inexistente todavia a finales de 1173) et inde per Grandalem et inde ad Lamam Molinum”. Sobrado. Tumbo II n 420 fo. 142v, in Pilar de LOSCERTALES DE VALDEAVELLANO.  Tumbos del Monasterio de Sobrado. Madrid. 1996.

Uilla de Platanedo (Pradeedo, O Val, Narón), diuiditur per illam armatam et per illum carualium Pelagii Fernandi et per Arcam de Uados Pasandi (Arca de Vespasante, un túmulo que separa as frigresías do Val de San Mateu) et tornat se per castinariam de Aluare et per illam Portam Castri et inde ad Fontem Cecam

 (27)  FLÓREZ. ESP. SAG. IV p. 354

(28)   OROSIO. Hist. VII, 41, 4-6

(29) Ibid. 7,8

(30) CDP n 25, ACM. In CAL PARDO, Enrique. El Monasterio de San Salvador de Pedrosos en Tierras de Trasancos. A Coruña 1989, 259-260.

(31) [Hoxe sabemos grazas en boa parte ao contido neste volume que este trafico xurídico, celta, indoeuropeo (dentro do PCP, Paradigma da Continuidade Paleolític,  ten  orixe atlántica, estando xa consolidado  probablemente en Galiza na Idade do Bronce, pero en 1992 inda primndo o modelo invasionista retrotraíamos a institución ao Calcolítico coa imaxinada chegada dun da cabalo pobo indoeuropeo:] Esto que non é novo introduciráse por primeira vez en Galicia, 3.000 anos antas (coa chegada dos primeiros indoeuropeos (Alteuropäische), fundadores, como así o indica o estudio dos étimos dos [entón] chamados ‘étnicos’ [, nomes de trebas ou toudos en realidade], da Terra de Trasancos, e os demáis primivivos “estados”, da Gallaecia antiga, portadores dun sistema institucional complexo destinado a ter unha longa pervivencia por moi estraño que pareza ós que non están familiarizados coas [nosas] institucións indoeuropeas.

(32) O [comes] cubilularium era o que se encargaba dos aposentos reais, o [comes] scanciarium, de servi-lo viño; o armiger regis, de levar as armas. Remítenos directamente ao mundo dos castros, xermánico e céltico. Lembremos como [o politécnico deus solar universal celta] Lugh  [“luminoso (Deus)”, tamén alcumado], “longos brazos”, querendo entrar a server o rei Nuada dille que é copeiro ó porteiro do castro de Tara. No mundo indoeuropeo é un privilexio formar parte do grupo de escollidos do xefe. “Toman as suas comidas sentados (no Royal Hall) en bancos construidos ao redor das paredes, situándose segundo a idade e dignidade, a comida vaise pasando en roda”. ESTRABÓN, III, 3, 7.

(33)  ADM. Juvia. Libro de Rentas del Priorato. 1789, p 63.

(34) España Sagrada XVIII. Ap. en José VILLAAMIL Y CASTRO. Revista Grial. Jul-Ago-Sep 197,  p 227.

(35)

Es escusado repetir aquí la prueba de que los reyes designaban a los “comites” o “imperantes” que en su nombre regían los “comisa”, “comitatus”, o “mandationes” en que el reino se hallaba dividido; venían haciéndolo sus antecesores los reyes visigodos. No ha llegado hasta hoy ninguna de lates designaciones realizada por Alfonso III. Me parece empero seguro que en sus días estaba ya acuñada la fórmula legal de tales designaciones. Me permite Afirmarlo el paralelo entre el texto de la concesión de inmunidad a Sahagún por el rey Magno en 904, con el nombramiento por su nieto  Alfonso IV a su tío D. Gutierre [pai de San Rosendo] en 929 para regir unos comissa gallegos.

 ALFONSO III A SAHAGÚN

ORDINAMUS vobis ad imperandum post partem Eglesie homines quamqumque sun habitatores in Vila Zacarias in locum Calzata. Vel alios quantoscumque ibidem supervenerint as habitandum. Ita ut as vestra concurrant ordinationem pro quelibuscumque utilitatibus Eglesie peragendis. Et quidquid a vobis inictum,  uel ordinatum acceperint inescusabiliter omnia adimpleant atque peragant. Tu vero Sanzo non te presumas eos inquietare pro nullaque actione. Escalona. Historia de Sahagún,  p. 176.

(36)  FLÓREZ. España Sagrada. XVIII, P 352

Adefonsus Rex. tio nostro dommo Gutierre. Per huius nostrae praeceptionis serenissimam jussionem Ordinamus vobis ad imperandum Comisso de Carioca  Carteliom, Laure medio, Sabiniano, & Loserio, & Orticaria. Ita ut omnes ipse populus ad uestram concurrant ordinationem pro nostris utilitatibus peragendis. Et quid quid a vobis iniunctum uel ortinatum acceperint, inexcusabiliter omne illud adimpleant atque peragant. Neminem vero, ordinamus, uel permitimus, qui uobis ibidem disturbationem faciat vel in modicum. Notum die XIII Kal. Septembris. Era DCCCCLVII. Adefonsus Rex.

(37) A Terra ou unidade política primaria que se corresponde coas antergas dióceses do Cronicón Iriense e agora co arciprestado é indivisible. Trasancos non se pode dividir. Pode goberna-la metade [ = co-gobernar  no contexto da fintiu celta]

 (38) AHN (Col. diplom. de Juvia) Códices, 1047B n 24  fol 7v (regras 26, 27)

(39) AHN (documentos soltos, carpeta Juvia e outros mosteiros, in MONTERO DÍAZ, Santiago. Col. Dipl. de S. Martín de Juvia. Santiago, 1935, p 99.

(40) Historia Compostelana. Lib. I, Cap. XXXV  (in Flórez España Sagrada, p 83)

(41) A.H.N., Cód. 1047 B, núm. 7, fol. 2 vt.

(42) LÓPEZ FERREIRO. Historia de la Santa A. M. Iglesia de Santiago Tomo III, o 267-268

(43) Historia Compostelana, Lib. I, cap. XXXV.

(44)  PEREIRA MENAUT, Gerardo. “La formación histórica de los pueblos de Hispania”. Veleia, 1974. pág. 285.

Segundo Pereira Menaut: Cara a finais do siglo I d.C.,

[…] sin que podamos datarlo más exactamente, desaparecen aquellas formas de organización socio-política propia de los indígenas, de las que ya hemos hablado, y que componía el sistema de “castella”, subdivisioens dentro de comunidades muy poco integradas. A partir de ese momento, los pueblos indígenas de Gallaecia van a funcionar como comunidades políticamente integradas, exactamente igual que las de Italia o de la Baética. En las inscripciones son llamadas “res publica, como la “Respublica Limicorum y, lo que es más importante, tienen magistrados y senados igual que los municipios y colonias romanos. Las inscripciones nos presentan a los “duoviri” de los Limicos, o nos hablan de un magistrado de la ignota comunidad de Avobriga, para el que se emplea la típica fórmula absolutamente romana para designar a un magistrado que ha ocupado todas las magistraturas en su comunidad. Como si se tratase de un senador de una colonia como Tarraco o Corduba, de él se dice que también se llegó a flamen provincial tras haber pasado por todas las magistraturas de su ciudad, “omnibus honoribus in res publica sua functo”. Con otras palabras: las comunidades indígenas han abandonado sus formas de organización y se han reorganizado adoptando las formas romanas. Y ello sucede al mismo tiempo en que abandonan sus formas de asentamiento, castros, y se instalan en las zonas bajas, para vivir en condiciones completamente nuevas […].

Esta tesis non é compartida por nos en virtude de todo o exposto no anterior volume  [1ª Ed.] (1991), p 135, 136.; [2ª Ed. Concello de Narón. Edicións Embora,  2010, 136-206 ]

Ainda no caso de que o xefe militar da ciuitas [populus] se convertira nun maxistrado;  o “druida” ou o que seña [durvede], nun flamen; o territorio castrexo nunha respublica, e os compañeiros do xefe que lle prestan consilium,  nun senatus, etc., etc. so cambiarían os nomes dos carregos, as estruturas básicas de organización social permanecen ata a Alta Idade Media como estamos vendo

Fai clic para acceder a catedra2104.pdf

.

(45) Cf. Nicholas JONHSON. Peter ROSE. Cornwall Archaeological unit:

[…] Rural life no doubt continued much as before an even though power had shifted decisiveley to the invadet; it is likely that, apart from a few Roman administrators, Roman Cornwall was still ruled by the pre-invasion tribal leaders and ther descendants” […] By the time the last legions were withdrawn from Britain in A.D. 410 for the defence of the Roman heartland, Cornish society had changed. There was a monetary economy  where none had existed before, trading links had been extended, farming had undoubtedly expanded and finds of fine wares, coin hoards and expensive high status metalwork suggest that though unsophisticated by Roman provincial standards, Cornwall vas by no measn impoverished. Maniy people had no doubt adopted Roman names, manners and accents but it was not long before society began to splinter; Cornwall was still, despite 350 years of Roman bureaucracy, essentially celtic in character […]”. Pág. 9,10. Truro 1.990

(46) AHN (Col. diplom. de Juvia) Códices, 1047B n 27  fol 8r

(47) Historia Compostelana. L.I, cap. 35, p 91. Trad. PEDRO SUÁREZ, onde en 1.110 estaba o xa nomeado presbítero Xoan “prelado do mosteiro de San Xiao de Narón. Colección diplomática de Xuvia. 5 de agosto 1170. A.H.N., Cód. 1.047B, núm. 86, fol. 17 vto., copia núm. 219, fol 35 vto.

(48) Tal é o caso do vicario da terra Eica o Egica Estévez; Bermudo Rageliz, Oveco González, Oveco Núñez, Gonzalo Pérez, etc.

FIN DO CAPÍTULO I do Tomo II de Narón un Concello con Historia de Seu. “A Terra de Trasancos ollada dende os Mosteiros de Xuvia e Pedroso na Idade Media.

Aviso: Páxina en construcción